Автомобилларнинг электр ва электрон жихозлари



Pdf көрінісі
бет12/13
Дата25.01.2022
өлшемі0.78 Mb.
#454823
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
avtomobillarning elektr va elektron zhixozlari

Е

4

4 4 

Е

4

 



 

 

- 79 - 



томонлама  ташкил  килинган  мамлакатлар  учун    (масалан  ,Россия, 

Узбекистон  ва  хоказо)  курсаткич    умуман  куйилмайди.Белги    устига 

квадрат  туширилиб,  уни  ичига  С,  R,  S,  H    харфлари  ёзилади.    C  ва  R  

харфлари    фарани    якинни    ва    узокни    ёритиш  буйича  халкаро 

меъёрларга  мослигини  курсатади.Квадратда    SR  харфларини  бирга 

куйилиши  фаранинг  оптик  системаси  якинни  ва  узокни  ёритиш 

режимида  ишлашга  мулжалланганлигини  билдиради.  S  харфи  яхлит 

шишади оптик элементни(лампа –  фара) белгилаш учун ёзилади.Факат 

галоген лампалар билан ишлатишга мулжалланган фараларга  Н харфи 

ёзилади. 

       Галоген  лампали  фара  белгисининг  унг  томонидаги  ракам  узокни 

ёритиш режимида ёруглик кучининг максимал кийматини курсатади.                                                                    

         Автомобиль фаралари иккита бир-бирига карамаа-карши булган 

талабларни  кондириши  керак:  автомобиль  олдидаги    йулни  яхши 

ёритиши  ва  рупарадан  келаётган  транспорт  воситаси  хайдовчисининг  

кузини  камаштирмаслиги  зарур.Фараларнинг    ёруглик  нури  билан 

рупарадан 

келаётган 

автомобиль 

хайдовчисини 

кузини  

камаштирилиши  харакат  хавфсизлигини  таъминлаш  билан  бевосита 

боглик  булган  жуда  жиддий  муаммодир.Хозирги  вактда  бу  муаммо 

икки  режимли,  яъни  узокни  ва  якинни    ёритиш  фараларини  куллаш 

йули билан хал килинмокда. 

          Фараларнинг  узокни  ёритиш  системаси  рупарада    транспорт 

воситаси  булмаган  холда  автомобиль  олдидаги  йулни  ёритиш  учун 

мулжалланган.Якинни  ёритиш  системаси    эса  автомобиль  олдидаги 

йулни   ахоли яшайдиган   ва ёритилган жойлардан  утганда, рупарадан 

транспорт воситаси келаётган холларда ишлатилади. 

            Узокни ва якинни ёритувчи ёруглик дасталарини  хосил килиш 

учун икки фарали ёритиш системасига эга булган автомобилларда икки  

чугланиш  толасига  эга  булган    лампалардан  фойдаланадилар.Хозирги 

замон  автомобилларининг  бош ёритиш  фаралари    якинни  ёритишнинг 

асимметрик    ёруглик  таксимланишига  эга  булган  европа  ва  америка 

системалари 

жорий 

килинган.Европа 



ва 

Америка 


ёруглик 

системаларини  бир-бири  билан  таккослаганда  куйидаги  хулосаларни 

чикариш  мумкин.Европа  ёритиш  системасига  тааллукли    фараларда 

якинни  ёритиш  тугрирок  амалга  оширилган,  чунки  унда  йулни  унг 

томони  ва  унг  чеккаси  яхши  ёритилиши  билан    бирга    рупарадан 

келаётган 

транспорт 

воситасининг 

 

хайдовчисининг 



 

