Аллаберген тарих және баспасөЗ (Қазақ мерзімді баспасөзінің зерттелу тарихынан) Екінші кітап

Халық Танкин-Қалмұхамедов XIX ғасырдың соңында Торғай өңірінде туып, патша өкіметінің тұсында орыс тілінде жоғары білім алған, Сарыарқа мен Петербордың арасына оқу, білім, ғылым соқпағын салған, азғантай ғана саналы азаматтардың бірі болған. Өкінішке орай, тоталитарлық биліктің кесірінен қазақ даласын аштықпен қатар жалмаған репрессия жылдарында, 40-қа жетер-жетпес жасында Сталин, Берия, Ежов сияқтылардың қанды қылышының астында өзі сияқты 60мыңнан астам қазақ зиялыларымен бірге келмеске кетті. Бірақ, асылдың соңында тұяғы қалды. Өзі көз жұмған соң араға бір ай салып 1937 жылдың 13 ақпанында дүниеге Марат келді. Оны тәрбиелеп, өсіріп, ел қатарына қосу анасы Ғалия Ахметжанқызы Жүсіпова мен оған өз аты-жөнін берген жамағайын туыстары Кәрібай ақсақалдың еншісіне тиді. Алматы облысының Талғар қаласында туған Марат кейін Алматы қаласындағы № 33-орта мектепті бітірді.

Жас жігіт қиындықпен алғаш рет бетпе-бет осы жолы жолықты. Оқуды үздік бағаларға бітіргенімен оған «халық жауының» баласы екендігі ескеріліп, алтын медаль берілмеді. Алайда, қайсарлығы мен өмірге деген құштарлығы оны Қазақ мемлекеттік университеті филология факультетінің жанындағы журналистика факультетіне алып келді. Оның жалпы әдебиетке, әсіресе, өз мамандығы – журналистикаға деген құштарлығы осы жерден басталды. Студент кезінен-ақ мойнынан фотоаппараты, қолынан қаламы түспей жүріп, ол өзінің болашағынан көп үміт күттірген. Курстастары мен ұстаздары Мараттың еңбекқорлығына, ізденімпаздығына, білімділігіне таң қалатын.

Мәкең Қазақ телевизиясының алғашқы комментаторы және репортері. Оның үстіне тұңғыш зерттеушісі. Ғалымның БАҚ-тың бұл саласында соңына қалдырып кеткен мол мұралары осыны дәлелдейді. Өздерін телевизияның тірі құдайымыз деп жүргендер кешірер. Оған жету үшін оларға әлі көп оқып, біліп, үйренулері керек. Себебі, студенттер, оның ішінде журналистер де әлі күнге дейін Марат Барманқұлов, Рамазан Сағымбеков, Совет Масғұтовтардың /бұл үш азамат бір кездері бір кафедрада қызмет істеген/ жазып кеткен кітаптарын оқып, жасап кеткен теорияларын жүзеге асырып, маңдай термен жинақтаған тәжірибелерін бөлісіп, пайдаланады.

М. Барманқұлов жоғары оқу орнын қызыл дипломға бітірісімен 1959-1961 жылдары енді құрылып жатқан Қазақ телевизиясында жауапты редактор қызметін атқарды. «Сто путей, сто дорог» сияқты циклды хабарлар жасап, көрермен көңілінен шыққан алғашқы тележурналистердің бірі болды.

Жас жігіттің білім-ғылымға деген құштарлығы оны 1961 жылдың желтоқсанында қазақ білімінің қара шаңырағы ҚазМУ-ге алып келді. Осында жүріп МГУ-дің аспирантурасына түсті. Жоғарыда аталған Рамазан, Советтермен күш біріктіріп, қазақ, орыс тілдерінде қазақ телевизиясының теориясы мен практикасына арналған оқулықтар жазуды қолға алды. Соның нәтижесінде Р. Сағымбековтың «Алматыдан сөйлеп тұрмыз», С. Масғұтовтың «Көгілдір экран - өмір айнасы», М. Барманқұловтың «Весь мир в вашей квартире» атты зерттеу еңбектері дүниеге келді. Мәкең журналистика факультетінде телевизия кафедрасын ашып, өмірінің соңына дейін басқарып өтті. 28 жасында Москвада кандидаттық, 44 жасында докторлық диссертациялар қорғап, 45 жасында пофессор атанды. Әзірге БАҚ-тың телевизия саласы бойынша Қазақстанда докторлық қорғаған алғашқы және жалғыз ғалым.

