1 «Қиын» балалар әлеуметтік және педагогикалық-психологиялық іс-әрекеттің объектісі ретінде

• 
  Заңдардың және құқық қорғаушы орындардың жетілмегендігі, қылмыстардың жазаланбауы;
  
• 
  Жұмыссыздық (нақты және жасырын);
  
• 
  Экономикалық тұрмысы төмен балалы отбасыларға әлеуметтік кепілдіктермен және мемлекеттік қолдаудың жоқтығы;
  
• 
  Сапалы тегін қосымша білімге балалардың қолының жетпеуі;
  
• 
  Темекіге, ішімдікке, нашақорлыққа жолдың ашықтығы;
  
1. 
   Отбасының жағдайы және оның түрлері.
   

• 
  Толық емес отбасы;
  
• 
  Отбасының материалдық жағдайы (кедейлік, байлық);
  
• 
  Ата-аналардың төмен әлеуметтік мәдени деңгейі;
  
• 
  Балалардың қажеттіліктерінің жеткіліксіз немесе асыра қанағаттандырылуы;
  
• 
  Ата-аналардың ішімдікті, нашақорлық заттарды теріс пайдалануы;
  

• 
  Мектептің материалдық қамтамасыз етілуінің нашарлығы; пәндік мұғалімдердің жетіспеушілігі; сабақтардың жиі болмай қалуы; мектепте балалар ұйымдарының болмауы.
  
• 
  Мұғалімдердің білмейтіндігінен көрінетін кәсіптік деңгейінің төмендігі; оқушылардың білімін бағалауда объективтіліктің болмауы.
  
• 
  Мектепке келген оқушылардың дамуының және оқу түрткілерінің төмендігі.
  

Мінез-құлқында қиындығы бар оқушыларды анытаудан туындаған қиындықтар түрлері

1. 
   Хранологиялық жас ерекшелігі биологиялық жас ерекшелігінің индикаторы болып табылады;
   
2. 
   Қызбалалар үшін алғашқы етек кір келуі, биологиялық дамудың білдірсе, ал ер балалардың жыныстық жетілуі деңгейін білу қиынға соғады.
   

• 
  қоғамдық үрдістер (әлеуметтік-экономикалық жағдай, мемлекеттік саясат, салт-дәстүр, бұқаралық ақпарат құралдары, т.б.);
  
• 
  тұлға бар әлеуметтік топ мінездемесі (этикалық құрылым, әлеуметтік мәртебе, референтті топ,);
  
• 
  микроәлеуметтік орта (отбасының өмір стилі және деңгейлері, отбасындағы өзарақарым-қатынас типі, отбасындағы тәрбие стилі, достар, басқа да маңызды адамдар).
  

• 
  Девиантты мінез-құлық - әлеуметтік нормалар мен ережелерге сәйкес келмейтін мінез-құлықты айтады. Ол ауытқыған мінез-құлықтың бір түрі. Кейбір әдебиеттерде бұл типті «антидисциплиналық» деп те атайды.
  

1. 
   Агрессивті-зорлаушылық мінез-құлық. Бұл жеке тұлғаға көрсетілетін дөрекілік, төбелес, күйдіріп-жандыру сияқты жағымсыз іс-әрекеттерде көрініс береді.
   
2. 
   Ашкөздік мінез-құлық (корыстное поведение): майда ұрлықтар, қорқытып-үркіту, автокөлік ұрлау т.б. жалпы материалдық пайдакүнемдікке байланысты жат мінез-құлық.
   
3. 
   Наша сату және тарату.
   

• 
  жанұяда берекенің болмауы;
  
• 
  ата-ананың «ерекше» қамқарлығы;
  
• 
  тәрбие берудегі кемшіліктер;
  
• 
  өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;
  
• 
  өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен жарасымды қатынасқа түсе алмауы;
  
• 
  сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз бетінше шешім қабылдай алмау, сынаушылық ойды дамыта алмау;
  
• 
  психоактивті заттарды жиі пайдалануы;
  
• 
  агрессиялық жарнаманың ықпалды болуы;
  
• 
  мектептерде психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы;
  
• 
  балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары
  

• 
  ұрпақтан-ұрпаққа берілетін немесе ананың жүкті болғанда дұрыс тамақтанбауы, арақ-шарап, нашақорлы заттарды пайдалануы, темекі тартуы, ананың физикалық, психикалық т.б. сырқаттары себеп болатын генетикалық факторлар: ақыл-ой дамуының бұзылуы, есту, көру кемшіліктері, жүйке жүйесінің зақымдауынан пайда болған денедегі кемшіліктер.
  
• 
  психофизиологиялық факторлар: психофизиологиялық күш, дау-жанжал, келіспеушілік жағдайлар, адам организмдеріне кері әсер ететін, қоршаған ортаның химиялық құрамы, соматикалық, аллергиялық, токсикалық ауруларға душар ететін энергетикалық технологияның жаңа түрлері;
  
• 
  физиологиялық факторлар: сөйлеу дефекттері, адам бойындағы соматикалық кемшіліктер [44].
  

• 
  оқудағы декомпенсация – баланың жалпы мектепке деген қызығушылығы жоғары, бірақ бір немесе бірнеше пәнді оқуда қиыншылықтарға тап болуынан;
  
• 
  мектептік бейімсіздік (дезадаптация) – бала сабаққа үлгермеуімен қатар, оның мінез-құлқы өзгеріп, мұғалімдермен, сыныптастарымен қарым-қатынасы бұзылып, сабақтан қалуы көбейеді немесе мектептен біртіндеп қол үзе бастайды;
  
• 
  әлеуметтік бейімсіздік – баланың оқуға, мектепке, ұжымға деген қызығушылығы жойылады, асоциалдық топтармен араласып, алкогольге, нашақорлыққа қызыға бастайды;
  
• 
  криминалдылық – кейбір отбасындағы әлеуметтік жағдайдың өте төмен болуы, балаларды да өз ортасындағы әлеуметтік теңсіздікке әкеледі, ал мектеп оқушысы, жасы жетпегендіктен жұмыс істей алмайды, содан барып олар қылмысты іс-әрекеттрмен айналыса бастайды [44].
  

• 
  дисгармонды стиль - бір жағынан ата-ана баланың барлық тілектерін орындайды, үлкен қамқорлық жасайды, екінші жағынан конфликті жағдайларға баланы итермелейді;
  
• 
  тұрақсыз, конфликті стиль – толық емес отбасындағы, ажырасу кезіндегі, ата-ана мен балалар бөлек тұрған жағдайдағы тәлім-тәрбиелік кемшіліктерден туындайды;
  
• 
  асоциалды стиль - ата-ананың арақ ішуі, нашақор заттарды пайдалануы, криминалды іс-әрекет, аморальді өмір сүру жағдайы, отбасылық қаттыгездік, зорлаушылық жатады.
  

• 
  балаға ілтипатпен, ізгі тілектестікпен қарау;
  
• 
  оның жағымды қасиеттеріне сүйену;
  
• 
  оның адамгершілік күшіне, потенциалды мүмкіндіктеріне сену;
  
• 
  оқушыларды салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін жасалған жалпы білім беретін бағдарламаларды тиімді пайдалану;
  
• 
  салауатты өмір салтын қалыптастыруға, қауіпсіз тіршілік етуге бағытталған тәрбиелік бағдарламаларды ұштастыра пайдалану;
  
• 
  девиантты мінезге ие балалардың білім алуы мен бос уақытын пайдалы іс-әрекеттермен өткізу жолдарын қарастыратын жаңа кешенді бағдарламалар құру;