кузини 


камаштириши 

эхтимоли 

кескин 

камайтирилган.америка 

ёритиш 

системасидаги  фараларда,  узокни  ёритишдан  якинни    ёритишга 

утилганда,  йулнинг  деярли  хамма  кисмини  яхширок      ва  бир  текис  

ёритилади,аммо  уларнинг  ёруглик  дастасининг  кузни  камаштириш  

кучлирок булади.Шунинг учун, йулда бири Европа, иккинчиси америка 

ёритиш  системасидаги  фаралар  билан  жихозланган  автомобиллар 

учраганда,  европа  ёритиш сиситемасига  оид фара билаан  жихозланган 

автомобиль 

хайдовчисининг 

кузи 


купрок 

камашади.Харакат 

хавфсизлигини  таъминлаш  нуктаи  назаридан,  юкорида  келтирилган 

афзалликларга  кура,  хозирги  замон  автомобилларида  европа  ёруглик 




 

 

- 80 - 



системаси 

купрок 


 

тадбик 


 

килинмокда.Хусусан, 

Узбекистон 

автомобиллари  Нексиа,  Дамас,  Тиколарда  хам  европа  ёруглик 

системасидаги фаралар урнатилган. 

          Икки  фарали  ёритиш  системаси  бир  катор  афзалликларга  эга, 

хусусан  лампаларнинг  истъмол  куввати  нисбатан  катта  эмас,  уларни 

автомобилда  ихчам  жойлаштириш  мумкин,  ишлаб  чикариш  кулай  ва 

таннархи  анча  паст.  Лекин,  битта  оптик  элементда  икки  режимни 

бирлаштириш  зарурати  узокни  ва  якинни  ёритиш  тавсифномаларини 

ёмонлашишига  олиб  келади.Шунинг  учун,  юкорида  келтирилган 

афзалликларга  карамасдан    1960  йиллардан  бошлаб  АКШда  икки 

фарали  ёритиш  систьемаси  урнига  турт  фарали  ёритиш  системаси 

татбик  топа  бошлади.Турт  фарали  ёритиш  системаси    асосида  узокни 

ва якинни ёритишни алохида фараларда амалга ошириш гояси ётади. 

         Турт фарали ёритиш системасининг  бир канча афзалликлари ва 

шу  билан  бирга  бирмунча  камчиликлари  хам  булиб,  худди  шу 

камчиликлар уларнинг иккифарали ёритиш системасининг урнини тула 

эгаллашга  йул  куймайди.Хозирги  замон  автомобилларида  икки  фарали 

хам,  турт  фарали  ёритиш  системалари  хам  кенг  куламда  ишлатилиб 

келинмокда. замо 

       


Хозирги замон бош ёритиш фаралари

.  


    Бош  ёритиш  фаралари  асосан  корпус,  оптик  элемент  ва  ростловчи  

механизмдан  ташкил  топган.Оптик  элемент  таркибига  нур  кайтаргич, 

нур таркатгич, тугри нурларни тусувчи экран ва бир ёки икки режимли 

ёруглик манбаи киради.Фараларнинг  оптик элементи  доира ёки тугри 

бурчакли  шаклга  эга  булиши  мумкин.Автомобилларда  узок  вакт 

давомида  доира  шаклидаги  фаралар  урнатилиб  келиб  ,  уларга  икки 

фарали  система  учун  Ш  178  мм  булган  турт  фарали  система  учун  эса 

Ш146 мм булган оптик элемент кулланган. 

          МДХ 

да 


кенг 

таркалган 

Евроап 

ёруглик 


таксимланиш 

системасига  эга  булган  доира  шаклидаги  ФГ  140  шаклидаги  фаранинг 

тузилиши 16.2-расмда келтирилган. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 



 

 

- 81 - 



 

16.2-расм.ФГ 140 белгили автомобиль фараси  

1-ички гардиш; 2-лампа; 3-ростлаш мурватлари; 5-корпус; 6-ёруглик манбаи;   

7-штеккер  даста;  9-ушлагич;  10-парабалоид  кайтаргич;  11-таркатгич;  12-  экран;  13-ушлагич;  14-

мурватлар; 

     


Туманга карши фаралар.

