энергия упругой деформации / elastic strain energy — энергия внешних сил, затраченная на упругую деформацию тела.
серпімді деформация энергиясы / elastic strain energy — дененің серпімді деформациясына жұмсалған сыртқы күштердің энергиясы. |
энергия Ферми / Fermi energy — энергия, соответствующая уровню Ферми.
|
Ферми энергиясы / Fermi energy — Ферми деңгейіне сәйкес келетін энергия.
|
энергия электромагнитного поля / electromagnetic field energy — количес-твенная характеристика электромагнитного взаимодействия; величина энергии электро-магнитного поля может быть установлена на основании измерения работы, производимой электромагнитным полем над носителями электрических зарядов. | электромагниттік өріс энергиясы / electromagnetic field energy — электромагниттік өзара әсерлесудің сандық сипаттамасы; электромагниттік өріс энергиясының шамасы электромагниттік өрісінің электр зарядын тасымалдаушыларымен жасаған жұмысының өлшеу негізінде анықталуы мүмкін. |
энергия ядерная / nuclear energy — внутренняя энергия атомных ядер, выделяющаяся при ядерных превращениях, в частности, при делении ядер.
|
ядролық энергия / nuclear energy — ядролық түрленулер кезінде, атап айтқанда, ядролардың бөлінуі кезінде бөлінетін атом ядросының ішкі энергиясы.
|
Энтальпия (теплосодержа́ние, фу́нкция Ги́ббса теплова́я)
Enthalpy (от греч. enthalpo – нагреваю)
Потенциал термодинамический, характер-изующий состояние макроскопических систем в термодинамическом равновесии при выборе в качестве основы независимых переменных S и давления p.
|
Энтальпия (Гиббстің жылулық функциясы)
Enthalpy (гр. enthalpo – қыздырамын)
Тәуелсіз параметрі ретінде энтропия мен қысымды алған кездегі термодинамикалық тепе-теңдіктегі макроскопиялық жүйені сипаттайтын термодинамикалық потенциал.
|
Энтропи́я
Entropy (от греч. entropia – поворот, превращение)
Понятие, впервые введенное в термодинамике для определения меры необратимого рассеяния энергии. В статистической физике энтропия служит мерой вероятности осуществления какого-либо макроскопического состояния, в теории информации – мерой неопределенности какого-либо опыта (испытания), который может иметь различные исходы.
|
Энтропи́я
Entropy (гректің entropia – бұрылыс, түрлену деген сөзінен)
Термодинамикада алғаш рет энергияның қайтымсыз шашырауының шамасын анықтау үшін енгізілген түсінік. Энтропия статистикалық физикада қандай да бір макроскопиялық күйдің жүзеге асу ықтималдығының өлшемі, ал ақпараттар теориясында – әртүрлі нәтижелерге алып келуі мүмкін қандай да бір тәжірибенің анықталмағандығының өлшемі болып табылады.
|
Эпитаксия
Epitaxy (от греч.epi – на, над при и taxis – расположение, порядок)
Процесс наращивания монокристалличес-ких слоев вещества на подложку (кристалл), при котором кристаллографическая ориен-тация наращиваемого слоя повторяет крис-таллографическую ориентацию подложки.
|
Эпитаксия
Epitaxy (гр.epi – үстінде, жанында және taxis – орналасуы, реті)
Төсеніш (кристалл) бетінде өсіріліп жатқан қабаттың кристаллографиялық бағдары төсеніштің кристаллографиялық бағдарын қайталайтын, заттың монокристалл қабаттарын өсіру процесі.
|
гетероэпитаксия / heteroepitaxy — эпитаксия, при которой вещества подложки и нарастающего кристалла различны.
|
гетероэпитаксия / heteroepitaxy — өсіріліп жатқан кристалл мен төсеніш заттары әртүрлі болып келетін эпитаксия.
|
гомоэпитаксия (автоэпитаксия) / homoepitaxy — эпитаксия, при которой вещества подложки и нарастающего кристалла одинаковы.
|
гомоэпитаксия (автоэпитаксия) / homoepitaxy — өсіріліп жатқан кристалл мен төсеніш заттары бірдей болып келетін эпитаксия.
