Использованная литература

345 
Тулеубаева А. С. 
Қарағанды қаласы, «Айгөлек» КМҚК бөбекжайы
МНЕМОТЕХНОЛОГИЯ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛДЕРІН ДАМЫТУ 
 
Мектепке дейінгі жас балалардың сауатты, айқын, сөйлеуінің негізі қаланатын ең 
қолайлы кезең. Балалардың байланыстырып сөйлеуін дамыту-балабақшаның басты 
міндеттерінің бірі. Байланыстырып сөйлеу ой әлемінен бөлінбейді. Мұнда баланың ойлау 
логикасы, оның қабылданған нәрсені түсіну және оны дұрыс білдіру қабілеті көрінеді. 
Жасыратыны жоқ, мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеуінде көптеген мәселелер бар. 
Сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың байланыстырып сөйлеуін дамытудағы 
педагогикалық әсер өте күрделі мәселе.
Балаларды өз ойларын дәйекті, ретті, грамматикалық тұрғыдан дұрыс айтуға, 
қоршаған өмірдегі әр түрлі оқиғалар туралы айтуға үйрету керек. 
Қазіргі уақытта балалар ақпараттың дамыған заманын ескере отырып, оқу процесі балалар 
үшін қызықты, дамытушы болуы керек. Балалардың байланыстырып сөйлеуін үйрету кезінде
шығармашылық әдістерді қолдану тиімді болады. Балалардың есте сақтау қабілетін 
арттыратын мнемотехника әдістері педагогтардың тәжірибесінде кеңінен қолданылып 
келеді. 
«Мнемотехника» дегеніміз не? Бұл табиғат объектілері, қоршаған әлем туралы 
ақпаратты тиімді есте сақтауды, әңгіме құрылымын тиімді есте сақтауды сөйлеуді дамытуды 
қамтамасыз ететін әдістер мен әдістер жүйесі. Мектеп жасына дейінгі балалардың көрнекі 
материалды жақсы меңгерілгендіктен, сөйлеуді дамыту қызметтерінде мнемоникалық 
кестелерді қолдану балаларға көрнекі ақпаратты тиімді қабылдауға және өңдеуге, оны 
сақтауға және көбейтуге мүмкіндік береді. 
Осылайша, 
мнемотехника 
байланыстырып 
сөйлеудің 
қалыптасу 
процесін 
жеңілдететін екі маңызды факторды қамтиды, олар туралы Лев Семенович Выготский, 
Даниил Борисович Эльконин көп жазды: біріншіден, көрнекілік, екіншіден, мәлімдеме 
жоспары. 
Мнемотехниканың негізгі «құпиясы» өте қарапайым және белгілі. Адам өз қиялында 
бірнеше визуалды бейнелерді біріктіргенде, ми бұл байланысты бекітеді. Болашақта осы 
ассоциацияның суреттерінің бірін еске түсіргенде, ми бұрын біріктірілген барлық суреттерді 
қайталайды. 
Константин Дмитриевич Ушинский былай деп жазды: «баланы өзіне белгісіз бес сөзге 
үйретсеңіз-ол ұзақ және еске сақтай алмайды, бірақ осындай жиырма сөзді суреттермен 
байланыстырыңыз, бала оларды тез үйренеді». 
Мнемоникалық кестелер- балалардың байланыстырып сөйлеуін дамыту жұмысында 
дидактикалық материал ретінде қызмет етеді. Мнемокестелерді: 
-сөздік қорын байытуда, 
-көркем әдебиетті қайталау кезінде, 
-жұмбақ шешу, жұмбақ құрастыруға, 
- тақпақ жаттау кезінде қолданады. 
Мнемотехнологиялық кестелермен жұмыс істеу әдістерін меңгеру оқу уақытын едәуір 
қысқартады және сонымен бірге келесі мәселелерді шешуге ықпал етеді: 
- сөйлеуді дамыту; 
- дерексіз таңбаларды кескіндерге түрлендіру (ақпаратты қайта кодтау); 
- негізгі психикалық көру және есту жады, көру және есту зейіні, бейнелі ойлау, қиял 
процестері дамиды; 
Педагогтың алдын ала жұмыс жүргізілуде: 
1.Балалардың ой-өрісін кеңейтетін қосымша танымдық материал дайындалады. 

