Ауыл шаруашылық ғылымдары агрономия

На начальной ступени обучения, а также при введении определенного грамматического материала на последующих этапах они могут быть чисто грамматическими. Однако, как показывает практика, этот вид игр наиболее эффективен в том случае, если деятельность вокруг какого – либо грамматического явления сопряжена с другой, например, речевой (чтение, аудирование, говорение, письмо) или коммуникативной (общение, взаимодействие) деятельностью.

Разнообразные виды этих игр описаны рядом методистов. Среди них – игры на отработку грамматических структур и явлений, игры с предметом, по правилам. Игры на карточках, на узнавание, имитационные, игры-соревнования и другие. Так же, как и лексические, они носят индивидуальный, парный, групповой или коллективный (фронтальный) характер. В студенческой аудитории наиболее эффективными (особенно на продвинутых этапах) являются игры аналитического характера, а также функциональные игры на доске и игры взаимодействия.

Стилистические игры преследуют цель научить студентов различать официальный и неофициальный стили общения, а также правильно применять каждый из них в ситуациях официально-делового и неофициального общения.

Речевые (видо-речевые) игры – учат умению пользоваться языковыми средствами в процессе совершенствования речевого акта (монологического и диалогического письменного и устного) и отталкиваться от конкретной ситуации, в которой осуществляется речевое действие. Каждому виду речевой деятельности будет соответствовать и определенные вид игры:

• 
  для обучения чтению;
  
• 
  для обучения аудированию;
  
• 
  для обучения говорению;
  
• 
  для обучения письму;
  
• 
  смешанные.
  

Отличительной чертой всех учебных игр, используемых на занятиях по иностранному языку, является их коммуникативная направленность и обусловленность.

Своеобразие и эффективность языковых и речевых игр заключатся в них не потому, что это игра, а потому, что данная ситуация и данные обстоятельства требуют решения заданной задачи, приобретающей для них личностный смысл. Решение же преподавателем задачи обучения общению, диктует необходимость построения и организации игры таким образом, чтобы осуществлялось речевое взаимодействие отдельных учащихся или групп.

Ролевая игра есть одна из форм организации речевой ситуации, используемой в учебных целях. Ее внедрение в учебный процесс способствует достижению целей обучения диалогической речи и расширенному монологическому высказыванию, активизации речемыслительной деятельности студентов, формированию у них навыков и умений самостоятельного выражения лексики. В основе ролевой игры лежит организованное речевое общение студентов в соответствии с распределенными между ними ролями и игровым сюжетом. Вместе с тем особенности организации данного методического приема на занятиях по иностранному языку изучены недостаточно, это приводит к тому, что в практике работы некоторых преподавателей ролевая игра применяется лишь на начальном этапе обучения, в среднем и старшем школьном возрасте она используется не часто, причем игровое общение и самостоятельная речевая деятельность нередко подменяется буквальным воспроизведением заранее выученных текстов ролей, а в вузах ролевая игра практически не используется. В связи с этим следует отметить, что в организации учебного игрового общения важным является создание условий для такого выполнения игрового задания, в котором достигалась на присоединение реплик, взаимодействие участников. Решение этой задачи связано с изучением закономерностей возникновения общения в совместно осуществляемой деятельности, выявлением особенностей речевого взаимодействия партнеров, учетом ограничений, накладываемых иноязычным говорением на форму и содержание речевого общения, поиском путей преодоления таких ограничений и повышением самостоятельности высказываний учащихся.

УДК 338.43:633.1
ЕУРОПА ЖӘНЕ АМЕРИКА ЕЛДЕРІНДЕГІ ЖОҒАРҒЫ БІЛІМ БЕРУДІҢ САПАСЫН БАҒАЛАУ
Т. К. Куангалиева
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-техникалық университеті
Бұл мақалада Еуропа және Америка елдеріндегі ЖОО-да білім берудің сапасын бағалаудың ерекшеліктері мен артықшылықтары қарастырылған.
В этой статье рассматриваются преимущества и особенности контроля качества высшего образования в странах Европы и Америки.
The peculiarities and advantages of the quality controll of higher education in America and Europe countries are focused in this article.
Білім берудегі сапа білім беру қызметінің бәсекелестік қабілеттілігін анықтаушы фактор болып табылады. Бұл мәселе бойынша әлемге танымал, әрі әлемдік білім беру қызметі нарығында ірі экспортерлер болып табылатын Еуропаның және Американың үздік ЖОО-ның білім сапасын бақылау модельдерін қарастыру орынды.

Әлемдік интеграцияның дамуымен көптеген елдер өздерінің білім беру жүйесін еуропалық және американдық білім беру моделіне бағыттайды. Мұның өзі Еуропа мен Американың ЖОО-ң білім беру сапасының жоғары екендігін көрсетеді.

Әлбетте, ЖОО-ды мемлекеттік басқару органдары бар елдерге еуропалық елдер жатады (Германия, Франция, сонымен қатар еуропаның ЖОО-ң дәстүрлерін қабылдаған ТМД-ң кейбір елдері). Жоғарғы оқуды өзіндік реттеу процесін иемденген елдерге бірінші кезекте АҚШ жатады, сонымен қатар американдық үлгіге мойын бұра бастаған Филлипин және Тайван елдерін айтуға болады.

Германияда ЖОО-дың қызметін реттейтін Министерліктер 19 ғасырдан бастау алған, ал онда қызмет ететін профессорлар мен оқытушылар мемлекеттік қызметкерлерге жатады.

Францияда білім беру саясатына халықтық білім беру, ғылыми-зерттеу және технология Министірлігі жауапты. Бірақ та ЖОО-ң қызметін 1984 жылдан бастап жоғарғы оқу туралы заңмен құрылған Ұлттық эксперттік комитет бағалайды. Бұл комитеттің басты міндетіне ЖОО-ң қызметін бақылау жатады. Бұл ұлттық бақылау және бағалау органы тек тікелей Президентке бағынып, басқа басқарушылық құрылымдарға тәуелді емес. Эксперттік комитет үнемі ЖОО-ң жұмысы туралы ақпараттар жинастырып жыл сайын Президентке өзінің жұмысы және ЖОО саласындағы іс-әрекет туралы есеп беріп отырады. Ең маңыздысы Францияда университеттерді тексерудегі және бағалаудағы нәтижелерін кең түрде жария етіп, оны тек мемлекет емес, сонымен қатар қоғамға әрбір ЖОО-ң академиялық деңгейін танытады. Мұндай механизм Францияда ЖОО-ң орталықтандырылған жүйесін қалыптасқандығын көрсетеді. Сонымен қатар Францияда мемлекет таныған ЖОО-на жүргізетін бақылауы бойынша Министерліктер белгісімен дипломдар берілуі мүмкін , бұл еуропалық түсінік бойынша ЖОО-ң сапа туралы белгісі. Францияда бүгінгі таңда бақылаудан орталықтандыру жүйесіне, яғни оқу орнының өзімен байланысты өзіндік бақылау процесіне көшудің бастапқы қадамдары жүруде.

ЖОО-ң сапасын мемлекеттік бақылау көптеген Францияның ЖОО-на қос дипломды қатар беруге мүмкіндік туғызуда (француздық және шетелдік). Еуропалық елдерде ЖОО-ды бағалау жүйесі бойынша алда келе жатқан елдерге Ұлыбритания мен Голландияны жатқызуға болады.

Ұлыбританияда соңғы жылдары университеттерді бақылау жүйесінде көптеген өзгерістер болды. Сапаны бақылау бойынша Агенттіктердің қызметі күмән туғыза бастағасын бүгінгі таңда ағылшын университеттері сапаны, деңгейлерін және рейтингтерін анықтау үшін бірінші кезекте тәуелсіз аудит өткізетін әртүрлі қоғамдық кеңес эксперттеріне ұсыныс береді. Талап бойынша 3 жылдан кем емес түлек шығарған университет ғана аккредитациядан өтеді. Англияда ЖОО-ды бағалау процесі қаржыландыратын үкіметтен бастап өзіндік бағалауға біртіндеп көшуде. Бірақта бұл арнайы жұмысты жақсарту мақсатында құрылған процесс болып табылмайды, өзіндік бағалау бұл жерде қосымша қаржыландыруды тартумен сырттай бақылаушыларды көндіру үшін дайындық. Сонымен еуропалық елдер ЖОО-ры мемлекеттік бақылау жүйесін иемденген.

Скандинавия елдерінде бақылау бұл үкіметтің талабы болып табылады. Швеция, Норвегия, Финляндиядағы ЖОО-ды бақылау жүйелері бастапқыда үкіметпен анықталған. Бұл елдерде сыртқы бақылаудың әртүрлі тәсілдері бар. Мысалы Швецияда негізгі ықпал оқу орнына сәйкесті инфрақұрлымды құруға бағытталса, ал Норвегияда оқу процесімен оқу бағдарламаларын бақылауға басты назар аударады. Мұнда оқу орны өзіндік бақылауды өткізгеннен кейін ғана үкімет қаржыландыратын ұйымдар бағалау процестерін жүргізеді. Финляндияда сырттан бағалаумен өзіндік бағалау үкіметпен қаржыландыратын сыртқы ұйымдар арқылы жүргізіледі. Бұл жерде ЖОО-ң өзіндік бағалауы сыртқы эксперттердің берген ақпараттарына сүйенеді.

Испанияда көптеген жылдар бойы жүргізген эксперименттер негізінде 90-жылдардан бастап университет деңгейінде басқаруды ұйымдастырудағы білім беру процесін талдауға басты назар аударатын өзіндік бақылауға негізделетін бағалау жүйелері қолдануда.

Бірақта университеттің өзіндік бақылау жүйесінің дамыған еліне АҚШ жатады. Бұл американдық университеттердің еуропалық елдерге қарағанда билікпен бақылауға байланысты. АҚШ-та білім Министрлігі бар елдерге қарағанда айырмашылығы ЖОО-р оқу орнының өзімен бақыланады. АҚШ-та білім Департаменті Германиядағыдай Министрлік сияқты мағынаға ие болған емес. Американдық университеттердегі нақты әкімшілік қаржылық билік қамсыздандыратын кеңестерге ие (мемлекеттік университеттерге қаржыны штат бөледі). Бұл әкімшілік штаттың қамсыздандыратын кеңесіне университеттің қызметін бақылауды жүзеге асыру жүктеледі. 90-жылдардан бастап көптеген американдық штаттардың әкімшіліктері тарапынан университеттерді бақылауды күшейту, әсіресе жеке университеттердің білім беру бағдарламаларын лицензиялауды қатаң бақылауға алу көзделгенмен, Америкада өзіндік реттеу әліде басым.

АҚШ-та аккредитация бірінші кезекте үкіметтен тыс ерікті ассосациялар тарапынан жүргізіледі. Мұндай ассосациялар бағалау критерилерін бекітеді, ЖОО-ғы тексерулерді ұйымдастырады, ЖОО-ң аккредитация нәтижелері туралы жария қылады. Университеттер аккредитацияға өздері ұмтылады, өйткені ол бағдарламаларды жетілдіреді, олардың рейтингтерін көтереді, жеке және мемлекеттік қорлардан қаржыландыру мүмкіндігін арттырады. Жоғарғы білім беру аккредитациясы бойынша кеңес (Council for Higher Education Accreditation CHEA) және АҚШ-ң білім беру Департаменті федералды қаржыландыру кезінде назарға алынатын аккредитациялық ассосациялардың қызметін бақылауды жүзеге асырады. Жоғарғы білім беруді аккредитациялау бойынша кеңес (CHEA) – бұл 1996 жылы АҚШ-тың университеттері мен колледждері арасында өткізілген референдум нәтижелері бойынша құрылған колледждер мен университеттердің жеке ұйымы болып табылады. Сонымен қатар арнайы және мамандандырылған аккредитациялық ұйымдар да бар. Оның мүшелеріне арнайы аккредитациялық ұйымдар жатады.

Өткізілген салыстырмалы талдау нәтижелері бойынша Еуропа және Америка елдерінде жоғарғы білім беруді бағалау жүйесі ең маңызды аспектілерді анықтауда, бағалау мақсатын қалыптастыруда, шешім қабылдау тәсіліне және де ұйымның тұтастай білім беру процесінде түйінделетін көптеген мағыналы айырмашылықтардың болуына негізделеді.

Бірақта бұл елдерде қолданылатын критерилер мен ұйымдық шешімдер ҚР-ң жоғарғы сапалы білім беруді қамтамасыздандыруды бағалау жүйелерінде қолдануы мүмкін.