|
эпитаксия газофазная / gas-phase epitaxy — получение эпитаксиальных пленок полупроводника путем осаждения из фазы.
|
газфазалы эпитаксия / gas-phase epitaxy — жартылайөткізгіштің эпитаксиальді пленкаларын фазадан тұндыру арқылы алу.
|
эпитаксия жидкофазная / liquid-phase epitaxy — эпитаксия, при которой материал для растущей пленки доставляется на по-верхность подложки с помощью насыщен-ного полупроводниковым материалом лег-коплавкого расплава. Готовится шихта из вещества наращиваемого слоя, легирую-щей примеси (может быть подана и в виде газа) и металла-растворителя, имеющего низкую температуру плавления и хорошо растворяющего материал подложки (Ga, Sn, Pb). Процесс проводят в атмосфере азота и водорода (для восстановления оксидных пленок на поверхности подложек и расплава) или в вакууме (предварительно восстановив оксидные пленки). Расплав наносится на поверхность подложки, частично растворяя ее и удаляя загрязнения и дефекты. После выдержки при максималь-ной температуре -1000 °С начинается мед-ленное охлаждение. Расплав из насыщен-ного состояния переходит в пересыщенное и избытки полупроводника осаждаются на подложку, играющую роль затравки.
|
сұйықфазалы эпитаксия / liquid-phase epitaxy — өсетін пленка үшін материал тұғыр бетіне жартылайөткізгіш материалмен қаныққан оңай еритін құйманың көмегімен жеткізілген кездегі эпитаксия. Өсірілетін қабат затынан, легірлеуші қоспадан (газ түрінде берілуі мүмкін) және төменгі температурада еритін металл-еріткіштен және тұғыр материалын жақсы еріткіштен (Ga, Sn, Pb) шихта дайындалады. Процесті азот және сутегі атмосферасында немесе вакуумда (алдын ала оксидті пленкаларды қалпына келтіріп) жүргізеді. Құйма ішінара оны ерітіп және ластанулар мен ақауларды жоя отырып тұғыр бетіне жүргізіледі. Максималь -1000 °С температурада ұстағаннан кейін баяу салқындау іске асады. Қаныққан күйдегі құйма аса қаныққан күйге өтеді және жартылайөткізгіштің артық мөлшері өңдеуші ролін атқаратын тұғырға беріледі.
|
эпитаксия ионная / ion epitaxy — наращивание монокристаллических пленок материалов на твердых подложках с помощью ионных пучков.
|
ионды эпитаксия / ion epitaxy — иондық шоқтардың көмегімен қатты төсеніштерде материалдың монокристалдық қабыршық-тарын өсіру.
|
эпитаксия лазерно-стимулированная / laser induced epitaxy — эпитаксия, при которой материал для растущей пленки доставляется на поверхность подложки в виде паровой фазы, которая создается путем испарения вещества с помощью энергии луча лазера.
|
лазерлік-стимулденген эпитаксия / laser induced epitaxy — өсіп жатқан пленкаға материал тұғыр бетіне заттың лазер сәулесі энергиясы көмегімен булануы арқылы жасалатын бу фазасы түрінде жеткізілетін эпитаксия.
|
эпитаксия лучевая химическая /chemical beam epitaxy — эпитаксия, при которой материал для растущей пленки доставляется на поверхность подложки в виде газообраз-ных соединений. Затем он разлагается на горячей поверхности. Необходимое для роста кристалла вещество остаётся на поверхности, а ненужные фрагменты молекул улетучиваются.
|
химиялық сәулелік эпитаксия /chemical beam epitaxy — өсіп жатқан қабыршық материалы төсеніш бетіне газ тәрізді материал қосылыстар түрінде жеткізілетін эпитаксия. Содан соң ол ыстық бетте ыдырайды. Кристалының өсуіне қажетті заттар бетте қалады да, ал молекуланың керек емес фрагменттері ұшып кетеді.
|
эпитаксия молекулярно-лучевая / molecular beam epitaxy — эпитаксия, при которой материал для растущей пленки доставляется на поверхность подложки с помощью пучков атомов или молекул, т.е. с помощью напыления.
