Қазақстанның Ресейге қосылуына байланысты олкенің
географиясын, табиғи ресурстарын, экономикасын, тарихы мен
этнографиясын зерттеу мақсатында мүнда ғалымдар, саяхат-
шылар жиі келе бастады. 1769 жылғы алғашқы экспеди-
цпялардың бірін П.С. Паллас баскарып келді. Ол осы сапарынан
кейін «Ресей империясының ор алуан провинциялары бойынша
саяхат» (1773 ж.) еңбегін жазды. 1772 жылы Н.Рычков «1771
жылы қырғыз-қайсак даласына барғандағы капитан Н.Рычковтың
күнделік жазбаларын» жариялады. Орыстардың Қазакстанға
катысты белгілі зерттеулерінің бірі 1832 жылғы А.И. Левшиннің
«Қырғыз-қазақ, немесе қырғыз-қайсақ ордалары мен далалары
туралы жазба» атты кітабы. Өлкені зерттеуде олшеусіз үлес
қосқан орыс модениеті окілдерінің бірі В.И.Даль, 1833-1841 жж.
Орынбор губернаторының ерекше тапсырмалар жоніндегі
шенеунігі ретінде халықтың ауыз одебиетін, қазақтардың
түрмыс-тіршілігі мен достүрлерін зерттеді. 1833 жылы Пугачев
котерілісінің материалдарын зерттеу үшін А.С.Пушкин
Орынборға, Орал қаласына келді. XIX ғасырдың екінші
жартысында Ресей озінің қарамағындағы аудандарды. оның
ішінде Қазақстанды игеруді тездете түсті. П.П. Семенов-Тянь-
Шанский, Н.А.Северцов, И.В.Мушкетов, В.В.Радлов және т.б.
корнекті орыс ғалымдарының есімдері Қазақстанмен тығыз
байланысты. Қазақ олкесін зерттеуде олар Ресей ғылымына мол
үлес қосты. Ірі ғалым-географ, Орталық Тянь-Шаньды зерттеуші П.П.
Семенов-Тянь-Шанский (1827-1914) Алтайға, Жетісуға жоне
Орта Азияға екі рет (1851-1857 жоне 1858 жж.) саяхат жасады.
Оның басшылығымен жоне редакциясымен «Ресей. Елдің толық
географиялық жазбасы» атты материалдарды жинақтаған коп
томдық зерттеуі жарық корді. Осы еңбектің «Қырғыз олкесі»
жоне «Түркістан олкесі» деп аталатын екі томы Қазақстан мен
Орта Азияға арналған. Мүнда Қазақстан жерінің ерекшелігі мен
географиясы, табиғи байлығы туралы, сондай-ақ қазақ халқының
тарихы мен түрмыс тіршілігі жонінде біраз моліметтер
келтірілген.
|
