Астамбаева жупат канапьяновна
«Сауаттылық», «математикалық сауаттылық», «әдістемелік- математикалық сауаттылық» ұғымдарының мәні мен құрылымы
жүктеу/скачать 4.57 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «функционалдық сауаттылық»
| 1.2 «Сауаттылық», «математикалық сауаттылық», «әдістемелік- математикалық сауаттылық» ұғымдарының мәні мен құрылымы
Болашақ маманды даярлау мәселесі – бұл ешқашан көтерілмеген өзекті тақырып. Себебі қазіргі заманғы, тез өзгеретін ағынға назар аудару, үстемдік ету, өз кәсібін білу, өмірде бәсекеге қабілетті тұлға ретінде өз орнын табу, толып жатқан білім ағымында жүру, қажеттінің бәрін алу, мамандық, басқа мамандық, біліктілік, инновацияға ұмтылу, оны ұстану – бұл білікті маманның негізгі қасиеттері әрқашан жаңа. Бұл болашақ бастауыш сынып мұғалімінің мұқият және сауатты болуын талап етеді. Сауаттылық – адамның ілгерідегі дамуын орнататын фундамент. Әр түрлі құжаттар мен әдебиеттерде сауаттылыққа түрлі анықтамалар беріледі. Сауаттылық (grammatica латын тілінен аударғанда, грамматика, ауызша және жазбаша тілмен білдіретін шығармашылық дегенді білдіреді) – адамның өз тілінде жазу және оқу біліктерін игеру дәрежесі. Дәстүрлі түрде «сауатты адам» деп оқи және жаза алатын немесе тек оқи алатын адамды айтады. Қазіргі таңда «сауатты адам» деп грамматика мен дұрыс жазудың тағайындалған нормаларына сай жаза алатын адам деп түсініледі. Тек оқи алатын адам «жартылай сауатты адам» деп есептеледі. Статистикада «сауаттылық» өзінің күнделікті өмірі жайлы қарапайым мәтінді оқып, түсініп және жаза алатын адамның қабілеті ретінде түсіндіріледі. Ересек адамның сауаттылық деңгейі – 15 жастағы және одан үлкен адамдардың арасындағы сауаттылардың үлесі [120]. Орысша-қазақша түсіндірме сөздікте «сауаттылық» деген ұғымға «ана тілінің заңдары мен ережелерін оларды ауызша және жазбаша сөйлеуде пайдаланудың берік дағдыларымен үйлестіре отырып білуі» [111,б. 3] деген анықтама берілген. «Сауаттылық дегеніміз – адамның туған тілінің грамматикалық нормаларына сай оқу және жазу біліктерін игеруінің белгілі бір деңгейі» [120] деген де анықтама келтіріледі. Т.Ф. Ефремова өзінің түсіндірме сөздігінде бірнеше анықтама береді: 1. Оқи және жаза алу. 2. Грамматикалық және стилистикалық қателердің болмауы, әдеби тілдің нормаларына сәйкес келуі. 3. Қандай да бір сала бойынша қажетті білімдермен, мәліметтермен қарулану // Білімді болу, білімділік [121,с. 41]. Бұған қоса, «сауаттылық дегеніміз ауызша және жазбаша тілдік біліктермен қаруланудың белгілі бір деңгейі және халықтың мәдени деңгейінің аса маңызды көрсеткіші болып табылады» [121,с. 41] деген де анықтама келтіріледі. Сауаттылық – адамның өз тіліндегі грамматикалық нормаларға сай оқу және жазу біліктерін игеруінің белгілі бір деңгейі. Халыққа қатысты алатын болсақ, олардың әлеуметтік-мәдени дамуының базалық көрсеткіштерінің бірі. Сауаттылық ұғымы тарихтың, адамзаттың дамуына қарай өзгеріп отырады, қоғамның талаптарына сай – қарапайым оқу, жазу, санау, т.б. біліктерінен бастап, қоғамдық қажетті білімдермен және біліктердің минимумымен қарулануға (яғни функционалдық сауаттылық) дейінгі тұлғаның дамуына [122] қойылатын талаптарға сай кеңейді. Педагогикалық және т.б. әдебиеттерді талдау барысында «сауаттылық» ұғымына бірнеше бағытта, әртүрлі анықтамалар бұл ұғымның әртүрлі тұрғыда қабылданатынын (кестеде келтірілгендей) білдіреді. Кесте 2 – «Сауаттылық» ұғымына берілген анықтамалар