|
молекулалы-сәулелі эпитаксия / molecular beam epitaxy — өсіп жатқан қабыршық материалы төсеніш бетіне атомдардың немесе молекулалардың шоғы, яғни тозаңдандыру, түрінде жеткізілетін эпитаксия.
|
эпитаксия твердофазная / solid state epitaxy — это особый режим молекулярно-лучевой эпитаксии, в котором сначала при пониженных температурах осаждается аморфная пленка, после чего проводится ее кристаллизация при более высоких температурах.
|
қатты фазалық эпитаксия / solid state epitaxy — алдымен төменгі температурада аморфты қабыршық тұндырылып, содан кейін оның жоғары температурада кристалдануы жүзеге асатын молекулалы-сәулелі эпитаксияның ерекше режимі.
|
Эрозия
Erosion, weathering
Износ поверхности материалов и изделий под действием факторов окружающей среды или в результате технологической обработки.
|
Эрозия
Erosion, weathering
Материал бетінің қоршаған ортаның факторы немесе технологиялық өңдеу нәтижесінде тозуы.
|
эрозия абразивная / Abrasive erosion — эрозионный износ, вызванный движением твердых частиц, происходящим почти параллельно твердой поверхности.
|
абразивті эрозия / Abrasive erosion — қозғалыс бағыты қатты бетпен параллель дерлік болатын қатты бөлшектер тудырған эрозиялық тозу.
|
эрозия от соударения (ударная эрозия) / Impingement erosion — потеря материала с поверхности твердого тела вследствие соударения с жидкостью. Эрозия, при которой относительное движение твердых частиц является почти нормальным к твердой поверхности
|
соқтығысу нәтижесіндегі эрозия (соққылық эрозия) / Impingement erosion — қатты дене бетінің сұйықпен соқтығысуы нәтижеснде өз материалынан айрылуы. Қатты бөлшектердің салыстырмалы қозғалысы қатты бетке нормаль болған жағдайдағы эрозия.
|
эрозия радиационная / radiation erosion — износ поверхности твердого тела, вызванный его облучением.
|
радиациялық эрозия / radiation erosion — қатты дененің оның сәулеленуі нәтижесінде тозуы
|
эрозия радиационная тепловая / radiation heat erosion, radiation thermal erosion — удаление атомов с поверхности в результате тепло-вых процессов, вызванных радиационным разогревом. Особенно эффективен при обл-учении поверхности мощными наносекунд-ными пучками заряженных частиц. В прин-ципе может использоваться для техноло-гической обработки материалов и изделий.
|
радиациялы жылулық эрозия / radiation heat erosion, radiation thermal erosion — радиациялық қызыну туғызатын жылулық процестердің нәтижесінде беттен атомдардың жойылуы.Әсіресе бетті зарядталған бөлшектердің қуатты наносекундтық шоқтарымен сәулелендіргенде өте тиімді. Әс жүзінде материалдар мен бұйымдарды технологиялық өңдеуде қолданылуы мүмкін.
|
Эрозия
Weathering
Износ материалов под действием окружаю-щей среды.
|
Эрозия
Weathering
Материалдың қоршаған орта әсерінен тозуы.
|
Эффект
Effect
1. Результат, следствие каких-либо причин, действий.
2. В естественных науках — явление (закономерность), часто называемое именем открывшего этот эффект ученого (напр., эффект Холла, эффект Фарадея, эффект Томсона и т.п.):
|
Эффект
Effect
1. Қандай да бір әсерлердің, себептердің нәтижесі, салдары.
2. Жаратылыстану ғылымдарында — көбіне осы эффектіні ашқан ғалымның есімімен аталатын (мысалы, Холл эффектісі, Фарадей эффектісі, Томсон эффектісі т.с.с.) құбылыс (заңдылық).
|
скин-эффект / skin-effect — ослабление высокочастотного электромагнитного поля по мере проникновения в глубь проводника, приводящее к тому, что переменный ток идёт примущественно в поверхносном слое проводник.
|
скин-эффект / skin-effect — айнымалы токтың негізгі бөлігі өткізгіштің беттік қабатымен өтуіне алып келетін, жоғары жиілікті электромагнитті өрістің өткізгіш ішіне енген сайын әлсіреуі.
