АЛАШ ҚОЗҒАЛЫ: 8. Жүмысшылар. Жүмысшыдар заңмен қорғалуы тиіс.«Алаш» партиясы бүл мәселе бойынша социал-демократтардыңазшылық тобының бағдарламасын қолдайды.
9. Ғылым мен ағартушылықтың дамуы. Білім алуға жүрттыц
бөрінің қолы жететіндей болуы қажет. Барлық оқу орындарында
тегін оқытуды үйымдастыру қажет. Бастауыш мектептерде сабақ . ана тілінде өтуі керек. Қазақтардың ана тілінде орта білім
беретін оқу орындары, университеттері болуы тиіс.
10. Жер мәселесі. Қүрылтай жиналысында жер туралы занды
дайындауда, ең алдымен оны жергілікті түрғындар иелену
керектігі бірінші кезекте түруы тиіс; қазақ халқын жермен
қамтамасыз етіп болғанша қазақ жеріне шаруалардың қоныс
аударуын тоқтату керек; бүрын қоныс аударушылар қорына
тартып алынған жер иеліктері қазақтарға қайтарылуы тиіс.
Бүл бағдарлама 1917 жылы қарашаның ортасында өткен
Қүрылтай жиналысының сайлауында «Алаш» партиясына үлкен
бедел әкелді, 1917 жылы 5-12 желтоқсанда Орынборда болған
Екінші Бүкілқазақ съезінде қазақ халқының әртүрлі таптарының
өкілдерін біріктірді.
Съездің күн тәртібі «Алаш» партиясының жоғарыда келтіріл-
ген бағдарлама жобасының мазмүнынан туындады және ол 10
мәселені қамтыды: Сібір, Түркістан автономиясы және Оңтүстік-
Шығыс одағы туралы; қазақ облыстарының автономиясы;
милиция; үлттық кеңес; білім беру; үлттық қор; муфтиат; халық
соты; ауылдық басқарма; азық-түлік мәселесі.
Съезд қүбылмалы саяси жағдайға орай партияның әртүрлі
бағыттағы тәсілдерін талқылап, негізінен қазақ автономиясы мен
оның үкіметін қүруға ерекше мән берді.
Съезд қазақ облыстарының автономиясын қүруды және оған
«Алаш» атын беруді бірауыздан қабылдады. Уақытша халық
кеңесі «Алаш Орда» (яғни Алаш автономиясының үкіметі)
қүрылды.Съезд шешімімен «Алаш Орда» 25 мүшеден түруға тиіс
болды, оның 10-ы қазақ өлкесін мекендейтін орыс немесе басқа
үлт өкілдерінен болуға тиісті. «Алаш Орда» басқармасы Семейде
болды. Үкімет басшылығына Бүкілқазақтың халық кеңесінің
төрағасы етіп балама негізде Ә.Бөкейхановты сайлады. Бүл
лауазымға Б.Қүлманов пен А.Түрлыбаев та үміткер болатын. Алаш қозғалысы XIX ғасырдың аяғында XX ғасырдың
басында Қазақстанда болған олеуметтік-экономикалық, қоғам-
дык-саяси жоне рухани-мәдени озгерістердің нотижесінен туын-
дады. Қозғалыстың басты озегі 1917 жылы шілдеде қүрылған
«Алаш» жалпыүлттық партиясы болды. «Алаш» партиясы озінің
қоғамдық-саяси омірінің алғашқы соттерінен бастап-ақ алдарына
негізгі екі мақсат қойған болатын: 1) қазақ халқын отарлык
езгіден қүтқару; 2) қазақ қоғамын әлемдік оркениет
кауымдастығына енгізуді қамтамасыз ету.
Партия отар болған Қазақстанды буржуазиялық-капиталистік
катынастарға бейімдегісі келді. Олар бүған біртіндеп даму жолы-
реформа жолымен жетеміз деп ойлады. Сондықтан да, олар 1917
жылғы Қазан тоңкерісінің үрандары мен идеяларын
мойындамады жоне Азамат соғысы кезінде кеңеске карсы жоне
большевиктерге қарсы күштермен одақтасты..
Алаш қозғалысының қайраткерлері саяси күрес майданынан
кеткеннен кейін 20-шы жылдары Қазақстан мәдениетінің,
ғылымы мен халық шаруашылығының дамуына айтарлықтай
үлес қосты.
Кеңес өкіметі осы қозғалысқа белсенді түрде қатысқандарды
ақтап, бірнеше мәрте (1919, 1920 жж.) рахымшылық жаса-
ғанымен, ақыр соңында олар 20-шы және 30-шы жылдардың
аяғында большевиктердің үлтшылдармен және халық жаула-
рымен күрес барысында саяси қуғын- сүргін қүрбаны болды.
|