2 - кестенің жалғасы 2-кестедегі зерттеу мәселемізге байланысты түрлі әдебиеттерде келтірілген анықтамаларға талдаудың нәтижесінде біз «сауаттылық» ұғымының, негізінен, тілге, жазу мен оқуға байланысты айтылатынын байқадық. Сонымен бірге, «сауаттылықты» «білімділік деңгейі» (Лузина Л.М.), «білімділік» (Ефремова Т.Ф.), «оқу құзыреті» (Бородина В.А., Бородин С.М.) түрінде де қарастырылатынын айтуға болады. Оқу орындарының таралуы мен әртүрлі ақпараттың қол жетімділігіне қарамастан, сауаттылық мәселесі қазіргі әлемде де туындайды. Белгілі бір тәртіпті меңгеру дәрежесі адамның белгілі бір білімінің болуын анықтайды. Бастапқыда сауаттылық ұғымы ана тілінің нормаларына сәйкес оқу және жазу дағдыларын меңгеру деңгейін анықтау тұжырымдамасы ретінде қолданылды. Қазіргі уақытта бұл тұжырымдама әлдеқайда кең мағынаға ие және басқа қызмет салаларында жоғары білім деңгейін қалыптастыру үшін қолданылады. Құқықтық, экономикалық, психологиялық, технологиялық және ғылыми сауаттылықтың түрлері де бар. Сауаттылық деңгейі – қазіргі білім беру жүйесіндегі ең өзекті мәселелердің бірі. Қажетті деректерді табу ғана емес, сонымен бірге білімнің шексіз әлемінде шарлау, алынған білімдерден қажеттінің бәрін алу, талдау және жалпылау, оларды іс жүзінде қолдану мүмкіндігі. Көптеген еуропалық университеттерде білім біздікінен өзгеше. Басты ерекшелігі – бұл тек ескертулер мен есте сақтау үшін ғана емес, білімді қолдануға ерекше назар аудару. Әрине, адам жадының дамуы да маңызды емес. Алайда, мұндай білім беру жүйесіне сәйкес, олар материалды игеруге ғана емес, сонымен бірге қорытындылар мен пайымдауларды өз бетінше шешуге, балама шешімдер қабылдауға, талқылауға ұсынылған әртүрлі мәселелер арасындағы байланысты көруге, пікірталастарға қатысуға және логикалық дәлелдер келтіруге үйретіледі. Сауаттылық туралы айтқанда, болашақ жас ұрпаққа өз ойларын дұрыс және жүйелі түрде білдіретін, өз тілінің стилистикалық нормалары бойынша сөйлейтін және қатесіз сауатты жазатын адам ғана беделді университетке түсіп, жақсы білім алып, болашақта жақсы жұмыс таба алады деп қорытынды жасауға болады. Олардың тек кәсіби білімі ғана емес, сонымен қатар кәсіби сауатты адамдар болуы, жалпы мәдени хабары болуы маңызды. Сауатты болу – прогрессивті мемлекет болудың маңызды критерийлерінің бірі. ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік ұйымының мәліметтері бойынша, адам меншігінің ауызша және жазбаша түрдегі жоғары деңгейі оның тұрақты дамуына негізгі білім алуға және әлеуметтік ортадағы өмірлік қажеттіліктерді қанағаттандыруға негіз болады. ЮНЕСКО-ның анықтамасына сүйенсек, сауаттылық деген сөз тұлғаның оқу, түсіну және күнделікті өмірге қатысы бар қарапайым қысқа мәтіндер құрастыра алуы екен. Сондай-ақ сауаттылық дегеніміз «оқу, жазу, санау және құжаттармен жұмыс жасай алу дағдылары» [97,б. 3]. Белгілі бір жағдайларда бұл дағдылар жиынтығы әр түрлі деңгейде болатындығына байланысты қазіргі білім беру тәжірибесінде «функционалдық сауаттылық» термині де қолданылады. Бұл терминнің анықтамасы – адамның сыртқы қоршаған ортамен карым-қатынас орната алуы және ол ортаға жылдам бейімделуі. Жоғарыдағы теориялық әдебиеттер мен ғалымдардың ой-пікірлерін зерделей келе, сауаттылық – бұл белгілі бір сала бойынша білімдер мен біліктерді меңгеру деңгейі, сондай-ақ оларды тәжірибеде қолдану қабілеті деген анықтама беруге болады деп ойлаймыз. «Қазақстан – 2050» Стратегиясы» Жолдауында еліміздің алғашқы Президенті Н.