|
эффект Ганна / Gunn effect — генерация высокочастотных колебаний электрического тока в полупроводниках с N-образной объемной вольтамперной характеристикой.
|
Ганн эффектісі / Gunn effect — N – тәрізді көлемді вольтамперлі сипаттамалы өткізгіштердегі электр тогының жоғары жиілікті тербелісінің генерациясы.
|
эффект дальнодействия — то же, что дальнодействие.
|
алыстан әсер ету эффектісі- алыстан әсер ету сияқты.
|
эффект деформации температурный / temperature effect of strain — повышение температуры деформированного тела за счет перехода механической энергии пластической деформации в тепловую энергию
|
температуралық деформация эффектісі / temperature effect of strain — деформацияланған дене температурасының пластикалық деформациясы механикалық энергиясының жылу энергиясына айналуы есебінен артуы.
|
эффект Комптона / Compton effect — упругое рассеяние высокочастотного электромагнитного излучения на свободных или слабо связанных электронах, при котором длина волны рассеянного излучения больше длины волны падающего.
|
Комптон эффектісі / Compton effect — жоғары жиілікті электромагниттік сәуленің еркін немесе әлсіз байланысқан электронда серпімді шашырауы. Бұл кезде шашыраған сәуленің толқын ұзындығы түскен сәуленің толқын ұзындығынан үлкен болады.
|
эффект Комптона обратный / converse Compton effect — упругое рассеяние высокочастотного электромагнитного излучения на электронах, обладающих сверхвысокими энергиями, при котором длина волны рассеянного излучения меньше длины падающего.
|
кері Комптон эффектісі / converse Compton effect — жоғары жиілікті электромагнитті сәуленің аса жоғары энергиялы электрондардан серпімді шашырауы. Бұл кезде шашыраған сәуленің толқын ұзындығы түскен сәуленің толқын ұзындығынан кем болады.
|
эффект коррозионный / corrosion effect — интегральный показатель коррозии металла, оценивающий глубину проникновения коррозии потерей массы металла на единицу площади, степень поражения поверхности.
|
коррозиялық эффект / corrosion effect — коррозияның ену тереңдігін, металл массасының аудан бірлігіндегі жойылуын, беттің бұзылу дәрежесін бағалайтын металл коррозиясының интегралды көрсеткіші.
|
эффект Мёссбауэра / Mössbauer's effect — испускание или поглощение гамма-квантов атомными ядрами, связанными в твёрдом теле, не сопровождающееся внутренней энергии тела, т.е. испусканием или поглощением фононов. Другое название эффекта – ядерный гамма – резонанс.
|
Мессбауэр эффектісі / Mössbauer's effect — қатты дененің ішкі энергиясының, яғни фотондарды жұтылу немесе шығарылуына әкеліп соқпайтын, байланысқан атом ядроларының гамма кванттарды бөліп шығаруы немесе жұтуы. Бұл эффектінің екінші аты – ядролық гамма-резонанс.
|
эффект молекулярный / molecular effect – имеет место при облучении твёрдых тел молекулярными ионами. Он проявляется в том, что атом, входящий в состав молекулярного иона, и такой же атомарный ион производят при одинаковой энергии различное количество устойчивых дефектов. Объяснение его механизма основывается на существовании нелинейных процессов, которые происходят при перекрытии каскадов, создаваемых одновременно и в непосредственной близости друг от друга отдельными атомами распавшегося на составляющие молекулярного иона.
|
молекулярлы эффект / molecular effect – қатты денелерді молекулалық иондармен сәулелендірген кезде орын алады. Ол молекулалық ион құрамына кіретін атом мен дәл сондай атомдық ион бірдей энергия кезінде әртүрлі мөлшерде тұрақты ақауларды тудыратындығынан көрінеді. Оның механизмі молекулалық ионның ыдырауы кезінде оны құраушы атомдардың маңында және бір мезетте туындайтын каскадтардың қабаттасуы нәтижесінде жүзеге асатын сызықты емес процестердің болуымен түсіндіріледі.
|
эффект Молтера / Molter effect – эмиссия электронов в вакуум из тонкого диэлектрического слоя на проводящей подложке при наличии сильного электрического поля в слое.
|
Молтер эффектісі / Molter effect – өткізгіш төсеніштің бетіндегі жұқа диэлектрик қабатында күшті электр өрісі болған кезде сол қабаттан вакуумға электрондардың ұшып шығуы.
|
эффект насыщения / saturation effect – вырав-нивание населенностей двух уровней энергии квантовой системы (молекулы, атома) под дей-ствием резонансного электромагнитного излучения.