Марат ағамыздың ғалымдық, ұстаздық, жазушылық қырларына тоқталмай тұрып, ол туралы әр кездері әртүрлі адамдардың айтқан пікірлеріне назар аударалық. Қазақстан Журналистер одағының хатшысы Камал СМАИЛОВ: «Оның ойлау, көп нәрсені түсіну шеңбері көп болатын. Оны түркі кезеңінен Интернетке дейінгілердің бәрі қызықтыратын. Марат Кәрібайұлы Дүниежүзілік Жүйенің пайда болуы туралы жазған алғашқы қазақстандық журналист болды. Журналистика факультетінде компьютер кабинетін ұйымдастырып, Интернет ашты. Студенттерге мұндай жағдай туғанына қуанышты болатын. Ол жастарға «Лидер XXI века» деген «Хабардың» бағдарламасында: «Олар тек XXI ғасырдың бастаушылары ғана емес, олар жаңа дәуірдің де басшылары. Олар әлі бала болса да, біздерден көп біледі» деп сенім артқан-тын.

Жазушы-публицист Геннадий ТОЛМАЧЕВ болса: «Марат Барманқұловпен арақатынасымыз жақсы болатын. Жарық жұлдыз, Қазақ телевизиясында алғаш орыс бағдарламаларын жасаған нағыз кәсіби журналист еді. Талантты ұстаз, ғалым. Уақытпен санаспай, білімнің бағалы дәндерін Қазақстанда жүздеп саналатын шәкірттеріне беретін.

Ол қадірлі адам болатын. Достары жиналған дастарқан басында да, аудиторияда да қарапайымдылығымен басқалардың назарын өзіне аударатын, әртүрлі бағдарламалардың, телевизиялық жюридің құрамында болғанда әріптестерінің жұмыстарын бағалауда үлкен білгірлік танытатын.

Біздің телевизиямыз ақылды да, білімді, кәсіби ұстаздарынан, тәлімгер журналистен айырылып, кедейленіп қалғандығы анық.

Оның жазған кітаптары Марат Кәрібайұлының осыдан 20 жыл бұрын жазылған жетістіктерге тоқталып қалмағандығын білдіреді. Уақыттан оза отырып, ол өз еңбектерінде бұқаралық ақпарат құралдарының болашағын, төртінші билік иесі екендігін көрсете білді» деп ой бөлісті.

Сондай-ақ «Экспресс К» газетінің редакторы Игорь ШАХНОВИЧ: «ҚазМУ-де оқып жүргенде мен бірнеше оқытушыларды жақсы көріп, сыйлап өттім. Олар Петр Терентьевич, Юрий Алексеевич Крикунов және Марат Кәрібайұлы Барманқұловтар еді. Бұл адамдар біздерді – студенттерді артық тапсырмалармен шаршатпай, шын мәніндегі журналистік шеберлікке үйретті.

Біз Марат Кәрібайұлымен бірге, жас журналистер ретінде Баубек Бұлқышев атындағы сыйлықты да жеңіп алдық.

Біздерге журналистикадан дәріс бергендердің арасынан ол тек жаза білетіндігімен ғана емес, тамаша сюжеттер жасай алатындығымен де ерекшеленетін.

Марат Кәрібайұлы өзі жақсы білетін және үнемі зерттеп жүретін американ телевизиясының қыр-сырын шәкірттеріне жалықпай үйрететін. Ол өмірге ғашық болатын. Басқаларды, әсіресе, жас ұрпақты да соған үйрететін. Бұл оның бойындағы басты қасиеті болатын» дейді.

Иә, шындығында айта берсек, оның бойында нағыз адамгершілікке тән жақсы қасиеттер көп болатын. Ол өмірінің соңына дейін өз мамандығына, ғылымға адал болып өтті. Осы саладағы өзінің басқалардан артықшылығын ешқашан саудаға салған емес. Алайда, «жақсының аты, ғалымның хаты өлмейді» деген халқымыздың даналығын растап, соңына өлмес мол мұра қалдырып кетті. Енді аздап болса да Мәкеңнің осы қырына тоқталып өтелік.

