АнықтамалықТЫҢ ҚҰрылымы ІІ том 2013 жылғы басылым

Инвестицияның өтеу мерзіміне дейін ауыстырылуы мүмкін болып, облигацияға ауыстырылған инвестиция, әдетте, өтеуге дейін ұсталған инвестиция сияқты сыныптастырылмайды, себебі, ауыстыру мүмкіндігіне – оның өтеу мерзіміне дейін үлестік құралды облигацияға ауыстыру құқығындағы төлеммен келіспейді.

Облигацияға ауыстырлған инвестиция сатылымда бар болып, облигация саудалық мақсатқа қолданылмаған жағдайда, қаржылық актив ретінде сыныптастырылады. Үлестік құралдағы ауыстыру опционы келтірілген туынды құрал болып табылады.

Егер облигация сатылымда бар болуында сыныптастырылатын болса, онда үлестік құралда (кірістірілген туынды құралда) ауыстырылуды қарастыратын опционды бөлу қажет болады. Облигацияға төленген сома ауыстыру мүмкіндігінсіз қарыздық құрал мен үлестік құралдағы ауыстыру опционы арасында бөлінуі керек. Үлестік құрал ауыстырылуындағы опционның әділ құнының өзгеруі, егер опцион ғана ақша ағынының хеджирлеуінің бөлігі болып табылмаса, пайдалар мен шығындар құрамында мойындалады.

Үлестік құрал ауыстырылуындағы опционның әділ құнының өзгеруі. Егер ауыстырылатын облигация пайда мен шығында әділ құнның өзгерісіне жатқызылуымен өлшенсе, кірістірілген туынды құралды негізгі облигациядан бөлуге рұқсат етілмейді.

C.4 Кірістірілген туынды құралдар: өз капиталына кикер. (акциялармен сыйақы беру)

Иә. Акциялардың экономикалық сипаттамасы мен пайдалылық тәуекелдері негізгі қарыздық құралдың экономикалық сипаттамасы мен тәуекелінің арасында тығыз байланыс болмайды. (29 ҚСҚЕХС 12(а)). Өз капиталына кикер туынды құрал анықтамасына жауап береді, себебі оның құны қарызгер акциясы бағасының өзгерісімен оның құны өлшенеді, немесе бастапқы басқа келісімшарттарға қажетті болғандарға қарағанда төмен, ұқсас түрде нарықтық ықпалдарға ыңғай білдіретін және есеп беруі болашақта жүзеге асатын алғашқы таза инвестиция талап етілмейді (29 ҚСҚЕХС 12(b) және 29 ҚСҚЕХС 10(a)). Өз капиталына кикер акция алу құқығы қарызгердің болашақта биржа қорының дистингіне акцияларын енгізуіне байланысты туынды құрал анықтамасына жауап береді. 29 ҚСҚЕХС AG21 туынды құралы сома шартымен байланысы жоқ кейбір болашақ жағдайдың нәтижесінде төлемдер жүзеге асырылуын талап ететін туынды құралды көрсетеді. Өз капиталының кикері бекітілген опционға емес төлемге құқығын беретін болса, осындай туынды құралға ұқсас болады.

C.5 Кiрiстiрiлген туынды құралдар: негізгі келісімшарт ретінде қарыздық, немесе үлестік құралдырды теңестіру.

А субъектісі В субъектісі шығарған 1 миллион а.б. негізгі сомасында С субъектісінің индекстеуімен бес жылдық «Қарыздық» құралдарды сатып алады. Өтеу мерзіміне келген уақыттары А субъектісі В субъектісінен негізгі сомасына қосу және азайту ауқымымен С субъектісінің 10,000 акциясының әділ құнының өзгерісімен сатып алады. Акцияның ағымдағы бағасы 110 а.б. тең. В субъектісі жеке пайыздық төлемдерді жүргізбейді. А субъектісі сатылымға арналғандардың арасында бар болған қарыздық құралдырды сыныптастырады. А субъектісі бұл құрал кірістірілген туынды құралымен гибридті құрал болып табылады. Кірістірілген туынды құралды бөлу мақсаты үшін негізгі келісімшарт үлестік құрал, немесе қарыздық құрал бола ала ма?

Негізгі келісімшарт қарыздық құрал болып табылады, себебі гибридтік құралдың орнатылған өтеу мерзімі бар, яғни, ол үлестік құрал анықтамасына жауап береді. (28 ҚСҚЕХС 9 және 28 ҚСҚЕХС 14). Ол нөлдік купонды қарыздық құрал ретінде есепке алынады. Осылайша негізгі құрал есебі бойынша А субъектісі шартты түрде бес жылға алғашқы мойындау жағдайындағы қолданбалы нарықтық пайыздық мөлшерін пайдалана отырып, 1 миллион а.б. пайыз төлейді. Кірістірілген опциондық емес құралы алғашқы әділ құн нөлге тең болғанда бөлінетін болады. (С1 сұрағын қараңыз).