См. также населенность уровня
|
Қанығу эффекті / saturation effect – резонанстық электромагниттік сәуленің әсерінен кванттық жүйенің (молекулалар, атомдар) энергиясының екі деңгейінің толтырылуын теңестіру.
Деңгейлердің толтырылуын қара.
|
эффект Оже — двухэлектронный процесс, при котором слабо связанный электрон переходит в незанятое низкоэнергетичное состояние. Высвобождающаяся при этом энергия передается другому слабо связанному электрону этого же атома, электрон в результате этого выпускается из атома (электрон Оже). На эффекте Оже основывается оже-электронная спектроскопия (ОЭС), метод определения характеристик поверхностных атомов и их состояния связи, в особенности "легких" элементов типа углерода, азота и бора.
|
Оже эффектісі - әлсіз байланысқан электрон бос тұрған төменгі энергиялық деңгейге өтетін екіэлектронды процесс. Бұл кездегі бөлінетін артық энергия осы атомның екінші әлсіз байланысқан электронына беріледі де, нәтижесінде электрон атомнан босап шығады (Оже электроны). Оже эффектісіне оже-электронды спектроскопия (ОЭС), беттік атомдар мен олардың байланыс күйін, атап айтқанда, көміртегі, азот, бор сияқты жеңіл элементтердің сипаттамаларын анықтайтын әдістер негізделеді.
|
эффект Пеннинга / Penning effect – снижение напряжения зажигания разряда в газе, обусловленное присутствием примеси другого газа, потонциал ионизации которого ниже энергии возбуждения мета-стабильного уровня основного газа. В отсутствии примеси электроны, ускоренные в электрическом поле, отдают свою энергию атомам, переводя их в мета-стабильное состояние. В результате вероятность ионизации электронным удар-ом мала и напряжение ионизации оказы-вается высоким. Но при наличии примеси имеет место ионизация атомов примесного газа в результате столкновений с основным газом (за счёт энергии, освобождающейся при переходе метастабильных атомов в основное состояние). Это приводит к снижению напряжения зажигания разряда.
|
Пеннинг эффектісі / Penning effect – иондық потенциалы негізгі газдың метатұрақты деңгейдегі қозу энергиясынан төмен басқа қоспалық газдың болуынан газ разрядын тудыратын кернеудің төмендеуі. Қоспа жоқ кезде электр өрісінде үдетілген электрондар өздерінің барлық энергиясын атомның метатұрақты күйге өтуіне жұмсайды. Нәтижесінде электрондық соққымен иондалу ықтималдылығы аз және иондалу кернеуі жоғары болады. Бірақ қоспа бар кезде негізгі газбен соқтығысу нәтижесінде қоспалық газ атомдарының иондалуы орын алады. Бұл разрядтың ұштануына қажетті кернеудің төмендеуіне алып келеді.
|
эффект пьезоэлектрический / piezoelectric effect – возникновение электрических зарядов при деформации некоторых кристаллов.
|
пьезоэлектрлік эффект / piezoelectric effect – кейбір кристалдардың деформациясы кезінде электр зарядының пайда болуы.
|
эффект реакции тепловой / thermal effect of reaction – количество теплоты, выделенной или поглощенной в термодинамической системе в ходе протекания химической реакции при условии, что система не совершает работы, кроме работы против внешнего давления, а температура продуктов реакции равна температуре исходных веществ.
|
реакцияның жылулық эффектісі / thermal effect of reaction – жүйенің сыртқы қысымға қарсы жасайтын жұмысынан басқа жұмыс жасамай, ал өнім реакциясының температурасы бастапқы заттың температурасына тең болатын химиялық реакция жүрген кездегі термодинамикалық жүйенің жұтатын немесе шығаратын жылу мөлшері.
