Қайыпбаева А., филология ғылымдарының кандидаты, А
жүктеу/скачать 1.07 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- - Ша, -ше
- -сың, -сің
| См, мм, км, га сияқты қысқарған белгілерге жалғанатын қосымшалар да
дефис арқылы жазылып, осы белгілер таңбалайтын сөздердің соңғы буынының жуан-жіңішкелігіне қарай жалғанады: Ұзындығы 10 см-ге (он сантиметрге) жуық сызық сызыңдар. 20 км-ден (жиырма километрден) астам жер жүрдік. 500 га-ға жуық жер жыртылды (500 гектарға). Жеке әріптер, жеке сөздер объект болып, оларға қосымшалар жалғанғанда, сол объектілердің айтылу әуеніне қарай жуан не жіңішке болып, дефис арқылы жазылады: а-ның артикуляциясы ә-ге қарағанда өзгеше. «Жаз шықты» және «хат жаз» дегендердегі жаз-дың мағыналары бір емес. Жомарт Жақыптың “дұрыс”-ын осымен екі рет естіді (Ғ.Мұсатфин). - Ша, -ше жұрнақтарынан кейін -ла, -ле жұрнағы жалғанғанда, алдыңғылары -шы, -ші түріне айналып айтылады және солай жазылады: орыс+ша+ла – орысшылап (айтқанда), қазақ+ша+ла+ғанда – қазақшылағанда, өзім+ше+леп – өзімшілеп. Әдетге шылау жалғаулардан кейін тұрады. Мұндайда олардың көпшілігі бөлек, ал бірқатары дефис арқылы жазылады (83-88- параграфтарды қараңыз): Біз әншіміз де, бишіміз де. Әнгімені келістіріп айтасың-ақ. Бүгін киноға барасың ба? Ауызекі сөйлеуде, кейде әдеби тілде де, кейбір шылаулар жалғау мен түбірдің арасына түсіп кетеді. Бұл жағдайда: а) II жақтық жіктік жалғауы мен түбірдің арасына түскен ма, ме, ба, бе, па, пе сұраулық шылаулары мы, мі, бы, бі, пы, пі тұлғаларына айналып, түбірге қосылып жазылады: барамысың (барасың ба), келемісің (келесің бе), үлкенбісің (үлкенсің бе), жаспысың (жассың ба); ә) басқа шылаулар тұлғалары өзгерілмей, түбірге қосылып жазылады: Біз әншідеміз, бишідеміз. Әңгімені келістіріп айтады-ақсың. Онда отырғанбіздер ебетейсізақпыз (С.Мұқанов). Күн болса, ондай антты берерақпын (“Қозы Көрпеш-Баян сұлу”). Досыңақпын, тағдыр араз, толғанамын, кайтемін. Ғашықақпын еш күмәнсыз (Абай). II жақ жіктік жалғау -сың, -сің түрінде (-сын, -сін емес) жазылады: сен барасың (барасын емес), сен отырсың (отырсын емес). III жақ бұйрық райдың жұрнағы -сын, -сін түрінде жалғанады: ол барсын, ол келсін, балалар жиналсын, олар отырсын. жүктеу/скачать 1.07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|