C.6 Кiрiстiрiлген туындылар: синтетикалық аспаптар

А субъектісі В субъектісі шығарған тербелмелі пайыздық мөлшерлемедегі бес жылдық қарыздық құралды сатып алады. Сол уақытта А субъектісі С субъектісімен өзгермелі мөлшер бойынша төлемдерді және бекітілген мөлшердегі түсімді қарастыратын бесжылдық пайыздық айырбас келісімшартына отырады. А субъектісі айырбастың жеке есебі орынсыз екенін 29 ҚСҚЕХС AG46(а) талап еткеніндей, кірістірілген туынды құралы негізгі қарыздық келісімшарт бойынша төленетін, немесе алынатын пайыздар сомасын өзгертетін пайыздық мөлшерге тіркелсе, сол санатта сыныптастырылуын талап етеді. Субъектінің осы сараптамасы анық па?

Жоқ. Келтірілген туынды құралдар туынды құралдар бола алмайтын негізгі келісімшарттарға енетін шарттарды, ережелерді көрсетеді. Әдетте, бір немесе бірнеше жеке қаржылық құралдарды 29 ҚСҚЕХС қолданылу мақсаты үшін көрсетеді. Бір құрамға келтірілген құрал ретінде есепке алу орынсыз болып табылады. Әрбір қаржылық құрал өзінің жеке шарттары болады және басқалардан бөлек беріле алады, немесе оның есебі басқаларынан бөлек жүргізіледі. Сондықтан, қарыздық құрал және айырбасты жеке сыныптастыруға тура келеді. Осы мысалда келтірілген операциялар пайыздық айырбас нәтижесінде туындауын қоспағандағы мәні болмай, В.5 сұрағының аясында талқыланған.

C.7 Кiрiстiрiлген туынды құралдар: валюталық сатып алу-сату келiсiмшарттары

Жеткізілімге арналған келісімшарт әлемде коммерциялық операциялар аясында өнім жеткізлуінде, әдетте деноминацияланатын валюта келісімшарт тараптарының бірде-біріне қызметтік валюта (b) бола алмайтын және осы операция жүргізілуіндегі экономикалық ортаның қаржылық емес баптарын сатып алу-сату келісімшарттарында, әдетте, қолданылатын валютасы (с) болып табылуын валюталық төлемде қарастырады. Бұл жерде 29 ҚСҚЕХС сәйкес бөлінуі қажет болатын кірістірілген туынды құрал бар ма?

Иә. Мысалы: норвегиялық субъект Францияда тұратын басқа субъектіге мұнай сатуға келісімшартқа отырады. Мұнайды сатып алу-сату швейцария франктерінде деноминацияланады, бірақ, әдетте мұнайдың коммерциялық операциясындағы сатып алу-сату келісімшарттары әлемде АҚШ долларымен деноминацияланады, ал норвегиялық крондар, әдетте, Норвегияда қаржылық емес баптарды сатып алу-сату келісімшарттарында қолданылады. Ешбір субъект швейцария франкісінде қандай да бір маңызды іс атқармайды. Бұл жағдайда норвегиялық субъект осы келісімшартты швейцария франктерін сатып алудағы кірістірілген валюталық форвардтардың негізгі келісімшарты ретіндегі жеткзілімнің келісімшартын қарайды. Француздық субъект швейцариялық франкті сатудағы кірістірілген валюталық форвардымен негізгі келісімшарт ретінде жеткізілімге арналған келісімшартты қарастырады. Екі субъекті де валюталық форвардтың әділ құнының өзгерісін есеп беруші субъект оны ақша ағынының хеджирлеуінің құралы ретінде мойындайтын жағдайларды қоспағанда, егер осы қолдануға тән болса, пайда мен шығынға жатқызады.