|
эффект Ребиндера / Rehbinder effect – адсорбционное понижение прочности, облегчение деформации и разрушение твердых тел вследствие обратимого физико-химического воздействия внешней среды, открытое академиком П. А. Ребиндером в 1928 г.
|
Ребиндер эффектісі / Rehbinder effect – 1928 жылы академик П.А.Ребиндер ашқан сыртқы ортаның қайтымды физика-химиялық әсерінің нәтижесінде қатты денелер деформациясының жеңілдеуі және қирауы, беріктілігінің адсорбциялық төмендеуі.
|
эффект Соре / Soret effect — диффузия атомов в твердом теле вдоль вектора градиента температуры (термодиффузия). Имеет большое значение при облучении поверхности мощными импульсными пучками заряженных частиц.
|
Соре эффектісі / Soret effect — қатты денеде атомдардың температура градиенті векторының бойындағы диффузиясы (термодиффузия). Бетті зарядталған бөлшектердің импульсті шоқтарымен сәулелендіргенде зор мағынаға ие.
|
эффект теней – появление минимумов интенсивности в распределении частиц, вылетающих из узлов кристаллической решётки в направлениях кристаллографических осей и плоскостей.
|
көлеңкелердің эффектісі - кристалл торының түйіндерінен кристаллографиялық осьтер мен жазықтықтар бағытында ұшып шығатын бөлшектердің таралуында қарқын-дылық минимумдарының пайда болуы.
|
эффект тензорезистивный / tensoresistive effect – изменение удельного электро-сопротивления твердого проводника (металла, полупроводника) в результате его деформации
|
тензорезистивті эффект / tensoresistive effect – қатты өткізгіштің (металдың, жартылай өткізгіштің) деформациясының нәтижесінде меншікті электр кедергісінің өзгерісі.
|
эффект туннельный (туннелирование) / tunneling effect, tunneling — квантовый переход системы через область движения, запрещенную классической механикой; типичный пример такого процесса — прохождение частицы через потенциальный барьер, когда ее энергия меньше высоты барьера.
|
туннельдік эффект / tunneling effect, tunneling — жүйенің классикалық механикамен тыйым салынған аймағы арқылы кванттық ауысу жасауы; мұндай процестің нақты мысалы – бөлшектің энергиясы тосқауыл биіктігінен аз кездегі потенциалдық тосқауылдан өтуі.
|
эффект Томсона / Thomson effect —
1. Одно из термоэлектрических явлений, состоящее в том, что если вдоль провод-ника, по которому проходит электрических ток, существует перепад тем-ператур, то в дополнение к теплоте, выдел-яющейся в соответствии с законом Джоуля —Ленца, в объеме проводника выделяется или погло-щается дополнительное кол-во теплоты Q (теплота Томсона), пропорциональное силе тока ко времени перепада температур. Коэффициент Томсона зависит от природы материала. Э. Т. открыт англ. физиком У. Томсоном (лордом Кельвином) в 1856 г. и назв. его именем.
2. В ферромагнетиках — изменение удельного электрического сопротивления ферромагнетиков при их намагничивании внешним магнитным полем. Открыт англ. физиком У. Томсоном в 1851 г. Эффект Томсона — одно из проявлений магнето-сопротивления, относящегося к группе гальваномагнитных явлений.
|
Томсон эффектісі / Thomson effect —
1. Термоэлектрлік құбылыстардың бір түрі. Егер де электр тогы өтіп жатқан өткізгіш бойында температуралар айырымы пайда болса, онда өткізгіш көлемінен Джоуль-Ленц заңына сәйкес жылумен бірге, ток күшіне және температуралар айырымы болған уақытқа порпорционал қосымша Q жылу (Томсон жылуы) бөлінеді немесе жұтылады (токтың бағытына қарай). Томсон коэффициенті материалдың табиғатына тәуелді. Бұл құбылысты ең алғаш 1856 жылы ағылшын физигі У.Томсон (Лорд Кельвин) ашқан және сол ғалымның есімімен аталған.
