Жасы үлкен адамның алдын кесiп өтпейдi. Бұл тыйымның мынадай екi себебi бар. Бiрiншiден, үлкеннiң алдын кесiп өту инабаттылыққа жатпайтыны белгiлi. Сыйлап жол беру үлкен кiсiге көрсетiлген құрметтiң белгiсi. Сондықтан жастарды үлкендердi сыйлай бiлуге тәрбиелеу мақсатында айтылса, екiншi жағынан үлкеннiң алдын кесiп өткенде, үлкеннiң наразылығынан ол адамның жолы болмай қалуы мүмкiн деп қауiптенген. Себебi, жаңа iс бастағанда, сапарға шыққанда, т.б. кезде үлкендердiң батасын алуды басты нәрсе санаған.
Жасы үлкен кiсiлерге, танымайтын адамдарға “сен” демейдi. Үлкен адамдарға, ата-анаға «Сiз» деп сөйлеу дұрыс. Танымайтын адамдарға “Сiз” деп сөйлеу, бiр жағынан сыйластық болса, екiншi жағынан жақын тарта сөйлеу. Басқа халықта әке-шешесiне «сен» деп сөйлеу бар, себебi жақындықтың белгiсi дейдi. Қазақ халқы үшiн бұл әдепке жат болып саналады. Егер “сен” деп сөйлер болса, қарсы сөз айтуға да тез барады.
Жасы үлкен адамдар отырған жерде жастар қисаймайды, жатпайды. Бұл бiр жағынан мәдениеттiлiк, әдеп болса, екiншi жағынан үлкендерге құрмет болып танылады. Үлкендердiң сенетiн жас өркендерi қисайып жатса, ырымға да жаман деген түсiнiк те болуы мүмкiн.
Көпшiлiк отырған жерде көз қысу, саусақ шығару, ерсi қимылдар жасау ұят. Көппен отырған жерде әзiлдi де орынды айтып, iс-әрекетке де есеп беру қажет. Басқалардан сыр бөлiп, көз қысу, ымдасу басқаларды ыңғайсыз жағдайда қалдыруы мүмкiн. Саусақ шығарып, жұдырық түю – әдепсiздердiң iсi.
Көпшiлiк ортасында көсiлiп аяғын созбайды, талтаймайды. Көп ортасында аузыңды тыю ғана емес, әрекет-қимылыңа да абай болған жөн. Мейлi қыз, мейлi ұл болсын, аяқты жиып отырған дұрыс.
Адаммен терiс қарап сөйлеспейдi. Адаммен сөйлескенде бетiне қарап, айтқан жөн. Тыңдаушы үшiн де сондай талап қойылады. Ал, мұсылманның қыз балалары ер адамның көзiнен көзiн айырмай, тура, тiке қарауы ерсi болып саналады. Қыз бала өзiне тән әдептiлiкпен ер адамның алдында өзiн ұстай бiлгенi жарасады.
Достарыңызбен бөлісу: |