C.8 Кiрiстiрiлген валюталық туындылар: негізгі келісімшартпен байланысы жоқ валюталық келісім туралы шарттар

Өзінің евромен қаржылық есеп беруінде баптарды өлшейтін А субъектісі В субъектісімен қызметтік валютасы норвегиялық крона болып, алты айдан кейін АҚШ-тың 1,000 долларына мұнай сатып алу үшін, келісімге отырады. Мұнайды жеткізудің негізгі келісімшарты 29 ҚСҚЕХС қолданысының аясына енбейді, себебі ол қорытындыланған және қаржылық емес баптарды субъектінің сатып алу, сату немесе (е) тұтынуындағы күтілген қажеттіліктеріне сәйкес әрекет етуді жалғастыруда (29 ҚСҚЕХС 4 және 29 ҚСҚЕХС AG22-параграфын қараңыз). Мұнайды жеткізу келісімшарты тұтқыш әсерімен тараптар мұнайды жеткізу мен оларға төлеуінен басқа 100,000 АҚШ долларының шартты сомасында көбейтілген АҚШ доллары мен Норвегиялық кронаның айырбас курсының тербелісінің ауқымына тең болатын сомамен айырбасталуы керек болатын, валюталық келісім туралы шарттардан тұрады 29 ҚСҚЕХС 12 сәйкес осы кірістірілген туынды құрал (яғни, леведжермен валюталық келісімінің шарттары) мұнайдың сатып алу-сатуының негізгі келісімшартымен тығыз байланысы болуын қарастыра ма?

Жоқ. Леведжермен валюталық келісім шарты мұнай жеткізілімінің негізгі келісімшартынан жеке болады, себебі ол мұнай жеткізілімінің негізгі келісімшартымен тығыз байланыс орнатпаған (29 ҚСҚЕХС AG46(d)).

Мұнай жеткізілімінің негізгі келісімшартының шарттары АҚШ 1,000 долларының төлеміне қатысты валюталық туынды құрал ретінде қарастырылады, себебі АҚШ доллары А субъектісінің де, В субъектісінің де қызметтік валютасы болып табылмайды. Бұл валюталық туынды құрал ығыстырылмайды, себебі 29 ҚСҚЕХС AG45(d) келісе отырып, шикізатты мұнайдың төлемді АҚШ долларымен талап ететін жеткізілім келісімшарты валюталық туынды құралмен негізгі келісімшарт ретінде қарастырылмайды.

АҚШ-тың 100,000 долларындағы шартты сомасына көбейтілген АҚШ доллары мен норвегия кронасының айырбас курсының тербелісі ауқымына тең болатын сомамен тараптар айырбас жасасуына сәйкес леведжермен валюталық келісім туралы шарт мұнай жеткізілімі бойынша операцияның міндетті төлеміне қосымша болып табылады. Ол мұнай жеткізілімінің негізгі келісімшартымен байланысты емес және 29 ҚСҚЕХС 12 сәйкес кірістірілген туынды құрал ретінде есепке алынады.

C.9 Кiрiстiрiлген валюталық туынды құралдар: халықаралық коммерциялардағы валюталар

29 ҚСҚЕХС AG46(d) параграфында әлем бойынша коммерциялық операциялар барысындағы алынатын немесе жеткізілетін тауар мен қызмет түрлері әдетте, сәйкес бағасында көрінетін валюта туралы айтады. Осы валюта келісімшарттың тараптарының бірінде бар болуындағы төңіректегі кейбір өнімдер мен қызметтердің коммерциялық операциялары үшін қолданылатын валюта бола ала ма?

Жоқ. Әлемнің барлық жерінде коммерциялық операциялар барысында, сәйкесінше алынатын немесе жеткізілетін тауар немесе қызметте көрінетін баға тек бір ғана жергілікті жерлерде қолданылып қана қоймай, әлемнің барлық жерінде ұқсас операцияларда қолданылатын валюта ғана болып табылады. Мысалы, егер Солтүстік Америкада табиғи газды транс шекаралық операциялар АҚШ долларында деноминацияланса, ал Еуропада мұндай операциялар, әдетте, евромен деноминацияланады, АҚШ доллары да, евро да әлемнің барлық жерінде коммерциялық операциялар барысында сәйкесінше алынатын немесе жеткізілетін тауар, немесе қызметте көрінетін валюта бола алмайды.

C.10 Кірістірілген туынды құралдар: өзінің барлық танылған инвестициясын практикалық түрде төлеусіз есеп жүргізу талап етілмейді, бірақ иесіне рұқсат беріледі.

Егер құрамдастырылған құралдың шарты меншік иесіне өзінің барлық мойындалған инвестицияларын практикалық түрде өндіре алмайтындай болып, құрамдастырылған құрал бойынша есеп жүргізуд талап етпейді, бірақ мүмкіндік береді, ал эмитент мұндай құқыққа ие емес (мысалы, мерзімінен бұрын өтеу құқығына ие болған қарыздық құрал), келісімшарт талаптары 29 ҚСҚЕХС AG46(а) параграфы бойынша меншік иесі барлық өзінің танылған инвестицияларын практикалық түрде өндіре алмағандықтан қанағаттандыра ала ма?