2. Ферромагнетиктерде — сыртқы магнит өрісімен магниттеу кезінде ферромагнетиктердің меншікті электр кедергісінің өзгеруі. Ең алғаш 1851 жылы У.Томсон ашқан. Томсон эффектісі — гальваномагниттік құбылыстардың қатарына жататын магнитті өткізгіштіктің бір көрінісі болып табылады.
|
эффект травящий (химическое и физическое травление) — называют ситуацию, связанную с уносом поверхности обрабатываемого изделия при плазменной очистке. При этом удаляются загрязнения и заражения на поверхности. Такое плазменное травление, однако, эффективно только для крайнего граничного слоя (несколько атомных слоев). При более длительном периоде обработки постепенно может быть унесена большая часть граничного слоя. Плазма может во многих случаях заменять жидкое химическое травление. Плазменные установки, таким образом, могут использоваться в качестве установок травления. При применении вместе с маской травления можно проводить травление с целью (микро) структурирования поверхности.
|
өңдеу эффектісі (химиялық және физикалық өңдеу) — плазмалық өңдеу кезінде өңделіп жатқан бұйым бетінің алынып кетуімен байланысты жағдайды айтады. Бұл кезде беттен ластанулар ғана алынып кетеді. Алайда мұндай плазмалық өңдеу тек шеткі шекаралық қабатқа (бірнеше атомдық қабатқа) ғана жарамды. Мұндай әдіспен ұзақ уақыт бойы өңдеу кезінде біртіндеп шекаралық қабаттың көп бөлігі алынып кетуі мүмкін. Плазма көптеген жағдайда сұйықхимиялық өңдеуді алмастырады. Осылайша, плазмалық қондырғылар өңдеу құралдары ретінде де қолданылады. Тазалау маскасымен бірге пайдаланғанда тазалауды бетті (микро) құрылымдау мақсатында да қолдануға болады.
|
эффект фоторезистивный — то же, что фотопроводимость (см. ст. проводимость электрическая).
|
Фоторезисивті эффект- фотоөткізгіштік сияқты ( электрлік өткізгіштікті қараңыз).
|
эффект Фарадея / Faraday effect — возникновение вращения плоскости поляризации линейно поляризованного света при его прохождении в веществе вдоль линий магнитной индукции постоянного магнитного поля, в котором находится это вещество.
|
Фарадей эффектісі / Faraday effect — зат орналасқан тұрақты магнит өрісінде орналасқан заттың бойымен сол өріс индукциясының бағытында өткен сызықты поляризацияланған жарықтың поляризация жазықтығының айналуының пайда болуы.
|
эффект Френкеля / Frenkel effect — образование пористости вблизи границ контакта двух твердых веществ в результате возникновения в одном из них избыточных вакансий, вызванное неравенством коэффициентов их взаимной диффузии. Обнаружен и использован Я. И. Френкелем в 1946 г. для объяснения явления спекания металлических порошков, что явилось теоретической основой порошковой металлургии.
|
Френкель эффектісі / Frenkel effect — екі қатты заттың түйісу маңайында олардың өзара диффузия коэффициенттерінің әр түрлі болуының салдарынан екі заттың бірінде артық вакансиялардың туындауы нәтижесінде кеуектердің пайда болуы. Ең алғаш 1946 жылы Я.И.Френкель ашып, түйіршікті металлургияның теориялық негізі болған металл түйіршіктерінің жабысу құбылысын түсіндіру үшін қолданды.
|
эффект Холла / Hall effect — возникновение поперечного электрического поля и разных потенциалов в металле или полупроводнике, по которому проходит электрический ток при помещении его в магнитное поле, перпендикулярное к направлению тока.
|
Холл эффектісі / Hall effect — тогы бар металды немесе жартылай өткізгішті, сол токтың бағытына перпендикуляр бағытталған магнит өрісіне орналастырған кезде, өткізгіштің бойымен өтетін токтың бағытына перпендикуляр бағытта электр өрісі мен потенциалдар айырымының пайда болуы.
|
эффект Черепкова — Вавилова — то же, что излучение Черепкова-Вавилова (см. ст. излучение).
|
Черепков-Вавилов эффекті- Черепков-Вавилов сәулеленуін (сәулеленуді қараңыз) қараңыз.
|
эффект Штарка / Stark [electric field] effect — расщепление уровней энергии и спектральных линий атома и других атомных систем в электрическом поле.
|
Штарк эффектісі / Stark [electric field] effect — электр өрісінде атомның және басқа да атомдық жүйелердің спектрлік сызықтар-ының және энергия деңгейлерінің жіктелуі.