346 
2.Табиғат құбылыстарын бақылау кезінде немесе ауызша халық шығармашылығы 
туындыларын байқау алдында балалармен өткізілген талқылау жұмысы жүргізіледі. 
3.Көрнекіліктер мен үлестірме материалдарды дайындау, аудио материал тыңдалады. 
4.Педагогтың сабаққа балаларды қызықтыратын әдістер таңдалады. 
Әдістеменің ерекшелігі-объектілердің бейнесін емес, символдарды қолдану. Бұл әдіс 
балаларға сөздерді іздеуді және есте сақтауды едәуір жеңілдетеді. Шартты- берлгілер сөйлеу 
материалына мүмкіндігінше жақын, мысалы, үй құстары мен жануарларды белгілеу үшін 
үйдің суретін қолдансақ, ал жабайы жануарлар мен құстарды белгілеу үшін шыршаны, 
орманның суретін қолданамыз. 
Кіші және ортаңғы топтың балалары үшін түрлі - түсті мнемоникалық кестелер беру 
керек, себебі балалардың жадында жеке бейнелер қалады: шыршаны – жасыл түспен, 
жидекті –қызыл түспен бейнелеу. Кейінірек - күрделендіріп графиканы қолданамыз. 
Мысалы, Түлкі-қызғылт сары геометриялық пішіндерден (үшбұрыш пен шеңбер), аю-үлкен 
қоңыр шеңбер және т. б. 
Ересек жастағы балалар үшін шартты-белгілерді бір түсте болған жөн. Бұл суреттерді 
жасау үшін көркемдік қабілеттер қажет емес. Кез-келген педагог таңдалған әңгімеге заттар 
символдық бейнелерін сала алады. 
Мнемотехнологиялық 
кестенің 
мазмұны- 
ертегі 
кейіпкерлерінің, 
табиғат 
құбылыстарының, кейбір әрекеттердің графикалық бейнесі. Ең бастысы, шартты-белгілерді 
балаларға түсінікті болуы керек. 
Кез-келген жұмыс сияқты, мнемотехника қарапайымнан күрделіге дейін жасалады. 
Жұмысты қарапайым мнемоникалық шаршыдан бастау керек, мнеможолдар, содан кейін 
мнемокестелерге көшеміз.
Мнемокестемен жұмыс бірнеше кезеңнен тұрады: 
1. Кестелерді қарау және онда не бейнеленгенін талдау. 
2. Ақпаратты қайта кодтау жүзеге асырылады, яғни шартты-белгілерді түрлендіру. (мысалы, 
өткір тістер - қасқыр) 
3. Қайта кодтаудан кейін таңбаларға (суреттерге) сүйене отырып, қайталау жүзеге 
асырылады, яғни есте сақтау әдісі орындалады. 
Сипаттамалық әңгімелер құрастыруға арналған мнемотехника балаларға тақырыптың 
негізгі қасиеттері мен белгілерін анықтауға, балалардың сөздік қорын байытады. 
Мнемокестемен жұмыс жасаудың келесі кезеңі-өлең мәтінін эмоционалды, мәнерлі оқу. 
Содан кейін жұмыс бойынша сөздік жұмыс, оқылғанның мәні бойынша әңгіме жүргізіледі. 
Осыдан кейін бала графикалық кескінді қолдана отырып, өлеңді толығымен қайталайды. 
Бастапқы кезеңде педагог дайын жоспар-кестені ұсынады, ал оқу барысында бала өзінің 
кестесін құру процесіне белсенді қатысады. 
Егер жұмыстың басында педагогтар дайын мнемотехниканы қолданса, болашақта 
баланың ересек адаммен бірлескен шығармашылығына қажеттілік туындайды. Бірте-бірте 
бала шығармашылығын танытып, қызығушылық танытады.
Мнемотехника әдістері балалардың логопедиялық сабақтарға да қызығушылығын 
арттыруға мүмкіндік береді. Олардың тиімділігі артады, себебі байланыстырып сөйлеуді 
дамытуда қолданылатын мәтіндердің мазмұны айқын, көрінетін, ұсынылатын болады. 
Әрине, мнемоникалық кестелер балаларда байланыстырып сөйлеуді дамыту бойынша 
барлық жұмыстармен шектелмейді. Бұл, ең алдымен, бастапқы, «іске қосу», ең маңызды 
және тиімді жұмыс.
Әрине, біздің жұмысымызды талдай отырып, кейбір маңызды нәтижелер туралы 
айтуға әлі ерте. Бірақ айта кету керек, ғылыми және әдістемелік әдебиеттердің жеткілікті 
мөлшерін зерттеп, жетекші педагогтар ұсынған әдістерді іс жүзінде қолдана отырып, 
әріптестерім осы бағытта жұмыс жасай отырып, балалармен қарым-қатынасымызды 
қызықты, қол жетімді және нәтижесінде тиімдірек етеміз деген қорытындыға келдік. 
Шығармашылық әдіс -мнемотехника-балалар мен педагогтар үшін қызықты, және бұл біздің 
түзету жұмысымыздың маңызды факторы. 

347 

жүктеу/скачать 7.01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: