Аскаров Ч. Айылдын сонун кечтери: Ырлар

Аны көрүп ойго түшөм ар кандай.

Зымыраңдар булгап космос мейкинин,

Ал таасири бизге тийип жаткандай.

Анткен менен жаан жаабады бул кандай?..

Машина көп, андан чыккан түтүндөн,

Бүт ай-аалам зыян тартып жаткандай.

Өргө карай жылып турсун кадамы.

Түшүнөлү андан кымбат таза аба,

Элибиздин сак-саламат аманы.

Эсимде достор менен тойлогонум.

Таланттуу адам болуп өссө экен деп,

Бир гана ошол болгон ойлогонум.

Анда да эсте калды тойлогонум.

Сахнанын бир жылдызы болсо экен деп,

Бир гана ошол болгон ойлогонум.

Ордунан чыкпай калды тилектерим.

Мидиним тракторист, Татты саанчы,

Маа кымбат аман-эсен жүргөндөрүң.

Эмгекке алдуу болсун билектериң

Билгиле жалаң акын, актер эмес,

Атажурт эмгекчини керектерин.

Мени ээрчиттиң жаңы тамды көргүн деп.

Сен кубансаң, мен да сендей кубандым,

Күлүңдөсөң мен да сендей күлүңдөп.

Газеттерге, журналга бастым деп.

Көрүп туруп сүйүнбөдүң мага окшоп,

Койгонуң жок эч болбосо күлүңдөп.

Жакшы бекен? Кана бааңды бергин деп.

Көрүп алып сенден артык сүйүндүм,

«Аман-эсен машина айдап жүргүн» – деп.

Сен сүйүнбөй, кайра айттың мындай кеп:

«Китеп сага дүйнө болуп бере албайт,

Баш оорутуп не кыласың мынча көп».

Из да калбайт кетер менен сен өтүп.

Сендей болбойм, саргайса да барактар,

Ырым жашайт, атым жашайт түбөлүк!

Кыйын жолду тандап алып беттедим.

Поэзия дүйнөсүнө аттанып,

Көпөлөктөй айланчыктап кетпедим.

Учкул сөздүн учурсам деп кептерин.

Бирок кургур ширин сөздү таба албай,

Кыш койгондой алка-шалка тердедим.

Мейли дедим, таттуу уйкуну татпадым,

Жакшы ыр жазсам коюнума батпадым.

Мен мүрөктүн суун кана ичкенсип,

Кубат болду рахатка батканым.

Көңүлүмдү көккө учуруп таштадым.

Сен деп жүрүп, сен деп өтөм ыр дүйнө,

Кере-еги жок! Кереги жок башканын.

Жакшы көрөм бириңерден бириңи.

Тилер элем араңардан чыкса деп,

Азыркынын Райканы, Мидини.

Ак ниеттүү, тазалардын тазасы.

Болсо экен дейм, чыкса экен дейм силерден,

Мамакеев, Ахунбаев Исасы.

Жол салынды ай ааламга кепкенен.

Араңардан тайманбаган эр жүрөк,

Салижандай космонавтар чыкса экен.

Бул турмушта сен сүйбөгөн иш аздыр.

Кайда иштебе, кимдей гана болбогун,

Өз элиңе өчпөй турган из калтыр!»

Канчалык жазган менен кайра-кайра.

Эгерде салыштырсам мен бир тамчы,

А Жолон ашып ташып аккан дайра.

Чыныгы акындыгы туюларда,

Жазмыштын кылар иши ушу белем,

Кетти алып, кошуп алып куюндарга.

Элине бермек эле канча жыйнак...

Антсе да Жолон деген аты бийик,

Атажурт акын уулун келет сыйлап!

Талантын өз элине берип кетмек.

Жолондун жазып кеткен ырларына,

Түшүнсө таш козголуп эрип кетмек!

Эч бирөө тана албастыр залкарлыгын.

Кыргыздын поэзия дүйнөсүндө,

Ырлары күчтүү толкун, күчтүү агым!...

Канчалык жазган менен кайра-кайра.