 Туманга карши фаралар туман, кучли кор 

ёгиш,  жала  ва  бошка  огир  об-хаво  шароитларида  транспорт 

воситаларини  хавфсиз  харакатланишини    таъминлаш  учун  хизмат 

килади. 

         Бу  шароитларда  узокни  ёритиш    фараларни  ёкиш  йулни 

куришни факат   ёмонлаштиради, якинни ёритиш фаралари  эса  етарли 

самара бермайди. 

                     Туманга  карши  фараларнинг  конструкцияси    16.3-

расмда  курсатилган.Туманга  карши  фаралар  тузилиши  буйича  тугри 

бурчакли  ёки  доиравий  булиши  мумкин.Туманга  карши  фараларнинг 

кайтаргичлари парабалоид шаклга эга булиб, унинг фокус марказига А-

12-35  белгили  оддий  ва  Н1,Н2,Н3  белгили  галоген  лампалар 

урнатилади.Бевосита  лампадан  чикадиган  тугри  нурларни  тусиш  учун 

уларни  олдига  экран  жойлаштирилган.Нур  таркатгичнинг  ички  юзсига  

ёруглик 


дастасини 

горизонтал 

текислик 

буйлаб 


таратилишини 

таъминлайдиган  цилиндрик  линзалар  туширилган.Фаранинг  ички 

хажмининнг  кичиклиги  ва  галоген  лампаларни  ишлатилишини  хисобга 

олиб 


таркатгичлар 

шишадан 


тайёрланади.Хозирги 

замон 


стандартларига  кура  таркатгичлар  ок  ёки  сарик    рангли  килиб  

тайёрланиши  мумкин,  лекин    бу  фараларни    туман  шароитида  йулни 

ёритиш  хусусиятларига  амалда  таъсир  курсатмайди.Туманга  карши 

фаралар 


кузов 

ичига 


ёки 

махсус 


тиргак 

ёрдамида 

буферга 

махкамланади.   

            

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 



 

 

- 82 - 



 

 

 



16.3-расм.Туманга карши фара: а –  ФГ 119 белгили фара

1-таркатгич, 2-кайтаргич, 3-экран, 4-лампа, 5-патрон, 6-ростлаш мурвати 



б-ёруглик нурларини таксимланиши

1-туманга карши фараники, 2-бош ёритиш фараники, 3-АБВГ-хайдовчининг куриш чизиги 



 

 

       



Автомобиль  лампалари

.Автомобилларнинг  ёритиш  асбобларида 

ёруглик 

манбаи 


сифатида 

электр 


чугланиш 

лампалари 

ишлатилади.Электр  токи    утганда лампанинг чугланиш  толаси  кизийди 

ва 


маълум 

температурага 

 

етгандан 



кейин 

нур 


соча 

бошлайди.Электрлампа (16.4-расм) колба 1, ток узатиш электродларига 

жойлаштирилган битта ёки иккита чугланиш толаси 2 ва 3, цокол 6 ва 

чикиш  жойи  7  дан  ташкил  топган.Баъзи    лампаларда  (асосан)  бош 

ёритиш  фараларига  урнатиладиганларида)  цокол  фокусловчи  гардиш  5 

билан 


бирга 

ишланади.Икки 

чулгамли 

лампалар 

брш 

ёритиш 


фараларни  якинни  ва  узокни  ёритиш  режимларида  ёки  тормозланиш 

хабарчиларини  кечаси  ва  кундузи  хар  хил  режимда  ишлалшини 

таъминлайди. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



16.4-расм.Автомобиль фараларида ишлатиладиган лампалар: 

а-икки толали европа стандартидаги; б- икки толали, галогенли Н4;  в, г ва д – бир 

толали галогенга тегишли равишда Н1, Н2 ва Н3 ; 

1-колба, 2-узокни ёритиш толаси, 3-якинни ёритиш толаси, 4-экран, 5-гардиш, 6-цоколь, 7-чикиш 

жойи. 