Марат Кәрібайұлы өз алдына бір төбе ғылыми айналымға әлі түспей, зерттеуін күтіп жатқан публицистикалық еңбектерін айтпағанда, қысқа өмірінің ішінде 17 кітап жазып, өзінің шын мәніндегі ғалым, жазушы екендігін дәлелдеп кеткен адам. Бұл туралы белгілі ғалым, жазушы Әбілфайыз ЫДЫРЫСОВ: «Марат Кәрібайұлының «Бар әлем өз үйіңде» («Весь мир в вашей квартире») атты публицистикалық, әрі теориялық, әрі практикалық кітабы кеңестер одағы теледидаршы, ғалым теоретиктерінің қолдан түсірмес «кішкентай энциклопедиясына» айналды. Бүкіл кеңестік теледидар ғылымының теориялық оқулығы болды.

XX ғасырдың соңғы ширегінде Қазақстанда қазақ теледидар ғылымын бірінші баһадүр боп негіздеген, соның сарайының берік іргесін қалап, оның жеке ақшаңқан ақотауын көтерген пенде. Ендеше ұлы Абайға еліктеп айтсақ, ол – артында өшпейтұғын із, жойылмайтын іс қалдырған Марат Барманқұлов. Сондықтан рухы оның халқымен, ұрпағымен мәңгі жасаса береді.

Қазақ теледидары ғылымын негіздеген Марат Кәрібайұлы қашанда қазағымен жүреді» деп жазған.

Иә, шындығында солай. Қазақ телевизиясының іргетасын қаласып қана қоймай, оның теориясы мен практикасы туралы «Телевидение: деньги или власть?», «Сравнительный анализ жанров», «Весь мир в вашей квартире» және т.б. құнды оқулықтар мен монографияларды дүниеге әкелген ғалым туралы тірісінде аузын ашпаған кейбір «шәкірттері», енді Мәкеңнің атын жамылып, біраз шаруаның басын да қайырып жатқанға ұқсайды.

Марат Кәрібайұлының екінші бір қыры оның зерттеушілік қабілеті мен жазушылық талантында жатыр. Ол жайында филология ғылымдарының кандидаты, доцент Рахима БЕГІМТАЕВА былай дейді: «Марат Кәрібайұлының артында мол мұра қалды. Журналистика саласындағы ғылыми еңбектері бір төбе болса, түркі тақырыбына арналған әдеби еңбектері бір төбе. Марат Кәрібайұлының талантының ашылар тұсы осыдан көрінеді»

Марат Барманқұлов – түркітанушы, ислам зерттеушісі, мәдениеттанушы, философ, филолог-лингвист болып кете барады. Оның ендігі ғұмыры осы еңбектерінде жатыр. Тәуелсіздік алған тұста дүниеге келген «Түркі әлемі», «Алтын әйел», «Аққудың мұрагерлері». «Хан Иван» соның айғағы.

Ұлттық тұтастық туралы түркілердің мөлдір арманы сияқты 5 мың жылдықты қамтитын ғажап туындылары бітімі бөлек, жазылуы ерекше еңбектер. Оқи берсең көзің ашылады, көкірегің оянады, ғажайып ғаламның ішіне енесің, іздегеніңді табасың. Біздің эрамызға дейінгі II ғасырды әңгімелеп отырған тұста, аяқ астынан XX ғасырға ат басын тірейді. Тағы тарихтың тереңіне түсіп кетсең, лезде осы заманның бір оқиғасы алдыңнан шығады. Талдау, салыстыру, ескі мен жаңа, тарих пен тағылым, әдебиет пен мәдениет, дін мен тіл, кеше мен бүгін...

Тақырыптары да тарам-тарам, түрлі-түрлі бұл туындылардың түпкі ойы-халықтардың тілін, мәдениетін, әдебиетін, т.б. қасиеттерін сақтай отырып, бір ұлтқа айналып кетпей, өзі өмір сүрген мемлекеттің шаңырағы астында бейбіт қатар өмір сүру, тату-тәтті ғұмыр кешу. Орталық Азияда еңбек еткен түрік сұлтаны Махмұд Ғазнауи армандаған адамзаттың ғажайып жетістіктерімен қаруланған ұлы мемлекет жайлы ұзақ дастан десе де болады. Әзірбайжанның ұлы ақыны парсы тілінде араб харпімен жазып, түріктерді мадақтаса, ал Низамидің өзі қыпшақ қызы Аппаққа ғашық болып, ғазелдерін арнады.