Эгерде салыштырсам мен бир тамчы,

А Жолон ашып ташып аккан дайра.

Калкы бар жөпжөнөкөй, сыйкор эли.

А бирок ким ойлоптур ушул жерден,

Чыгат деп жазуучунун кеменгери.

Ойлонтот бул жагынан улам мени.

Болбосо мынча ааламга жетмек беле,

Таң калтып Чыкебиздин эмгектери.

Окусам ойго байып, дүйнөм кенен.

Ойлоном:«Миллион жыл өмүр берсе,

Китебин миллион жыл окуур белем?»..

Кыргыздын жүзүн көрөм сизди көрсөм.

Калемди кургатпастан жаза берсе,

Ошондо суур беле менин көксөм.

Окуйлу тамшанып да, таңырканып.

Сиз жазган чыгармалар жашай берет,

Дүпүйгөн, зор дарактай тамырланып!

Сен мени ага десең, сен мага ини.

Арадан айлар өтүп, жылдар өтүп,

Бааланат эмгек менен кимдин кими.

Кезиккен кыйындыктан качпай анан,

Өмүрдү бошко өткөрбөй иштеп келет,

Максаттуу ойлор менен таштап кадам.

Максаты, ойлору да болбой тегин,

Элим дейт, элине арнайт ак тилегин.

Чындыкко акылга да, күчкө толуп,

Өзүңдөн көп нерсени күтөт элиң.

Билгенге ишкерлик да оңой эмес.

Баа берем жөнөкөйлүк жактарыңа,

Мүнөз бар эч убакта мен, мен дебес.

Байсуу дейт түпкү ата, түпкү тегиң.

Бересиң жардамдарды айылыңа,

Бул сенин, айкөлдүгүң, кенендигиң.

Кызматың калкты тейлөө эшик ачып.

Үзүрүн мээнетиңдин берип жатат,

Пейлиңден Кыдыр Ата ырыс чачып.

Элим дейт, элине арнайт ак тилегин.

Чындыкко акылга да, күчкө толуп,

Өзүңдөн көп нерсени күтөт элиң.

Баш бербеген буурул аттай таскагы.

Каарданган күчүн кара, капырай,

Солк-солк этет сайдын кара таштары.

Түк токтобойт мөңгү суунун акканы

Ак буурадай жаз күнүндө күркүрөйт,

Ошондо бир ачылгансып капкагы.

Канча жерлер сууга канды береги.

Дене десек кенен жайлоо Чаткалды,

Суусу анын кагып турган жүрөгү.

Мен жөнөдүм күмбөс жакка барууга.

Мен сыяктуу келген адам көп экен,

Арбагына бир сыйынып алууга.

Көп нерсени мындан билип алууга.

Мендей болуп эки көзү төрт экен,

Эр Манастын ташын кармап калууга.

Жез тырмагы кантип даап батты экен.

Олуялар Манас тирүү жатат дейт,

Тирүү болсо кантип уктап жатты экен.

Көңүл куунак абдан эс алдым.

Тоо көркүнөн такыр чыга албай,

Кетким келбей көпкө кармалдым.

Жылып жөнөйт сен жак тарапка.

Тоолор мага айтып жаткансыйт:

«Жарың күтөт, жолуң каратпа».

Жылкычыдан чыгам коштошуп.

Кайра келем тоолор, аскалар,

Калбадыбыңбы чексиз достошуп.

Терең ойдун тереңине маани бер.

Тыным албай кууй берсең дүйнөнү,

Алсыратып алып кетер кара жер.

Барчылыкка коер мүмкүн сүйүнтүп.

Бул жашоодо ичкин, жегин, жыргагын,

Байлык сени кайра койбойт тирилтип.

Барга көөп, жөнсүз эле болбо шок.

Бирөөлөрдөй мен байлыкты эңсебейм,

Элдей жашап, элдей жүрсөм көңүл ток.

Таза иштеп, таза тапкын айлыкты.

Бирөөлөрдүн эсебинен жан багып,

Арам колдон тапкан байлык байлыкпы?..

Эки аял эки бөлөк турушат.