Ә.Назарбаев қазақстандық қоғамның болашағын талдап, «қай елде де жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан» дей келе, «бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз» [124] қажет екенін айтады. Сонымен бірге, Елбасы «барлық жеткіншек ұрпақтың функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлінуі» [124,б. 26] қажеттігін де баса айтады. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту арнайы құжатта көтерілгенімен, ересектердің, оның ішінде болашақ мамандардың сауаттылығын дамыту мәселесіне ерекше көңіл бөлінбей келеді. Жалпы сауаттылықтың анықтамасында келтірілгендей, қазіргі таңда тек оқу мен жазу сауаттылығы ғана емес, жалпы сауаттылық, күнделікті өмірге дайын болу, кәсіби сауаттылық, т.б. сияқты түрлеріне де дайын болуы тиіс. Аталмыш мәселе жайлы сөз қозғағанда, С.Г.Вершиловский мен М.Д.Матюшкиннің зерттеулері қызығушылық туғызады. Олар эмпирикалық көрсеткіштері ретінде төмендегідей біліктері болатын мектеп түлектерінің функционалдық сауаттылықтарының алуан түрлерін зерттеді: жалпы сауаттылық – шығарма немесе реферат жазу; калькулятордың көмегінсіз есептеулер жүргізе алу; сауалнамалар, түбіртектер толтыра алу; компьютерлік сауаттылық – ғаламтор беттерінен ақпараттар іздестіру; электронды поштамен жұмыс жасау; мәтіндер жазу және оларды басып шығару; ақпараттық сауаттылық – түрлі түпдеректерден, анықтамалықтардан қажетті ақпараттар алу; сызбалар, сұлбалар, графиктерді оқу; БАҚ ақпараттарын қолдану; құзыреттілік сауаттылығы – топта жұмыс жасау; өзгеге өзін тыңдата алу; көңіл-күйінің өзгерісіне берілмеу; шет тілін меңгерудегі сауаттылық – қиын емес мәтіндерды аудару; түрлі тауарлардың нұсқаулықтарында жазылған мәтіндерді түсіну; әртүрлі тұрмыстық тақырыпта шетелдік таныстарымен тілдесу; тұрмыстық сауаттылық – дүкендерде азық-түлік, тауарлар мен қызмет түрлерін таңдау; ақшалай есеп-қисапты жоспарлау; нұсқаулықты пайдаланып, түрлі тұрмыстық техникаларды қолдану; картаны пайдаланып, бөтен қалада бағдарлай алу; құқықтық және құғамдық-саясы сауаттылық – өзінің құқықтары мен қызығушылықтарын қорғау; Президенттің, Үкіметтің, түрлі қызметтері мен өкілеттіліктеріндегі айырмашылықтарын түсіндіру; қылмыстық, әкімшілік және тәртіп бұзушылық арасындағы айырмашылықтарды түсіндіру; түрлі кандидаттар мен партиялардың сайлау алды бағдарламаларын талдау және салыстыру [125]. Жоғарыдағы санамалап берілген сауаттылық түрлері жалпы функционалдық сауаттылықтың түрлері болып табылады. «Функционалдық сауаттылық дегеніміз – адам өзінің оқу және жазу дағдыларын әлеуметтік ортада қарым-қатынас жасауда қолдана білу қабілеті, яғни адамға өзін қоршаған әлеуметтік ортамен қарым-қатынасқа түсуге мүмкіндік беретін және сол ортаға барынша тез әрі жайлылықпен бейімделуіне жағдай туғыза алатын сауаттылық деңгейі» [97,б. 3]. «Функционалдық сауаттылық» – жеке тұлғаның айналамен