Марат Кәрібайұлы осы еңбектерін орысша жазып, түркінің тұтас тарихын ұлтын сүйген ұлы жүрекпен ұрпағына тастап кетті. Тектілік емей немене?»

Иә, нағыз тектілік. Біздер көбіне орысша жазады деп Олжасты да, басқаны да сырттай жазғырып жатамыз. Бірақ көбіміз солардың не туралы жазатынын оқып, білмегендіктен көп нәрседен ұтыламыз да. Ана тіліміздің қадір-қасиетін арттыру үшін оны басқа ұлт өкілдеріне де жеткізе білуіміз керек. Ол үшін қазақ болып ойлап, орыс, ағылшын, араб, түрік, қытай, жапон және т.б. тілдерде ғылыми, әдеби, публицистикалық түрде жаза білетін Марат Кәрібайұлы сияқты ұлтжанды азаматтар қажет. Бүгінгідей заманда өз қарахан басынан басқаны ойламайтындардан құтылып, халыққа бет бұрмасақ, ертеңгі ұрпақтың алдында ұятты боламыз. Солқылдақ саясат пен құлдыраған экономика, артта қалған мәдениет, білім, өнер алға жетелемей, артқа сүйрейтіні анық. Міне, Мәкең өз шығармаларында осы мәселелер төңірегінде толғанады. Зиялыларды өзара текетіресті қойып, күннен-күнге азып-тозып бара жатқан қара халықтың қамын ойлауға шақырады.

Бұл жерде Марат Кәрібайұлының тағы да бір кітабы туралы айтпай кетуге болмайды. Ол – белгілі альпинист Қазбек Уәлиев туралы жазған «Армысың, Алатау, Есенбісің Эверест» деп аталатын көлемді шығармасы, Мәкең өмірінің соңына дейін спорт, дене тәрбиесімен достасып өтті. Оның белгілі велосипедші, альпинист екендігін білмейтін адам жоқ шығар. Қалт еткен бос уақыты болса таудан табылатын жазушының мұндай еңбек жазбауы мүмкін емес еді.

Мұнда басқалар үшін қазақтардың тек қана күреспен, бокспен, ат өнерімен айналысып, ән айту мен домбыра тартудан басқа да спорттың көптеген түрлерінен алдыңғы қатарлы елдердің жұлдыздарынан қалыспайтындықтарын дәлелдейтін көптеген қызықты деректер бар. Альпинизм Қазақстанда соғыстың алдында пайда болып, одан кейінгі жылдары күрт даму жолына түскен. Орал Үсенов, Сапаржан Оралов, Юрий Минжулин, Қазбек Уәлиев сияқты спортшылар 7 мың метрлік «Жеңіс» шыңын, 8 мың метрлік Гималай шыңдарын бағындырып, Амангелді Иманов, Абай, Мәншүк, 28 панфиловшыларға түрлі шыңдардың атын беріп, дүниежүзіне танымал болған. Міне, Мәкең осы адамдар туралы мақтанышпен жазып, оларды өз халқына кеңінен таныстырады.

Марат Барманқұловтың көп қырлылығының ең биік шыңы – оның ұстаздығы. Жас ұрпақты тәрбиелеп, білім беру, әсіресе, мектепті бітіре салып, жоғары оқу орнына түскен студенттерге дұрыс бағыт-бағдар беру оңайлыққа түспейді. Оған біреудің білімі, екіншілердің тәжірибелері жетіспей жатады. Ал Мәкеңде осы қасиеттердің барлығы да бар еді. Артық сөз болмау үшін, енді оның кешегі шәкірттерінің бірді-екісін сөйлетіп көрелік.

Тарих ғылымдарының докторы, профессор Ләйлә АХМЕТОВА: «Біз ешқашан дос болған емеспіз, бірақ, осыдан 29 жыл бұрын өмір мені нағыз ұстазбен жолықтырғанына өзімді ерекше бақытты санаймын. Әрине, өмірде көп ұстаздар болады, бірақ ертеде айтқандай жаны таза, білімі телегей-теңіз ұстаздар сирек кездеседі.

1971 жыл. Журналистика факультетінің 104-тобы. Біздің кураторымыз болып жас та жігерлі доцент М.К. Барманқұлов тағайындалды. Ол кезде оған студенттер жақсы көретін «Борман» деген ат әлі тағылмаған болатын. Алғашқы куратор сағатында-ақ ол барлығымызды тауға көтерілуге шақырды.

Біздің топ алғаш рет және кейін белгілі болғандай журналистика факультетінің тарихында соңғы рет университетте «Киров» тобы аталыпты. Мұны біз мақтан тұтқанбыз. Марат Кәрібайұлы да біздерді үнемі демеп, алға жетелеп отыратын».

Саясаттану ғылымдарының докторы, профессор Ғалия ЫБРАЕВА: «Марат Кәрібайұлы журналистикаға қатысы бар әр адамның өмірінен үлкен орын алатынына сенімдімін. Ол өзінің мамандығы журналистиканы жақсы білгендіктен профессор, ұстаз ретінде әр студенттің көңілін, жүрегін жаулап, қолынан келгенше көмектесіп бағатын. Ғалым ретінде Марат Кәрібайұлы көптеген жаңа идеялардың басында тұрды. Ойын өрбітіп, соған сендіре алатын, сөз өнерінің шебері еді. Кез-келген тақырыпты оңай меңгеріп, одан әрі дамытып әкететін.

Өткен ғасырдың 70-жылдарында ол журналистиканың телерадио кафедрасын құруды қолға алды. Ол кезде телевизияға онша мән берілмейтін, «нағыз журналистер» газет немесе журналдарда қызмет істейтін. Осыған орай студенттер арасында да әртүрлі пікірлер кездесетін.

Бірақ, Барманқұловтың дәрісі телевизия болашағының зор екендігін дәлелдейтін. Соның нәтижесінде жаңа кафедраға бір топ студенттер өз еркімізбен ауысқан едік. Олар менің курстастарым Гриша Гройсер, Роза Досымова, София Янлосы, Мертай Ақшолақов, Гүлнар Омарбекова, Бағи Машанло және т.б. болатын.

Айтайын дегенім, қазір солардың көпшілігі БАҚ-тың телевизия саласында өнімді қызмет істеп, басқаларға тәжірибелерін бөлісуде. Өзім журналистика факультетінің Халықаралық бөлімінің меңгерушісімін. Р. Досымова болса ТРК «МИР»-дің алдыңғы қатарлы тілшісі, Г. Омарова «Хабар» агенттігінің озат журналисі, М. Ақшолақов та ұзақ жылдар бойы «Хабардың» Қарағанды облысы бойынша тілшісі болды. С. Янлосы жақсы журналист әрі жарнамшы».

Сондай-ақ, Мәкеңнің дәрісін тыңдап, білім алған, биыл журналистика факультетін аяқтап жатқан бір топ болашақ телевизия мамандары былай деп ой бөліседі. Айжан ЖАНАЕВА: «Мен өз өмірлерін телевизиямен байланыстырған отбасында өскендіктен, журналистика факультетіне түспей тұрып-ақ олардың ұлы ұстаздары барлығын еститінмін. Мұнда жүріп мен Марат Кәрібайұлының телевизиялық журналистиканы оқытудың жаңа методикасын енгізіп қана қоймай, Журналистика Академиясын да ұйымдастырғанын білдім.

Кейбірулер оның дәрісінде студент, оқытушы деген ұғым болмаушы еді дейді. Керісінше, ол өзінің күш-жігері, білгірлігі арқылы студенттерді әрнәрсені білуге құлшындырып, өз ойларын айтуға, ортаға салуға үйрететін. Оларды кемсітпей, тыңдай алатын. Сондықтан, онымен барлығы санасатын.»

1973-1977 жылдары Баянауыл аудандық «Жеңіс» газетінде әдеби қызметкер, ауылшаруашылығы бөлімінің меңгерушісі, Павлодар облыстық радиосының редакторы қызметін атқара жүріп,осы өңірдің тарихы, шежіре әдебиеті мен мәдениеті туралы деректерді жинап, зерттеп баспасөз беттеріне оқырмандарға сериялық материалдар ұсынып отырған.