УДК 372.881.111.1

1. 
   ем, дәрі (әрине, пайдалы, бірақ кейбір зиянды жақтары да бар);
   
2. 
   білім алатын құдық;
   
3. 
   оқытуда кесел келтіретін жар;
   
4. 
   кең дүниеге терезе (оқушылардың алған тәжірибелерін, дүние жүзін және мәдениетін көруге мүмкіндік береді);
   
5. 
   балдақ (ол алға жүруге көмектеседі, сонымен қатар дәрменсіздікті көрсетеді).
   

Басқа тілге оқытудың ойдағыдай болуы ана тілін оқыту мазмұнының дұрыс ұйымдастырылуына байланысты. Негізгі тілдік ұғымдарды меңгеру ана тілінде болғандықтан, оқушының ойлауы ана тілінен басқа тілге біртіндеп ауысады, яғни оқушы сол тілдік материалдың ана тіліндегі баламасын тапқан кезде ғана толық түсінік пайда болады. Олай болса, кез келген шетел тілін үйретуде ана тілінің алатын орны ерекше.

Қазіргі кезде ана тіліне сүйене отырып оқыту ұстанымы ана тілі мен үйренетін тілдің ерекшіліктерін салыстыра оқыту кең қолдау табуда. Бұл ұстанымды жүзеге асыру үшін ана тілі мен шетел тілін әр түрлі деңгейде салыстыру және үйренетін тілдік материалды оқушылардың саналы түсінуі қажет. Мысалы, оқушылардың шетел тілінің шақтық формаларын қолдануда көп қате жіберуі, көп жағдайда шақтық формалардың мағыналық айырмашылықтарын жете білмеуінен жиі кездеседі.

Етістік (глагол, verb) – грамматиканың күрделі бір саласы. Етістіктің қимыл, іс-әрекетті білдіретіндігі мәлім. Ал іс-әрекет, қимыл белгілі бір кезеңде іске асады, орындалады. Қимылдың өту кезеңі сөйлеушінің хабарлау кезімен немесе сөйлеп тұрған сәтпен айқындалады. Сөйлеп тұрған сәтпен байланысты қимылдың өту кезеңін білдіру етістіктің шағы деп аталады. Сөйлеп тұрған сәтпен байланысты қимылдың шақтық мағынасы мынадай болуы мүмкін: үнемі қайталанып тұратын, дағдыға айналған іс-қимыл, сөйлеп тұрған кезде болып жатқан іс-қимыл, сөйлеп тұрған сәттен бұрын болып кеткен іс-қимыл, сөйлеп тұрған кезде әлі болмаған, бірақ кейін болуға тиіс іс-қимыл.

Сөйлеп тұрған сәтпен байланысты үш түрлі болады. Соған сәйкес етістік шақтары да үш түрлі болады. Ағылшын тілінде қазақ тіліндегі сияқты шақтар үлкен үш топқа бөлінеді: осы шақтар – Present Tenses, өткен шақтар – Past Tenses, келер шақтар – Future Tenses. Ағылшын тілінде, сол сияқты қазақ тілінде де шақтардың осы 3 үлкен тобы мағынасы мен жасалуына қарай өз ішінде бірнеше түрге бөлінеді.

Шақтарды өткенде қазақ тілі сабағында өтілетін етістіктің шақтарымен салыстыра өткізу тиімді және оқушыларға түсінікті болады. The Present Indefinite Tense –ті қазақ тіліндегі ауыспалы осы шақпен салыстыра өту тиімді. Ауыспалы осы шақтың қазақ тіліндегі ережесін айта отырып, оны ағылшын тіліндегі Present Indefinite ережесімен салыстыруға болады.

Ауыспалы осы шақ қазақ тілінде екі түрлі мәнде қолданылады: бірде дағдылы іс-қимылды білдіріп, осы шақ мағынасын берсе, енді бірде алда болатын іс-қимылды білдіріп, келер шақ мағынасын береді. Сондықтан да осы шақтың бұл тұлғасы ауыспалы деп аталады. Ағылшын тілінде The Present Indefinite is used:

1) to denote the action which is permanent or habitual.

Murat goes to school every day. – Мұрат күнде мектепке барады.

I go to the library every day. – Мен күнде кітапханаға барамын.

2) to denote general truth:

My friend studies at Moscow University. – Менің досым Мәскеу университетінде оқиды.

The sun sets in the West. – Күн батыста батады.