қарым-қатынасқа түсу, оған тез арада бейімделу және қызмет атқара алу қабілеті. Тұлғаның қысқа мәтіндерді оқи алу, түсіну, құрастырып жаза алу және қарапайым арифметикалық амалдар орындай алу сияқты қарапайым сауаттылықтан функционалдық сауаттылықтың айырмашылығы әлеуметтік қатынастар жүйесіндегі тұлғаның қалыпты жұмыс жасауын қамтамасыз ететін білім, білік пен дағдылар деңгейінің болуы» [126]. Ал келесі құжатта «функционалдық сауаттылық – қолданбалы білімнің басымдылығының негізінде тіршіліктің түрлі салаларында стандартты өмірлік міндеттерді шешу қабілетімен сипатталатын білімділіктің деңгейі» [112,б. 45] деген анықтама беріледі. М.А.Холодная «функционалдық сауаттылық» ұғымының оқу нәтижесі ретінде қолданылуымен қоса, аталмыш ұғымның төмендегідей ерекшеліктерін атап көрсетті, олар: 1) тұрмыстық мәселелерді шешу бағытында; 2) жеке тұлғаның әлеуметтік жағдайдағы өзін ұстауының сипаттамасы; 3) дәстүрлі, стереотиптік міндеттерді шешудің байланысы; 4) оқу және жазу дағдысы деңгейінің элементарлық (базалық) деңгейі; 5) алдымен ересек адамды бағалау ретінде қолданылады; 6) сауатсыздық мәселесін аз уақыт бірлігінде шешу мағынасында қолдануы [97,б. 12]. Жоғарыдағы энциклопедиялық құжаттар мен педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді талдау барысында «функционалдық сауаттылық» ұғымына келтірілген анықтамаларды 3-кестеде келтірілгендей түрде тұжырымдауға болады. Кесте 3 – «Функционалдық сауаттылық» ұғымына берілген анықтамалар 3-кестеде келтірілген анықтамаларға қарасақ, олардың басым көпшілігі «жеке тұлғаның өзін қоршаған ортамен қарым-қатынасқа түсу қабілеті», ортаға тез бейімделу және өмір сүре алу, алған білімдерін өмірлік міндеттерді шешуде қолдану дегенге саяды. Біздің ойымызша, «функционалдық сауаттылық» дегеніміз адам өзін қоршаған әлеммен қарым-қатынас жасай алу қабілеті, ортаға тез бейімделу және өмір сүре алу; алған білімдерін өмірлік міндеттерді шешуде қолдану. Болашақ бастауыш сынып мұғалімінің әдістемелік-математикалық сауаттылығы құрамы нелерден тұруы мүмкін? деген, сұраққа қатысты ақпараттарды талдау нәтижесіне сүйенсек, біздің ойымызша, болашақ бастауыш сынып мұғалімінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын құраушылардың іргетасы – әдіснамалық сауаттылық болып табылады. «Әдіснамалық сауаттылық» ұғымы алғаш В.В.Краевскийдің еңбегінде кездеседі. Ол кез келген ізденуші-педагогтың әдіснамалық сауаттылығы болмайтын болса, қандай да бір зерттеу жұмысын жүргізе алмайтындығына тоқталады. Сонымен бірге, «мұндай сауаттылықты әдіснамалық мәдениетті игеру береді, оның мазмұнына кіретін әдіснамалық рефлексия (өзінің ғылыми әрекетін талдай алу білігі), ғылыми негіздеу, сыни мағынаны ұғыну және танымның, басқарудың, құрылымдаудың белгілі бір тұжырымдарын, формалары мен әдістерін шығармашылықпен қолдану қабілеті» [127] делінсе, ал Ю.И.