Жоқ. Шарт, егер құрамдастырылған құрал ережелері инвесторға құрамдастырылған құрал бойынша барлық өзінің мойындалған инвестициясын өндірмесе де, мүмкіндігі болады, ал эмитенттің мұндай құқығы жоқ болуынан, «меншік иесі барлық өзінің танылған инвестицияларын практикалық түрде өндіре алмағандықтан» орындалмайды. Сәйкесінше, кірістірілген пайыздық құралды негізгі пайыздық келісімшарт негізгі келісімшартпен тығыз байланысы болуы ретіне қарастырылады. «Меншік иесі барлық өзінің танылған инвестицияларын практикалық түрде өндіре алмағандықтан» шарт меншік иесі мәжбүрлі түрде өзінің барлық танылған инвестициясын практикалық түрде өндіруге мүмкіндік бермейтін соманың есебі ретінде қабылдауына тура келетін жағайларға қолданылады.

C.11 Кірістірілген туынды құралдар: әділ құнның сенімді анықтамасы

Егер кірістірілген туынды құрал алшақтануға міндетті бола тұра, жеткілікті түрде өлшенеді, себебі оның есебі бағабелгісі болмаған үлестік құралдың қолданылуымен жүргізілетін болады, қайсысының әділ құны жеткілікті түрде өлшенбейді, кірістірілген туынды құн өзіндік құнымен өлшенуіне тиісті ме?

Жоқ. Бұл жағайда саудаға арналған (29 ҚСҚЕХС 14) барлық құрамдастырылған келісімшарт қаржылық актив ретінде есепке алынады. Егер құрамдастырылған құралдың әділ құны жеткілікті түрде өлшенген болса, онда құрамдастырылған келісімшартты әділ құнымен есептелуге тиіс. Алайда субъект келісімшарттың құрамдастырылған үлестік компоненті субъектіге барлық құрал туралы жеткілікті бағасына алуға кедергі жасау үшін, жеткілікті түрде маңызды болады деген қорытындыға келеді. Мұндай жағдайда құрамдастырылған құрал құнсыздануды есептен ала отырып, өзіндік құны бойынша өлшенеді.

D.1 Алғашқы мойындау

D.1.1 Мойындау: Қамтамасыз етуде қаражат құралдарын қолдану

В субъектісі А субъектісіне ақша қаражаттарын А субъектісімен басқа операцияларды қамтамасыз ету үшін береді (мысалы құнды қағаздарды қолдана отырып, қарыз оперциялары). Ақша қаражаттары заң жүзінде А субъектісінің активтерінен алшақтамайды. А субъектісі қамтамасыз етілуді актив ретінде ақша қаражаттарының түрін мойындауға міндетті ме?

Иә. Қаржылық активтерді соңғы тарату оның ақша қаражаттарына айналдыруын көрсетеді, осылайша А субъектісіне В субъектісінің ақша қаражаттарын берумен байланысты экономикалық нәтиже алдында А субъектісімен таратылуы керек, басқа өзгерістер талап етілмейді. Сондықтан А субъектісі ақша қаражаттарын актив ретінде және В субъектісінің алдында несиелік берешектікті мойындайды, ал субъект В ақша қаражаттарын мойындауды тоқтатады және А субъектісінен дебиторлық берешектікті мойындайды.

D.2 Қаржылық активтерді сатып алу немесе сатудағы Стандартты рәсім

D.2.1 Келісімге келу мерзімі немесе есептесу мерзімі: сомалар

Келесі мысал қаржылық активтерді сатып алу жағдайында келісімге келу мерзімі және есептесу мерзімдері бойынша тіркеу ұстанымдарының мысалын көрсетеді. 20Х1 жылдың 29 желтоқсанында субъект міндетті қабылдау мерзімінде оның әділ құны болып табылатын, 1,000 а.б., қаржылық активтерді сатып алу міндетін алады (келісімге отыру). Келісім бойынша шығындар болуы мүмкін емес. 20Х1 жылдың 31 желтоқсанында (қаржылық жылдың соңы) және 20Х2 жылдың 4 қаңтары (есеп айырысу мерзімі) активтің әділ құны сәйкесінше 1,002 д.б. және 1,003 а.б. құрады. Актив қатынасында есепке алынатын сомалар оның сыныптастырылуына байланысты болады, төмендегі екі кестеде көрсетілгендей, келісімге келу мерзімі, немесе оның есеп айырысу мерзімінің тіркеуі бойынша қолданылуы мүмкіндігі содан көрінеді.