Кыргыз аял тентек баккан эчкисин,

«Чек, эй, чек! деп,

Тентектенип үйдү чачса урушат.
Орус аял мышык менен күчүккө,

Күндө үч маал тамак берип киринтет.

Мышык мыя-оо-о!

Күчүк ав! деп

Бетин жалап сүйүнтөт.
Кыргыз аял эгиз туучу эчкиге,

Күндө үч маал чөбүн берип киринтет.

Эчки ма-а-а! деп,

Мени саа,– деп,

Ээсин күндө сүйүнтөт.
Өзү ичип, коңшусун да унутпай,

Күндө сааса, күндө коёт белендеп,

Соня кызык, саат мүнөттөн кечикпей,

Ай, Айнагүл,

Сүт барбы? – деп,

Кирип келет күлүңдөп.

Аёо менен мен өзүмчө кайгы жеп.

Тигил аял мышык бакпай, ит бакпай,

Эчки бакса сүттүү болот эле деп.

Айтканыңа көңүлүмдү бура алам.

Алкымыңа кылыч такап турса да,

Чындык үчүн күрөшүп өт суранам.

Элим үчүн тикемен тик тура алам,

Керек жерде жүрөктү чаап суна алам.

Азбы, көппү жашап өтөөр өмүрдө,

Элим деп өт, жерим деп өт суранам.

Адам өлүп, турак жайлар бүлүнүп.

Табийхаттын катаалдыгы ченемсиз,

Өз койнуна кумдай кылып сиңирип.

Кайталанат калган өңдүү өчөшүп.

Мындай кезде жалбарынуу, жалынуу,

Күнөөлөрдү кудай таалам кеч дешип.

Түштөн чоочуп ойгономун элеңдеп.

Жалбарынып жалынамын кудайга,

Кырсыгы жок жашаса экен элим деп.

Көптөн бери жебей калып сагынган.

Дасторконду ача салса жеңекем,

Бур дей түштү жаңы бышкан тандыр нан.

Айылдагы тегирмендин унунан.

Көптөн бери келбей жүрүп келипсиң,

Жегин кайним, жегин менин колуман».

Жеген сайын жегим келип сугунам,

Мындан өткөн жоктур дедим сонун нан.

Келген сайын мына ушинтип сый кылган,

Жеңекемдин өпсөм деймин колунан.

Бай болсом деп бирди экиге улабайт.

Байлыгы да, дүйнөсү да ырлары,

Жакшы ырлары солкулдабайт, урабайт.

Ойлуу жүрөт, кээде өзүнчө күлүңдөйт.

Турмуш жолу канча татаал болсо да,

Толкунуна чайпалбайт да, сүрүлбөйт.

Ырга жумшайт болгон акыл, бар күчүн

Кумдан алтын чыгаргандай кадалып,

Ал олтурат столунда күнү-түн.

Суранбайт да, башка ишке бара албайт,

Акчасы мол, кесиптер көп а бирок,

Башка иштен мындай эргүү ала албайт.

Кыжы-кыйма, ызы чууга көндүкпү?..

Бирок кээде каалап кетем түйшөлүп,

Тоо, адырлар, айдың талаа ээндикти.

Космос дешет, космосту да көрдүкпү,

Дүрүлдөгөн машина көп көндүкпү?..

Ошолордун добушуна чыдабай,

Каалап кетем тынчтык сүргөн ээндикти.

Андан сонун гүлдүү талаа, жайлоо жак.

Мына ушундай жерлер мени сергитип,

Калемимден чууруй баштайт алтын сап.

Алтын болуп, каухар болуп жалтылдай.

Азбы, көппү жолдош болдум, бир болдум,

Мен да сенин көңүлүңдү калтырбай.

Ушул учур кандай учкул, кандай тез.

Карыганда жашоо күнүң башка экен,

Ойлой берем миң бир жолу, бир эмес.

Өткөн өмүр өткөн күнгө рахмат.

Мен өлбөстүн мүрөк суусун ичкенсип,

Жүргөн кезим карылыкты кадырлап.

Боз чалып, аяз күчөйт, таңга жуук.