Нечаев өз диссертациясында бұл ұғымға «әдіснамалық сауаттылық – әдіснаманың негізгі ұстанымдарын және танымның ғылыми әдістерін, ойлаудың шығармашылық жүйелі стилін меңгеру негізінде білімді көбейту бойынша біліктер жүйесі» [128] деген анықтама береді. Әдіснамалық сауаттылық философиялық категориялар, диалектикалық заңдар, адам-тұлға, таным, қоғам, әлемді білу, қоғамдық өмір құбылыстары сияқты проблемалардың дамуымен байланысты. Болашақ маман университет қабырғасында ғылыми-зерттеу жұмыстарын сәтті және тиімді жүргізе алуы үшін, түбегейлі болса да, бірнеше дағдыларды қалыптастыру қажет: - қандай да бір әдіснамалық тұжырымдар, формалар мен таным әдістерін ғылыми-негіздей алу; - зерттеушілік әрекет жүргізе алу және өз зерттеуінде заманауи зерттеу әдістерін қолдану; - оқу үдерісін ғылыми тұрғыдан талдау және күтілетін нәтижені жоспарлау және оған жету жолдарын анықтау; - ақпарат пен материал іздестіру мен өңдеудің түрлі заманауи әдістерін білу және әдіснамалық білімді нақты практикалық жағдайда қолдану; - өздігінен зерттеу жұмыстарын жүргізу, оның нәтижесін жүйелеу және талдау; зерттеу мәселелерін шешудің әлдеқайда тиімді тәсілдерін анықтау [129]. Ал болашақ бастауыш сынып мұғалімінің әдістемелік-математикалық сауаттылығының келесі құраушысы психологиялық сауаттылық болып табылады. Психологиялық сауаттылық мәселесі заманауи ресей ғалымдарының (Е.А.Климов, И.В.Дубровина, С.Л.Колмогорова, т.б.) зерттеулерінде маңызды орын алады. Психологиялық сауаттылық деп «адамның субъективті үлесін сипаттайтын мәліметтер мен заңдылықтар жайлы хабардар» [130] деп түсінеміз. Психологиялық сауаттылық – бұл адам мен адамның өзіне және айналасындағыларға саналы, жете түрде қарауға, өзінің дара мүмкіндіктері мен ерекшеліктерін білу, түсіну және ескеруге мүмкіндік беретін психологиялық білімдер, құралдар [131]. Ал болашақ бастауыш сынып мұғалімінің психологиялық сауаттылығы «Жалпы психология», «Жас ерекшелік психологиясы» курстарынан адам, жеке тұлға, оның қалыптасуы мен даму заңдылықтары, таным процестері, жас кезеңдерге бөліну мен мектеп жасындағы, әсіресе кіші мектеп жасындағы балалардың өзіндік ерекшеліктерін, олардың әр кезеңдегі даму ерекшеліктерін білу, соған сәйкес түрлі іс-әрекеттер ұйымдастыра алу, осы аталған білімдерді педагогикалық практика кезінде және жалпы өмірде қолдана алу сауаттылығы деуге болады. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығының аса маңызды әрі негізгі құраушысы ретінде педагогикалық сауаттылықты атауға болады. Педагогикалық сауаттылық жоғары оқу орнын бітіруші түлектердің бойында міндетті болуы тиіс білім, білік, дағдылар мен құзіреттіліктердің қалыптасуын жүзеге асыратын негізгі сауаттылық екені белгілі. Педагогикалық сауаттылық дегеніміз «білім, білік және дағдылар кешені және меңгерілген білім мен әлеуметтік тәжірибені өзгелерге бере алу қабілеті; әлеуметтік-мәдени тәжірибені жасаушылар, сақтаушылар және байытушылар мен олардың нәтижелерін игеруді қажетсінетіндер арасында делдал бола алу қабілеті» [131,б. 48] деген тұжырым жасалады. Бұдан болашақ маманның педагогика ғылымының зерттейтін нысаны, оның негізгі категориялары, заңдылықтары, әдістері мен құралдары, формалары, педагогикалық қағидалар мен оқыту ұстанымдары жайлы білімі болу, оқытудың формалары мен әдістерінің ішінен тиімдісін таңдап алу және оларды нақты педагогикалық әрекетте қолдана алу деген шығады. Болашақ бастауыш сынып мұғалімінің әдістемелік-математикалық сауаттылығына пәндік сипат тән болғандықтан, математикалық ұғымдар мен әрекет тәсілдерінің ғылыми-теориялық негіздері жайлы білімді игеруі және қолдануға машықтануын, біз сауаттылықтың пәндік-теориялық құраушысы деп