Кіріккен сез деп компоненттер|нің я біреуі, я екеуі де бірдей эуелгі өз мағыналарынан айрылып (делекснкала-нып), тұтасымен тұрып басқа бір жалпы мағына білді-ретін жэне, сонымен бірге, сол компоненттері фонетика-лық (дыбыстары, екпіндері) жағынан әр қилы өзгеріс-терге ұшырап, бір-бірімен белгілі дәрежеде әрі үндесіп, әрі ықшамдалып құралған күрделі сөзді айтамыз.
Біріккен сез деп компоненттері мағына жағынан да, форма жағынан да елеулі өзгерістерге үшырамай-ақ, өз ара бірігіп, жинақталған бір тұтас лексика-семантика-лық мағына білдіретін күрделі сөзді айтамыз.
Күрделі сөздердің өзге түрлері сияқты, кіріккен сөз-дер де, біріккен сөздер де белгілі-белгілі грамматикалык сөз таптарына телулі болады. Мысалы, жоғарыдағы бү-гін, биыл, ендігәрі деген кіріккен сездер үстеу болса, әкел, экет дегендер етістіктер болады. Ал, сексен, тоңсан дегендер — сан есімдер де, әжептәуір, көнтерлі, есуас дегендер — сын есімдер т. б. Сондай-ақ иіекара, дема-лыс, асқазан, ақсақал деген біріккен сөздер зат есімге жатады да, ал әлдекім, эркім дегендер есімдік боладЫ.
§ 31. ҚОС СӨЗДЕР
Қос сөздердің күрамдарындағы компоненттер я бір сөздін, өзінің ешқандай өзгеріссіз кайталануынан, я оның бір сынарының, не бір буынының, не бір дыбысының өз-геріліп жамалуынан күралады немесе морфологиялық жағынан бір тектес я синоним, я антоним сөздерден са-лаласып кұралады. Негізгі осы ерекшеліктеріне карай, кос. сездердің компоненттері семантикалық жағынан я бірдей, я пара-пар болады да, синтаксистік жағынан я ұқсас, я тепе-тен келеді. Б іраққос сөздердін. компонент-тері дыбыстық жағынан үнемі пара-пар я тең бола беруі шарт емес..
Сөзді кайталау және косарлау тәсілі — өзінше ерек-шелігі мол қүнарлы жүйе. Бұл жүйе бойынша сөзді кай-талаудан я косарлаудан белгілі-белгілі мағыналар туа-ды. Бірак сөзді кайталап қолданудан сөздің неше алуан жаңа формалары жасалып, олардың мағыналары түр-ленгенімен де, лексикалық түсінігі ©згермейді, демек, жаңа сөз тумайды, тек грамматикаланады. Ал, сөздерді косарлап қолданудан туған күрделі сөздердін ішінде грамматикаланған да, лексикаланған да тіркестер бо-лады.
алпы түсіну, талдау мәселелерін жеңілдету үшін, t қос сөздерді ең әуелі кайталама қос сөздер және қосар-лама кос сөздер деген үлкен екі салаға бөліп алған
дүрыс.
Достарыңызбен бөлісу: |
