Өзiнен жасы үлкен адамдардың атын атамайды. Қазақ баласы ата-анасынан бастап, өзiнен бiр жас үлкен аға-апаларына дейiн өзiндiк атауымен атаған. Бұл үй iшiндегi сыйластықтың белгiсi. Тiптi көршi-көлем, таныстардың да үлкендерiне “аға”, “апа”, “ата”, “әже”, “тәте”, “ағай”, “апай” деп атап жатса, жарасымды емес пе?! Үлкен кiсiлердiң өздерi бiрiн-бiрi “Асеке”, “Мәке”, “Нараға”, “Есаға” деп жатады.
Сыйлаған затын қайтып алмайды. Мұсылман баласы бiр-бiрiне мерекелерде сый берiп тұрғанды дұрыс көрген. Сый – есептен тыс берiлетiн нәрсе. Оны уақытша берiп, қайтарып алса, сыйлыққа жатпайды. Берген адам сыйлығымның орнына бiрдеңе қайтуы мүмкiн деп емес, шын жүректен ұсынғаны жөн.
Бiреудiң затына, малына, дүние-мүлкiне сұқтанбайды. Бiреудiң мал-мүлкiн есептеп, сұқтану, дүниесiн түгендеп, затына қызығу – ұят. Оны қазақ “көрсеқызарлық”, “қызғаншақтық” дейдi. Ал ерекшелiгiн айтып, мақтап-мадақтау дұрыс.
Бiреудiң төсегiне отырмайды. Бiреудiң төсегiне отыру, әсiресе жас жұбайлардың, жас баланың төсегiне отыру өте әбестiк саналған. Үй iшiнде отыратын басқа орын болмаған жағдайда, үй иесi ұсынып тұрса, сақтық жасап, әдеппен шетiне отырған дұрыс.
Көп iшiнде тәртiп бұзғанға айып салынады. Көп iшiнде жүргенде бiр адамға бағынған дұрыс. Себебi, мақсатқа жету үшiн тәртiп болғаны, оны ешкiмнiң бұзбағаны керек. Ал, тәртiп бұзған, басқалардың мазасын алған адам, ескерту алып немесе жазалануы шарт.
Көп iшiнде қатты күлмейдi, дауыстап сөйлемейдi. Көп iшiнде дауыстап сөйлеу - басшылардың, үлкен кiсiлердiң iсi. Ал, басқаларға тыңдаған орынды. Транспортта қатты күлiп, жұрт назарын аудару, дауыстап әңгiме айту – әдепке жат. Мәдениеттi адам мұндай қылықтан алыс жүредi.
Жұрт жұмысқа жұмылып жатқанда, кекiрейiп тұрмайды. Жұрт жаппай жұмыс iстеп жатқан жерде ештеңеге араласпай тұру – азаматтыққа да, адамдыққа да сын. “Көппен көрген - ұлы той” деген сөз бар халықта. Көпшiлiктiң iсiне аз да болса үлес қосу – кiшiпейiлдiлiктiң, адамдықтың көрiнiсi. Ертеде азаматтар ауыр жұмысқа жұмылса, қыздар, жас балалар сусын тасып, жеңiл-желпi жұмыстарға көмектескен.
Достарыңызбен бөлісу: |