Печкада көмүр күйөт табы күчтүү,

Үйдөгү сууктукту алыска кууп.

Карачы күн чыкса да кандай суук,

Сай-сайга койгон экен күрткүнү уруп.

Бой таштап тереземден боздойт шамал,

Бир үйүр карышкырдай улам улуп.

Не кылам бекерге эле кайгыны жеп.

Үй жылуу, анан калса көңүл куунак,

Чай кайнап, от табында бүлкүлдөйт эт.

Алтымыштан ашып жүргөн кезегим.

Мен өзүмдү алсыздыкка алдырбай,

Кылчылдаган кырктагыдай сеземин.

«Аксакал» деп атка конгон кезегим.

Картаңдардын айылында жүрсөм да,

Мен өзүмдү бактылуудай сеземин.

Картайдым деп кайгы чегип нетемин,

Мен өтсөм да, мени эстээр элим бар,

Мен ошого сыймыктанып кетемин.

Бул турмуштан алсам дечүм акымды.

Алалдымбы, албадымбы акымды,

Сактап келем адам деген атымды.

Өмүр өлчөм,

Ага чейин,

Мен турмуштан,

Тапсам деймин бактымды.

Таттуу экен таап жашоо акылды.

Таба алдымбы, таппадымбы акылды,

Угуп калам акын деген атымды.

Талант ташып,

Ыр төгүлүп,

Нөшөрлөсө,

Андан ашкан,

Мен таппасмын бактымды.
Талант сели келе калып актымбы,

Же болбосо эргип жазып таптымбы.

Күн-түн дебей көз майымды коротуп,

Суугун да, ысыгын да таттымбы.

Кубанамын,

Сыймыктанам,

Акын деген атыма,

Элиме деп,

Ырлар жазып,

Эми таптым бактымды.

Десе калам сабыры суз ойлонуп.

Жаман ойдон, жаман көргөн түштөрдөн,

Таттуу уйкудан чоочуп чыгам ойгонуп.

Кайраттанам:

Ажал,

Келчи,

Башың кесем, бычагымды сойлотуп!

Максатыма тоскоол болуп мокоткон.

Канча айды, канча жылды бепбекер,

Азабыңдан эч пайдасыз жоготком.

Ажал,

Ажал,

Келчи,

Мен күчтүүмүн, күчүм бекем темирдей.

Буркан шаркан толкундарды сезбеймин,

Бул жашоонун жээгин көздөй тебилбей.

Мен сүйүндүм:

Врач-хирург,

Столуна жаткызат,

Айыктырат,

Жашайм сопсоо кезимдей.

Ажал,

Качкын эми, менден алыс безилдей!

Жаштык кезде кетти канча каталык.

Мен өзүмчө капа болуп калчы элем,

Болбос жерден бирөөлөргө алданып.

Буга көңүл канча жолу кирдеди.

Ички сырды ал адамдар билбеди.

Аз өмүрдө жакшы менен жаманды,

Турмуш өзү жакшы таанып бил деди.

Жүрөм азыр чоң ата деп аталып.

Билбейм деги башым бышпай койдубу,

Кете берет жаңылыштык, каталык.

Кейибейм дейм мындан ары карап тур.

Кантип анан чыдап карап тура алам,

Тилдеп турса тили заар оңбогур.

Жөн жүрөйүн деп ойлоном өзүмчө.

Кантип анан чыдап карап тура алам,

Бечараны кордоп жатса көзүмчө.

Ынтымакта ырыс келер кемибей.

Мен, сен дебей мамыр жумур жашасак,

Жүрмөкмүн го кийлигишпей, кейибей.

Жакпай келет ат өзүмө негедир.

Жараткандан ден соолукту суранып,

Ата-энем чың болсо экен дегендир.

Кундузбек деп, Жылдызбек деп ат койбой,

Мүмкүн бирөө койгон чыгар ойлонбой.

Өмүр бою келе жатат жармашып,

Атты минген, аттан түшпөй койгондой.

Кимдер качан өз аттарын жериди.