3) with the verbs of motion with regard to the nearest future:

They come at 5 tomorrow – Олар ертең сағат 5-те келеді.

We go to the theatre in the evening – Біз театрға кешкілік барамыз.

Сонымен қатар, The Present Indefinite Tense-тің қазақ тіліндегі ауыспалы осы шақпен сәйкес келетіндігіне көптеген мысалдар келтіріп, оқушыларға екі тілдегі сәйкестілікті түсіндіруге болады.

Осы шақтың екінші бір түрін – The Present Continuous Tense-ті қазақ тіліндегі нақ осы шақпен байланыстырғанда, ол түсіндіру тиімді болар еді.

Нақ осы шақ қимылдың, іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтте болып жатқандығын білдіреді. Бұл ереже қазақ тілі мен ағылшын тілінде де бірдей екендігін айта отырып, оның жасалу жолын ұғындыру.

Мысалы: нақ осы шақ - The Present Continuous Tense жасалады:

I am writing an exercise now – Мен қазір жаттығу жазып отырмын.

I am opening the window now – Мен терезені ашып жатырмын.

Ағылшын тілі мен қазақ тілі етістіктерінің шақ формалары өте күрделі. Қазақ тілінде шақтық формаларды жасауда есімше және көсемше жұрнақтары және көмекші етістіктер үлкен рөл атқарады. Нақ осы шақтың күрделі түрі қазақ тілінде негізгі етістіктің –ып, -іп, -п және –а, -е, -й тұлғалы көсемше түрі отыр, тұр, жүр, жатыр деген қалып етістіктерінің көмекші мәніндегі тіркесінен жасалады.

Күрделі етістік құрамындағы қалып етістіктері көмекшілік қызмет атқарады және жіктеледі.

Мысалы: Мен оқып отырмын – I am reading.

Сен ойнап жүрсің –You are playing.

Оқушы кітап оқып отыр – The schoolboy is reading a book.

Ағылшын тілінде көмекшілік қызмет атқаратын to be етістігі және негізгі етістік.

Мысалы: I am reading a book – Мен кітап оқып отырмын.

They are writing a dictation now – Олар қазір диктант жазып отыр.

Мұндағы біріншісі көмекші етістік қызметінде тұрған to be етістігі, ал екіншісі негізгі етістіктер. Сөйлемдерден көрініп тұрғандай, ағылшын тілінде негізгі етістік көмекші етістіктен кейін тұрса, ал қазақ тілінде керісінше болады:

Оқып отырмын – I am reading.

Оқып жаттым – I was reading.

Яғни, жоғарыда көрсетілген үлгіміз нақ осы шақта жасалғансөйлем ағылшын тіліндегі The Present Continuous Tense-тың жасалу жолына келіңкірейтінін түсіндіреміз. Жоғарыдағы үлгіміз етістіктің –ып, -іп, -п және –а, -е, -й тұлғалы көсемше түрі + көмекші етістік түрі.

The Present Continuous Tense-пен нақ осы шақты салыстыра түсіндіру арқылы біз шақтардың жасалу жолын оқушылардың тереңірек түсініп оқуына жағдай жасаймыз.

Л. Ляховицкий өзінің «Неміс тілін оқытудың негіздері» еңбегінде былай дейді: «Шетел тілін меңгеруде ана тілінің ерекшелігін білу студент үшін жаңа тілде кездесетін қиындықтарды түсіну үшін өте қажет. Тек қана ана тіліне сүйене отырып, кездесетін қиындықтарды түсіну өте қажет. Сабақ тек шетел тілінде ғана болса, оқушылар үшін түсініксіз тілдік материалдардың саны көбейе түсіп, ол оқушының шетел тілін меңгеруге қызығуын төмендетеді» [3].

Салыстыра оқыту шетел тілін саналы түрде үйренуге мүмкіндік береді. Ал саналы түрде оқыту – дидактиканың басты ұстанымдарының бірі.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. L.Prodromou. The role of the Mother Tongue in the Classroom. Issue 166. April- May 2002.

2. Atkinson D. Teaching Monolingual Classes: Longman, 1993.

3. Ляховицкий, Л. Неміс тілін оқыту негіздері / Л. Ляховицкий. – М. : Изд-во Логос. – 1994. – С. 15-17.

Мазмұны – Содержание