 

       1960 



йиллардан 

бошлаб 


автомобилларда 

чугланиш 

толаси 

температурасини  2700-2900

0

  С  га  ча  кутариш    ва  ёритиш  самарасини 



1,5  бараварга  ошириш  имконини  берадиган  галоген  лампалар  татбик 

топа  бошлади.Галоген  лампалар  куйидагича  ишлайди.Лампа  колбаси 

ичига  инерт  газлар  билан  бирга  оз  микдорда  галоген(йод,  бром  ёки 

уларни  бирикмалари  )  парлари  киритилади.Порлаган  ва  лампа 

колбасининг иссик девочаларига  утирган вольфрам зарралари йод (ёки 

бром)  билан  реакцияга  киришиб  йодли    вольфрам    WJ

2

    бирикмасини 




 

 

- 83 - 



хосил  килади.Пар  холатидаги  бирикма    лампанинг  кизиб  турган 

чугланиш толасига якинлашиб, юкори тьемпература таъсирида яна йод 

ва  вольфрамга  ажралади.Йод  колбанинг  газ  бушлигида  колади, 

вольфрам эса чугланиш толасига кайта утиради.Шундай килиб, галоген  

цикл лампанинг  чугланиш толасидан порлаган волльфрамни яна толага 

кайтаришга  асосланган.Лекин,  бу  галоген  лампалар  ишлаш  муддатини 

оширмайди,  чунки  кайтаётган  вольфрам  тола  юзи  буйлаб  бир  текисда 

утирмайди,  балки  совукрок(яъни  калинрок)  жойларига  купрок, 

иссикрок(яъни ингичкарок) жойларига камрок утиради. 

           МДХ    давлатларида  ишлаб  чикилган    лампалар    куйидагича 

белгиланади.Оддий  лампалар,  масалан,  А12-45+40  да  А  харфи  лампа 

турини(яъни автомобилники) билдиради, биринчи ракам(6,12 ёки 24)  –

номинал  кучланишни,  бир-биридан  +  белгиси  билан  бирлаштирилган 

иккинчи  ва  учинчи  ракамлар  якинни  ва  узокни  ёритувчи  чугланиш 

толаларининг  кувватини  курсатади.Агар  лампа  битта  толали  булса, 

учинчи  ракам  булмайди.Галоген  лампалар  учун  А  харфидан  кейин 

иккита  харф  киритилади  –   К(кварцли)  ва  Г(галогенли).Масалан,  АКГ 

12-60+55.           

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 



 

 

- 84 - 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

МАЪРУЗА № 17 

 

Электр ва электрон жихозларнинг ривожлантиришнинг асосий 



йуналишлари. 

 

Режа. 



1.Двигателни бошкариш системаси: ёнилги узатишни бошкариш. 

2.Трансмиссияни бошкариш: бортли ЭХМни автомобилни бошкаришда 

кулланилиши.                                        

         Умумий  маълумотлар.

  ХХ  асрнинг  охирида  электроника  ва  

микропроцессор  техникасини  катта  суръатлар  билан  ривожланиши, 

уларни    автомобилларда  кенг  жорий  килинишига  ,хусусан,  двигатель, 

трансмиссия  ва  кушимча  жихозларни  ишини  электрон  бошкариш 

системаларини  (ЭБТ)    яратилишига  олиб  келди.Электрон  бошкариш 

системаларни  кулланилиши  ёнилги  сарфини  ва    чикинди  газларни 

захарлилигини    камайтириш,  двигатель  кувватини  ва  автомобиль 

хавфсизлик  даражасини    ошириш,  хайдовчини  ишлаш  шароитларин 

яхшилаш имкониятини беради. 

                 Двигателларнинг  электрон  бошкариш  системаларидан  кенг 

татбик  топганлари  –   ёнилги  узатиш  ва    ут  олдириш  жараёнларини 

(бензинли  двигателларда)  бошкаришдир.Бу  бошкариш  системалари  

мустакил  ва  биргаликда(масалан  Нексиа  автомобилида)  ишлаши 

мумкин.Бензинли двигателларга урнатилган ут олдиришни илгарилатиш 

бурчагини катта аниклик билан  белгилаш, хамда мажбурий салт юриш  

экономайзер ишини бошкариш вазифасини бажаради. 