1978 – 1983 жылдар аралығында қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің журналистика факультетінде оқып жүрген кезінде Республикалық басылмдарда оның көптеген ғылыми-танымдық, зерттеу мақалалары жарық көрді. Осы арқылы ол өзінің журналистика, әдебиет және тарих ғылымдары бойынша зерттеу жұмыстарына бейім екендігін байқатты.

Соның нәтжесінде, «Отечественные записки» журналындағы қазақ тақырыбы (1818-1884жж)» деген тақырыпты диплом жұмысын жазып, жақсы бағаға қорғап шығады. Бұл болашақ ғылымның зерттеу саласындағы алғашқы табысы еді.

Қырықбай Мазанұлы 1983 -1987 жылдар аралығында Қазақ телерадиокомпаниясының ғылыми – көпшілік редакциясында редактор болып жұмыс істейді. Онда алағаш рет «Қазақстан ғылымы» және «Көкжиек» деген ғылыми көпшілік хабарларын дайындап, жүргізеді. Осында жүріп ҚР ҰҒА- ның көптеген алдыңғы қатарлы ғалымдармен танысып, олардың ашқан ғылыми жаңалықтарын ел арасында насихаттайды. Өзі де әдебиет, тарих саласында зерттеулер жүргізіп, алғашқы толымды ғылыми жұмыстарын бұқаралық ақпарат құралдарының беттерінде жариялай бастайды.

Оның осындай ғылымға бейімділігін байқаған ғалымдар оны 1987 жылы өзі бітірген Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті, журналистика тарихы кафедрасына оқытушылық қызметке шақырады. Араға бір жыл салып аға оқытушылыққа жоғарытылады. 1992 жылы ҚР ҰҒА-ның корреспондент мүшесі М.Х Асылбековтың жетекшілік етуімен Қ.М Алдабергенов, Ш.Уалиханов атындағы тарих және этнология институтының жанындағы ғылыми кеңесте «Отечественные записки» журналы Ресейдің Қазақстандағы отарлау саясаты туралы» деген тақырыпқа кандидаттық диссертация қорғап, тарих ғылымдарының кандидаты дәрежесіне ие болады.

1993 жылы «Рауан» баспасынан «Отарлау саясатының ойрандары» атты алғашқы 5 баспа табақ көлеміндегі монографиялық еңбегі жарық көреді. Онда зерттеуші 1818 -1884 жылдар аралығында Ресейде демократиялық бағытта шығып тұрған «Отечественные записки» журналы материалдарының негзінде патшалы Ресейдің Қазақстанда жүргізген отарлау зардаптарын көрсетеді.

1994 жылы оның осы «Рауан» баспасынан «Алты алаштың ардақтылары» деген 6 баспа табақ көлемінде екінші бір монографиясы шығады. Онда автор 19 ғасырдың екінші жартысы мен 20 ғасырдың бас кезінде өмір сүріп, қазақ демократиялық публицисткасының іргетасын қалаған Ш. Уалиханов, Ы. Алтынсарин, А. Құнанбаев, М.Ж. Көпеев, Ә. Бөкейханов, С. Торайғыров, Т. Рысқұлов, С. Қожанов сияқты алты алаштың ардақтылары аталған бір топ зилы қаламгерлердің түрлі басылым беттерінде сөз өнерін қару орнына жұмсап, патшалы Ресейдің және одан кейінгі «қызыл империяның» отарлау саясатына қарсы қалай күрескендігі туралы сөз етеді.

1996 жылы Қ. Алдабергеновтың «Рауан» баспасынан қазақ баспасөзінің тарихына бүгінгі күн тұрғысынан көз жіберіп, тың байламдар жасап, жаңаша ой айтқан «Қазақ журналистикасының тарихы» атты 13 баспа табақ көлеміндегі жоғарғы оқу орындарының журналистика факультеттірне арналған оқулық кітабы жарық көрді. Онда ғалым 130 жылдан астам бай тарихы бар қазақ баспасзінің тарихына молынан көңіл бөледі. Өйткені қазақ баспасөзінің тарихын тұңғыш зерттеуші, профессор Қ. Бекхожиннен соң бұл тақырыпқа араға 15 жыл салып, қайта оралған осы ғалым болатын. Міне, осындай ғылыми еңбектеріне байланысты оған Жоғары Аттестатциялық Комитет тарапынан 1996 жылы әдебиеттану ғылымының доценті ғылыми атағы берілді.