айтамыз. Өйткені, болашақ бастауыш сынып мұғалімдері математикалық пәндердің жоғары оқу орнында оқытылатын пән ретіндегі әдіснамасын, пәні мен нысанын, мақсаты мен міндеттерін, зерттеу әдістерін ғана емес, «базалық мектептегі математика курсының негізгі бөлігі болатын бастауыш мектепте математиканы оқыту пәніне бастауыш математика курсының компоненттерін оқытудың негізгі ұғымдары мен әдістерін меңгеру, сондай-ақ бастауыш сынып оқушыларына олардың математикалық сауаттылығын дамытуда шығармашылық тұрғыдан пайдалануға мүмкіндік беру керек. Теориялық сауаттылықты математикалық сауаттылық ұғымымен барабар деуге болады. К.А.Краснянская «математикалық сауатты адам: − өзін қоршаған нақты өмірде пайда болған және математиканың көмегімен шешімін табатын мәселелерді анықтай алу; − осы мәселені математикалық тілде тұжырымдай алу; − осы мәселені математикалық мәліметтер мен деректерді пайдаланып, шеше алу; − пайдаланған шешу әдістерін талдай алу; − қойылған мәселені ескере отырып, алынған мәліметтерді түсіндіріп беру. − шешу нәтижелерін тұжырымдау және жаза алу сияқты қабілеттерге ие» [132] деп тұжырымдайды. Бұл қабілет адамның қазіргі және болашақтағы, кәсіби және қоғамдық өмірдегі, сондай-ақ ақылды, мүдделі және ойлы азаматтың өміріндегі тұлға ретінде дамуы үшін қажет. Сонымен бірге, математикалық сауаттылық түрлі жағдаяттарда математикалық мәселені таба алу және оны шешу қабілетін, сондай-ақ өзіне сенімділік және білімқұмарлық сияқты мінезіндегі табанды қасиеттері басым болатын іс-әрекетті орындауға икемділігін де қамтиды. Бастауыш сынып оқушысының математикалық сауаттылығы дегеніміз – алған білімін кез келген жағдаяттарда, бастауыш сыныптың қандай да бір тапсырмаларын орындауда, атап айтсақ, мысалдар шығару, теңдеулер шешу мен түрлі есеп түрлерін шығару барысында және де нақты өмірде қолдану қабілеті. Математикалық сауатты оқушыны оқытып, тәрбиелеу үшін бастауыш сынып мұғалімінің өзі де сауатты болуы тиіс. «Математикалық сауаттылық» ұғымы А.А.Леонтьевтің «функционалдық сауаттылық» ұғымының мәніне ұқсас, ол адами әрекеттің барлық салаларында, қатынасқа түсу және әлеуметтік қатынастың кең мағынадағы өмірлік міндеттерін шешуге қажет болатын адамның өмір бойына алған білімі мен өмірлік тәжірибесін қолдана алу қабілеттілігі [135] деп ұйғарылады. А.В.Шевкин математикалық сауаттылықты «шешуінде қандай да бір математикалық білімдер мен біліктерді қолдану қажет болатын оқушылардың өмірлік мәселелерді шешіп шығуы» [98,с. 49] деп түсінуге болатынын жазады. К.А.Краснянская, Л.О.Денищевалар аталмыш ұғымға «Математикалық құзыреттіліктер, студенттің әдістемелік мәселелерді көру ғана емес, оларды шешудің жаңа тәсілдерін табу қабілеттілігі» [132,с. 7] деген анықтама береді. Сонымен бірге, қазіргі таңда «функционалдық математикалық сауаттылық» мәселесі де бірнеше ғалымдардың еңбектерінде көтерілген. Н.М.Евтыхова өз мақаласында орта мектепті бітірушілердің функционалдық математикалық сауаттылығы «бастауыш сынып мұғалімінің математикалық сауаттылық деңгейіне тікелей байланысты» [47,с. 83] екенін айтады. Ал Т.Ю.Колесникова функционалдық математикалық сауаттылықты «оқушының пәнаралық және тәжірибеге бағытталған түрлі міндеттерді шешу, әрі қарай оқу және қоғамда әлеуметтенуі үшін мектепте оқу кезінде алған математикалық білімін қолдана алу қабілеті» ретінде сипаттайды [48,с. 49]. .