Бактылуулук жаман, жакшы атта эмес,

Кызмат кылып сүйө билгин элиңди.

Мен кымылдап калам ичтен негедир.

Анан калса Чыке дешип коюшат,

Бир мен үчүн мындай сый да жететтир.

Жашап келем ооруу, сыркоо жок болуп.

Алтымыштын ашуусунан ашсам да,

Кырктагыдай кызыктырат «ак жоолук».

Сараң болбо, сараңдыкта пайда жок.

Сабырлуу бол, боорукер бол, Адам бол,

Суранарым наадан болбо сен бирок.

Жалкоо болбо, жалкоолукта пайда жок.

Кейибейин, мактанайын сен менен,

Көкөлөйүн көктө учкан кушка окшоп.

Элден мурда элге тийсин керегиң.

Көрүп туруп эмгекчилдик жагыңды,

Таттуу кыял, таттуу ойдо жүрөмүн.

Сараң болбо, сараңдыкта пайда жок.

Сабырлуу бол, боорукер бол, Адам бол,

Суранарым наадан болбо сен бирок.

* * *
Убакыт өтүп каш кагым,

Алыста калды жаш чагым.

Аттиң ай! Сүртүп боегун,

Агарды кара чачтарым.

Жүзүмдөй бетте жүз бырыш,

Азыр мен такыр башкамын.

Арманым калбас өмүргө,

Элиме жакса жазганым.

Отурчу элек сага бүткөн кош шамдай.

Мамык эле, жумшак эле тактайың,

Сезээр элек сен терметип жаткандай.

Караан тутуп отурчу элем өзүңдү.

Сен уккандай, сен билгендей сезчүмүн,

Жүрөктөгү таарынычтуу сезимди.

Көлөкөнү түшүрчү эле багың да.

Мен өзүмдү эң бактылуу сезчүмүн,

Отургансып падышанын тагында.

Жылдар өттү, кейпиң кеткен кемшейип,

Көрөр замат ичим түтөйт дил кейип.

Биз экөөбүз окшош болуп калыппыз,

Сенин белиң, менин белим мекчейип.

Калган кезде алым калбай басканга,

Сен жөлөксүң,

Сен керексиң,

Кубат алып, көңүл черин жазганга!
Жер ааламды жөө жалаңдап бассам да,

Эч чеги жок кайгы муңга батсам да.

Кубанчымсың,

Кубатымсың,

Чөгүп бара жатсам да!
Жоготсом да ат башындай алтынды,

Жоготтум деп карабаймын артымды.

Жоготсом мен,

Медер туткан каламды,

Жоготконум болгон кадыр-баркымды!

Турмуш мени калчаары чын чүкөдөй
Турмуш мени калчаары чын чүкөдөй,

Жон жукарса жукарды деп жүдөбөй.

Андай кезде курчуй албайт окшоймун,

Кыйындыкка кайратымды бүлөбөй.

Ыссыгы да, суугу да бар делип.

Эл ичинде айтылса да келатам,

Бул жашоонун кайыгында термелип.

Алчи турсам ал күндөрүм жыргалдай.

Бөк түшөрмүн, чик түшөрмүн, а бирок,

Калемимден калбайт ырлар ырдалбай.

Кеңирсиген кенен жайлоо Суусамыр.

Көрбөй калсам көркүң мени эстетип,

Көп сагынтып, көп эңсетип суусаттыр.

Ырахаттуу күндөрүмдү өткөрдүм.

Тоолор да көп, жайлоолор көп, а бирок,

Сендей сонун жайлоолорду аз көрдүм.

Төгүп өткөн жамгырыңдан эм алдым.

Ушунчалык сергек сезип өзүмдү,

Мен билбеген сыйкыр күчкө таң калдым.

Турам көпкө кетким келбей кыйылып.

Кантем анан айылым да бир мекен,

Сенден узайм тоолорума сыйынып.

Келем сага тойго келчү адамдай

Качан болсун тартып турсаң өзүңө,

Кантип анан коет элем келалбай.

Көрктүү Талас, көрктүү Нарын, көрктүү Ош.

Ысыккөлүм алтын чөйчөк, жер сорусу Сарыөзөн,

Кимге болсун «кел, кел» дешип дасторкондуу,

меймандос.
Кыргыз жери жайытка мол, сууга мол,

Күндөн күнгө өсүп-өнүп алды жакта айкын жол.

Ынтымакта ырыс келип, сайрандасын Бак, Дөөлөт,

Бир жакадан баш чыгарып, бекем болсун биздин

кол!

Болбосо экем майда акындын бириндей
Күндөр өтөт кайра артка сүрүлбөй,

Жакшы ыр жазсам жарпым жазам күлүңдөй.

Тагдырыма таарынычтуу эмесмин,

Жашап келем максатымдан түңүлбөй.

Же көрүнбөй, же бир көзгө илинбей.

Бул жашоонун таттуулугун көп көрүп,

Ачуусу түк мага калды билинбей.

Сайратсам дейм булбул куштун үнүндөй.

Өткүм келбейт изсиз ушул турмуштан,

Майда барат акындардын бириндей.

Бир үйдө эч кими жок жаңгыз калат.

Анткени ата-энеси бирге турган,

Кагышып машиналар көзүн жумган.

«Атам-ай, апам-ай» – деп көп ыйлады,

Көп эстеп, бурчак-бурчак жаш тыйбады.

Атасы зыңгыратып салган тамды,

Баарынан жакынмын деп жездеси алды.

Арадан айлар өттү, жылдар өттү,

Самат да жаштайынан көрдү көптү.

Эжеси ары тур деп түртө кетет,

Балдары кара көөнү сүртө кетет.

Жездеси өз балдарын коет аяп,

Кайтар – дейт уй, койлорун берип таяк.

Кез жетип ата-эненин келбесине,

Зар какшап барып калат мүрзөсүнө.

«Апаке ээрчитчи дейт баштагыдай,

Атаке бакчы мени азбагыдай».

Жаш агат көздөн ылдый бурчак-бурчак,

Кетерде карай берет кылчак-кылчак.

Мунусун кимдер угат, кимдер билет,

Сездирбей, сырын айтпай үйгө кирет.

Кайгысын коңшу аял билип жүргөн,

Жүрөгүн анын дагы тилип жүргөн.

Баласыз кудайга үнү жетип жүргөн,

Жылдызы алсыз шамдай өчүп жүргөн.

Үмүтү күйөөсүнүн бүтүп жүргөн,

Ар качан кетирем деп күтүп жүргөн

Карачы кордук көрүп жүргөн Самат,

Ойлонтуп ал аялды ойго салат.

Аяды, өз бооруна тартып жүрдү,

Энедей мээрим төгүп балкып жүрдү.

Ойнотуп топоңдотуп алып жүрдү,

Кээ күнү базарларга барып жүрдү.

Сүйүүсүн бул аялдын сезди Самат,

Бактылуу бир учурду жүрдү самап.

Ал күндү аял дагы самай берди,

Күн өтсө, күн эсебин санай берди.

Бардыгын жезде, эжеси билип калат,

Бул үйдөн чыкпайсың деп тыюу салат.

«Чыдабайм, болду жетти, болду жетти!»

Үйүнөн жездесинин чыгып кетти.

Болбоду андан кийин эч бир капа,

Бапестеп багып алды «экинчи апа».

Жаркырап үйдүн ичи жарык болду,

Кайгы эмес, күлкү менен шаңга толду.

Болду бейм үй-бүлөнүн данакери

Эрди-аял урушпады ал келгени.

Эмчеги бөлөкө да ийип турган

Эй, апа, башым ийем, жаным курман.

Уктай албай кээде өңдөп азыпмын.

Ага мейли, жан дүйнөмө бүлүк сал,

Келе берчи айланайын азыткым.

Буркураган жытын себет гүл ачып.

Жолу болчу куштай эргип турууга,

Көктөп турчу көөдөнүмдөн бүр ачып.

Сага арнаймын жаштыгымдын көктөмүн.

Кожожаштай кууй берем артыңан,

Мейли аскага, мейли зоого кептегин!