|
эффекты воздействия излучения детерменированные / determinant effects of irradiation — клинически выявляемые вред-ные биологические эффекты, вызванные ионизирующим излучением, в отношении которых предполагается существование порога, ниже которого эффект отсутствует, а выше – тяжесть эффекта зависит от дозы.
|
детерминацияланған сәуле әсерінің эффектісі / determinant effects of irradiation — иондаушы сәулелердің әсерінен туындаған зиянды биологиялық эффектілер. Иондаушы сәулелердің белгіленген шекті мәніне жетпегенде эффект байқалмайды, ал артып кеткен жағдайда эффектінің салмағы дозаға тәуелді болады.
|
эффекты воздействия излучения стохастические / stochastic effects of irradiation — вредные биологические эффек-ты, вызванные ионизирующим излучением, не имеющие дозового порога возник-новения, вероятность возникновения котор-ых пропорциональна дозе и для которых тяжесть проявления не зависит от дозы.
|
стохастикалық сәуле әсерінің эффектісі / stochastic effects of irradiation — түзілуінің дозалық табалдырығы жоқ, туындау ықтималдығы дозаға пропорционал және көріну ауырлығы дозаға тәулсіз болып келетін, иондаушы сәулелердің әсерінен туындаған зиянды биологиялық эффектілер
|
эффекты изотопные / isotopic effects — различия в свойствах изотопов данного элемента или в свойствах соединений, содержащих различные изотопы одного элемента (так называемых изотопозамещенных соединений). Чаще всего обусловлены относительными различиями масс ядер изотопов, но могут быть вызваны также различиями и других ядерных свойств.
|
изотопты эффектілер / isotopic effects — қарастырылатын элементтің изотоптарының немесе бір элементтің әртүрлі изотоптарынан тұратын қосылыстардың ( изотоппен алмастырылған қосылыстар деп те аталады) қасиеттерінің ерекшеліктері. Көбінесе изотоптар ядролары массаларының салыстырмалы айырмашылықтарына негізделген, бірақ басқа да ядролық қасиеттердің айырмашылықтары да туғызуы мүмкін.
|
эффекты поляризационные (в ядерных реакциях и при рассеянии элементарных частиц) / polarization effects — зависимость сечения взаимодействия частиц от взаимной ориентации их спинов и импульсов.
|
поляризациялық эффектілер (ядролық реакциялар мен элементар бөлшектер шашырағанда) / polarization effects — бөлшек-тердің әсерлесу қимасының олардың спинінің өзара бағдарлануы мен импульсына тәуелділігі.
|
эффекты радиационные вторичные / secondary radiation effects — к вторичным эффектам облучения, приводящим к наблю-даемым на практике радиационным дефект-ам определенной конфигурации, относят движение и образование ассоциаций точеч-ных дефектов. Этот процесс зависимости от реальной структуры кристаллов (наличия нарушений кристаллической решетки, системы дислокаций, примесей и т.п.) и энергии, переданной системе свободных и связанных электронов.
|
екіншілік радиациялық эффектілер / secondary radiation effects — практикада бақыланатын белгілі бір конфигурациялы радиациялық ақауларға әкелетін сәулеленудің екіншілік эффектілеріне нүктелік ақаулардың қозғалысы мен ассоциациясының түзілуін жатқызады. Бұл процесс кристаллдардың нақты құрылымы ( кристалл торының бұзылуы, дислокациялар, қоспалар жүйесі және т.б.) мен еркін және байланысқан электрондар жүйесіне берілген энергияға тәуелді.
|
эффекты радиационные первичные / initial radiation effects — к первичным эффектам повреждения кристаллической решетки относят передачу одному из ее атомов достаточно большой кинетической энергии и одновременно передачу дополнительной энергии системе свободных и связанных электронов.
|
біріншілік радиациялық эффектілер / initial radiation effects — кристалл торының бүлінуінің біріншілік эффектілеріне кинетикалық энергиясы жеткілікті жоғары атомдарының біріне және мұнымен қосарлас еркін және байланысқан электрондар жүйесіне қосымша энергия беруді жатқызады.
|
|