Тарих ғылымының кандидаты, доцент Қ.М. Алдабергенов Әл-Фараби атындағы қазақ ұлттық университетінде оқытушылық қызмет атқара жүріп, 1997 жылы «Рауан» баспасынан ХХ ғасырдың басында ана тілімізде біреуі Троицк, екіншісі Орынбор қаласында қатар шығып тұрған «Айқап» журналы мен «Қазақ» газетінің беттерінде жер мәселесіне және 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісіне арналып жарияланған материалдарға талдау жасап, баға беретін, сонымен қатар Қазақстандағы 1920-1930 жылдардағы баспа ісі және қазақ баспасөзінің қалыптасып, дамуына айтарлықтай үлес қосқан бір топ ақын, жазушы, сыншы, публицистердің еңбек жолдары мен шығармашылық шеберліктері жайында әңгіме қылатын 14 баспа табақ көлеміндегі «Көне басылымдар. Құнды деректер. Аяулы есімдер» деген монографиясын жарыққа шығарады.

Сондай-ақ 1998 жылы «Санат» баспасынан 15 баспа табақ көлеміндегі қазақ, орыс баспасөзінің және баспасөз тарихының бастауын болып саналатын Батыс Европа мен Америка, Азия елдеріндегі алуан түрлі бағыттағы бұқаралық ақпарат құралдары тарихынан мол мағлұмат беретін «Әлем баспасөз тарихынан» деп аталатын оқу құралы 2000 дана тиражбен басып шығарылды.

Бұл еңбектерде зерттеуші ғалым төмендегідей негізгі үш бағытта зерттеу жұмыстарын жүргізеді: Біріншісі – қазақ және орыс баспасөз тарихын зерттеу бағытында. Екіншісі – Отандық тарих, яғни, Қазақстан тарихын зерттеу бағытында. Үшіншісі - әдебиеттану тарихын зерттеу бағытында.

Қ.М. Алдабергенов 2001 жылдың басында ҚР ҰҒА-ның Ш.Уәлиханов атындағы тарих және этнология институтының жанындағы диссертациялық кеңесте «Ресейдің Қазақстандағы отарлау саясатының бағыттары мен нәтижелері» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғап, тарих ғылымдарының докторы атанады.

Ғалым, зерттеуші бұл еңбегінде ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында орыс шаруаларын Қазақстанға қоныс аудару нәтижесінде жердің, судың азаюы, Ресей тарапынан қарулы, саяси және экономикалық қысымының күшейе түсуіне байланысты, жергілікті халықтың ұлт ретінде жойылып, кету қауіпінің туындағаны, соның нәтижесінде қазақтардың екі жақты қанауға ұшырап, тілі мен дінінен, салт-дәстүр, әдет-ғұрпынан, ғасырлар бойы қалыптасқан тарихынан, әдебиеті мен мәдениет, өнерінен ажырай бастағандығын көрсетеді. Осы материалдар нәтижесінде Ресейдің Қазақстандағы отарлау саясаттарын, бағыттары мен зардаптарын айқындай түседі.

Қ.М. Аллаберген 1996-1998 жылдары Қазақстан Республикасы Білім Министрілігінің «Құрмет грамоталары», 2002 жылы «Қазақстан Республикасының Ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін» белгісімен марапатталған.

Аспиранттар мен ізденушілердің ғылыми жұмыстарына жетекшілік етеді. Жоғарыда көрсетілген ғылыми еңбектерінен басқа 200-ден астам республикалық баспасөз беттерінде жарияланған ғылыми мақалалары бар. 2002 жылдың тамыз айынан С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті тарих, археология және этнология кафедрасының меңгерушісі, Павлодар педагогикалық институның ғылыми жұмыстар жөніндегі проректоры, қазір С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті журналистика кафедрасының меңгерушісі.