Математик ғалымдардың «математикалық сауаттылық» ұғымының мәнін ашуға арналған еңбектерін талдай келе, «адамның математиканы түсіну және онымен айналысу, математиканың рөліне қатысты дәлелді пікірлер айта алу қабілеті» деген тұжырым жасадық. Болашақ мамандар бастауыш сынып оқушысына берілетін математикалық мазмұндағы, яғни «сан» және «цифр», санның түрлері (теріс емес бүтін сандар, нақты сандар, бөлшек сандар, аралас сандар және) және олардың қасиеттері, арифметикалық төрт амал және олардың қасиеттері, алгебраның және геометрияның элементтері, қарапайым шама және бірліктері, стохастика элесенттері мен математикалық статистика, логика элементтері жайлы толық білімі болып, математикалық практикалық есептерді шығару және тапсырмалар мен жаттығуларды орындай алулары тиіс. Әдістемелік сауаттылық – болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің негізгі, кәсібіне қажетті сауаттылығы. Өйткені, болашақ мамандар кәсіби іс-әрекетіне қажетті математиканы оқыту үдерісі, оны ұйымдастыру, математиканы оқыту үдерісін ұйымдастырудың негізгі формасы ретінде әлі күнге өзектілігін жоймаған сабақ, математика сабағының ерекшелігі және оны оқытудың мақсаты мен міндеттерін, әдіс-тәсілдерін, көрнекілігін анықтау, кезеңдерін анықтай алу және соған сәйкес өзінің және алдыңдағы – белсенді әрекет иесі, талқылауға қатысушы, зерттеу жүргізуші, пікір білдіруші, өзгенің және өзінің жұмысын бағалаушы бастауыш сынып оқушысының іс-әрекетін ұйымдастыра, басқара алатын құзыретті тұлға ретінде қалыптасады. Н.А.Егорованың [45,с. 50] жұмысы аутентикалық киномәтін арқылы болашақ шетел тілі оқытушысының әдістемелік сауаттылығын қалыптастыру мәселесіне арналады. Б.И.Сарсенбаева әдістемелік сауаттылықты болашақ маманның «стандартты және стандартты емес шешімдер қабылдауды талап ететін түрлі кәсіби жағдаяттарда әдістемені қолдану қабілеті» [46,с. 50] деп түсіндіреді. Сурет 5 – Әдістемелік сауаттылықтың құраушылары Суретте педагогикалық және әдістемелік әдіс-тәсілдердің жиынтығы әдістемені құрайтынын, ол өз кезегінде түрлі педагогикалық технологиялардың көмегімен жүзеге асырылып, оқу-тәрбие, оның ішінде кіші мектеп жасындағы оқушыларға математиканы оқыту үдерісін басқаруға мүмкіндік беретіні көрсетілген. Демек, әдіс-тәсілдер, оқыту технологиясы, үдерісті басқару барысы белгілі бір әдістемелік білімі, білік және дағдылар жүйесін құрайды, яғни болашақ маманның әдістемелік сауаттылығын дамытады. Сонымен, әдістемелік сауаттылық дегеніміз математика пәнін оқыту әдістемесі бойынша қалыптасқан теориялық білімдер жүйесі және оны оқытуды ұйымдастыру мен басқаруға бағытталған әдістемелік тәсілдерді игеру деген тұжырым жасаймыз. Ал «әдістемелік-математикалық сауаттылық» ұғымының мәнін «білім алушының математикалық және әдістемелік білімі мен білігін өмірлік тәжірибесінде қолдана алу сауаттылығы» деп түсінеміз [131]. Болашақ бастауыш сынып мұғалімдері бастауыш сыныпқа арналған «Бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты» [60], соның негізінде дайындалған «Бастауыш білім беру деңгейінің 1-4-сыныптарына арналған «Математика» пәнінен үлгілік оқу бағдарламасы» [61] және де осы екі құжатқа сай шығарылған математикадан оқу-әдістемелік кешен құрамына енетін құралдар, атап айтсақ, оқулықтар (бірнеше бөлімнен тұрады), мұғалімдерге арналған нұсқаулық, көрнекі көрсету кестелері (қағаз және электронды түрдегі), баспа негіздегі дәптерлер, электронды оқулықтар, т.