             Электрон  антиблокировка  системаси  сирпанчик    йулда 

автомобилни 

тормозланиш 

масофасини 

деярли 

икки 


марта 

кискартиради  ва  уни    ёни  билан  сурилиб  кетишига  йул  куймайди.Бу 

огир  об-хаво  шароитларида    куп  йул-транспорт  ходисаларининг 

олдини олади. 

             Электрон 

бошкариш 

системаси 

кушимча 


жихозлардан 

ойнатозалагич, 

бурилиш 

релеси, 


автомобиль 

даракчилари 

ва 

кондиционерларни  ишини хам бошкаради. 




 

 

- 85 - 



Бензинли двигателларда ёнилги узатилишини электрон бошкариш 

системаси. 

        Хозирги  кунда  бензинли  двигателларда  татбик  топган    ёнилги 

узатилишининг электрон бошкариш системасининг икки тури мавжуд : 

ёнилгини  пуркаш  ва(бевосита  ёниш  камерасига  ёки  киритиш  йулига  ) 

ва электрон бошкарувли карбюраторлар системаси.Бу ЭБТ лари махсус 

дастур  ёрдамида  бошкарилиши  ёки  автоматик    мослашув  тамоиллари 

асосида ишлаши мумкин.Ёнилгини бевосита ёниш камерасига  пуркаш  

системаси  ишлатиладиган  жихозларни  мураккаблиги  сабабли  амалда 

ишлтилмайди. 

        Хозирги  замон  автомобилларида  ёнилги  узатилишини  электрон 

бошкариш  системаларидан  энг  кенг  таркалгани  –   ёнилгини  двигатель 

цилиндрларининг кириш йулига пуркаш системасидир. 

         Махсус тузилган дастур ёрдамида  ёнилги пуркаш нинг электрон 

бошкариш  системасининг  асосий элементи  - микропроцессор булиб, 

у олдиндан белгиланган дастур буйича инжекторларни бошкаради. 

            Ёнилги  пуркашни  электрон  бошкариш  системаси    куйидагича 

ишлайди.Электр 

ёнилги 

насоси 


таксимлаш 

кувурида 

ёнилгини 

тахминан  0,2  МП  доимий  босим  билан  ушлаб  турганлиги    сабабли, 

цилиндрларга 

 

пуркаладиган 



ёнилгини 

микдори 


электромагнит 

фолрсунккни  очилиб  туриш  вакти  билан  белгиланади.Электрон 

бошкариш  системаси    форсункаларни  очилиб-ёпилишини,  яъни 

ёнилгини  цилиндрларга мажбурий пуркаш импульсини давомийлигини 

дроссель  тусикчасини    очилиш    бурчаги,  тирсакли  валнинг  айланиш 

частотаси,  совутувчи  суюклик  температураси  ва  абсолют  босимга 

богшлик равишда бошкаради.Пуркалиши зарур булган ёнилги микдори 

хакидаги  маълумот  икки  ракамли    кодлар  куринишида  доимий  хотира 

курилмасида(ДХК) 

сакланади.Электрон 

бошкариш 

системаси 

датчиклардан  келаётган  маълумотлар  асосида  ,ДХК  дан  келаётган  

зарур  кодни    танлаб  олиб,  унга  мос  келадиган  микдордаги  ёнилгини  

двигателнинг киритиш клпанлари атрофига пуркалишини таъминлайди. 

              Бензинли  двигателларда  ёнилги  пуркалишини  электрон  

бошкариш системасининг  таркибий схемаси 17.1-расмлда курсатилган. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

       


   1 

   2 


  4 

  



   5 

 7 



 8 





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет