Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
дың сыртқы грамматикалық көрсеткіш тері
жүктеу/скачать 2.43 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- § 53. СЫН ЕС1МН1Ң МОРФЕМАЛЫҚ ҚҮРАМДАРЫ
| дың сыртқы грамматикалық көрсеткіш тері дай, -ғы, -лы, -іңкі, -кір жұрнақтары.
Сөйтіп, қатыстық сындар зат есім, үстеу, етістік сияк-ты басқа сөз таптарынан болатындықтан, олардың (ка-тыстық сындардың) нақтьілы мағыналары да өздерінін жасалуына негіз болған сөздерімзн байлаиысты. ОсЫ себептен қатыстық сындардың мағыналары өздерінің төркіндес (жасалған) сөздерінің синонимі сияқты болып келеді. Мысалы: аталық борыш — атаның борышы; ауылдағы адам — ауылда туратын адам; ауыспалы қы-зыл ту — ауыстырылып отырылатын. қызыл ту. Өздері-нің бастапқы төркіндерінен алшақтап кеткен ұзақ (әң-гіме), түнық (су), ашыц (сөз) сияқты негізі сын есім делініп саналатын, бастапқы үза (ды), түн (тұнды), аш (ашты) деген етістіктерден жасалған я туған сындарды алсақ, олардың мағыналары да қаншалықты алыстады дегенімізбен де, ездерінің бастапқы теркіндерімен ма-ғыналас (синонимдес) келеді. § 53. СЫН ЕС1МН1Ң МОРФЕМАЛЫҚ ҚҮРАМДАРЫ Ақ, қара, сары, көк, сұр, биік, үлкен, аласа, жылы, жұқа, қалың, тік, ірі, кіші сияқты сапалық сын есімдер-ді алсақ, қазіргі кезде олардың кай-қайсысы болса да, тиісті морфемаларға бөлшектенбейтін түбір сөздер есе-біінде қабылданып, ежелден келе жатқан негізгі сын есімдер ретінде түсініледі. Ал,ч бойшаң, алғыр, білгір, өткір, ашпалы, жаппалы, қалалық, ауылдық, жазғы, күзгі, үшқалақ, ұиіңыр, ұйымшыл, уайыміиыл, үққыш, квнбісті, көнтерлі, басқы, бастапқы, сөзіиең, сөзуар, сияқты қатыстық сын есімдерді алсақ, олардың бәрі де тиісті түбірлер мен жұрнақтарға мүшеленетін туынды сөздер есебінде қабылданып, белгілі қосымшалар арқы-лы жасалған туынды сын есімдер екені аңғарылып тұ-рады. Сөйтіп, сын есімдерді морфемалық құрамдарына қа-рай, негізгі сын есімдер және туынды сын есімдер деп бөлуге болады. Бірак оларды осылайша жіктеу шартты нәрсе екенін есте ұстау қажет, ейткені қазіргі кезде не-гізгі сын деп жүрген сөздердің көпшілігінің төркінін талдап қарағанымызда, туынды сындар болып келеді. Мысалы: тұнық, суық, сұйық, сирек, жазық, толық, ашық, жабық, иік, жетік, тілік, сергек сияқты сындар бастапқы түщ суы,, ары, сүйы, сире, жаз, толА аш, жап, и>жет, тіл, сергі деген етістіктерден туған. Сондай-ақ, ащы, түщы сияқты сындардың әуелгі формасы ашты, түшты дегендер болған да, кейін белгілі дыбыстык ез-герістерге ұшырап, бөлінбейтін түбір сөздерге айналып Кеткен. Ал, толы, пісі, кіші сындары да бастапқы толық, пісік, кішік деген формалардан ықшамдалған, кебу 170 171 (отын) сияқты сындар да кеп, кебік деген етістіктерден туған. Әрине, мұның бәрі бір күнде емес, замандар бо-йы тілдің грамматикалық құрылысы мен негізгі сөздік қорының қарым-қатынасынан туып, тілдің даму заңына лайық бірте-бірте қалыптасқан және сол заң бойынша орныққан. жүктеу/скачать 2.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|