б. жайлы білімі болып, оларға логикалық-дидактикалық талдау жасау, әр құралдың ерекшеліктерін білу және соған қарай қолдана алу біліктері болуы тиіс. Әсіресе, оқу бағдарламасының мазмұнын, оның бұрынғы бағдарламалардан айырмашылықтары мен ерекшеліктерін біліп қана қоймай, оны мектепалды даярлық және 5-6-сынып оқу бағдарламаларымен салғастыра отырып, сабақтастық және перспективтік байланыстар, пәнаралық және пәнішілік байланыстарды ажырата алуы тиіс. Ал оқулықтар – оқушыға да, мұғалімге де арналған оқу-әдістемелік кешеннің құрамды бөлігі екенін біле отырып, әр сынып оқулығының мазмұнын, құрылымын, ондағы әр тапсырманың мәні мен мазмұнын, оларды орындатудың әдістемесін білуі қажет. Сонымен бірге, оқулықтағы математиканың негізгі жаттығу түрлері – есеп, мысал, теңдеу – оларды орындатудың кезеңдері (жаттығуларды талдау, оларды орындату, жаттығуды қорыту) мен әдістемесін игеру міндетті болып табылады. Болашақ бастауыш мектеп мұғалімдерінің практикалық сауаттылығы-бұл практикалық және зертханалық курстарда, оқушылардың өзіндік жұмысы кезінде және педагогикалық практикадан өту кезінде қалыптасатын сауаттылық түрі. Практикалық сабақтар барысында оқушылар курстың әр кезеңінде оқушылардың танымдық, тәуелсіз, шығармашылық қызметін ұйымдастырады; сабақтың қысқа мерзімді жоспарының үзіндісі мен егжей-тегжейлі жоспарын жасайды; сабаққа көрнекі, дайындалған визуалды және қажетті презентацияның оқу құралдары мен нысандарын пайдаланады; сабақ ережелері мен дайындықтарын жасайды; оқу-әдістемелік кешеннің бөлшектерін пайдаланады; сыныптан тыс іс-шараларға дайындық, қалыптастырушы және жиынтық скоринг пен тест тапсырмаларының дайындық жұмыстары, қолданылатын математикалық курстарды таңдау, пәндер мен тапсырмаларды ұйымдастыру бойынша ғылыми-зерттеу және жобалық іс-шаралар, студенттерді іріктеу, әртүрлі стратегиялар мен дидактикалық ойындар, қолданылатын курстар және т. б. Сонымен, жоғарыда аталған сауаттылықтың түрлерінің жиынтығы болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығын құрайды. Оны сызбаға түсірсек, 6-суреттегідей болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің математикалық-әдістемелік сауаттылығын дамытудың құраушылары шығады. Сурет 6 – Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығының құраушылары «Сауаттылық» ұғымының және әдістемелік сауаттылықтың жоғарыда қарастырылған құраушыларын және олардың мән-мағынасы түсіндірмелерін талдауды қорытындылай келе, «болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің әдістемелік-математикалық сауаттылығы дегеніміз білім алушылардың әдіснамалық, психологиялық және педагогикалық білімдерін, математиканың теориялық негіздері мен әдістемелік пәндерден алған білімдерін күнделікті сабақ барысында, ғылыми-зерттеу және бітіру (диплом) жұмыстарында, педагогикалық тәжірибеден өту кезінде және нақты өмірде қолданудағы инновациялық траектория» деген тұжырым жасауға болады. жүктеу/скачать 4.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|