Автомобилларнинг электр ва электрон жихозлари



Pdf көрінісі
бет10/13
Дата25.01.2022
өлшемі0.78 Mb.
#454823
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
avtomobillarning elektr va elektron zhixozlari

 тирсакли валнинг минимал ва мкасимал айланишлар 

частотаси; U

б-э

 транзистор тула очилиши учун зарур булган датчик кучланиши  



 

 

Доимий  мгнит  айланганда  унинг  магнит  майдони  таъсирида  статор 



чулгамида  узгарувчан  ЭЮК  индукцияланади.Датчик    кучланиши   

U

  



мусбат  булганда ва  киймати   

U

Б-Э



 

га  етганда    транзисторни  бошкариш 

токи  хосил  булади    ва  у  куйидаги    занжир  буйича  утади:  УОГ  нинг 

бирламчи  чулгами                    транзисторнинг  база-эмиттер  утиш  жойи          

датчик  чулгами.  Транзистор    VТ    очилади

 

    ва    аккумулятор 



батареясидан ут оллдириш галтагининг (УОГ)  бирламчи чулгами хамда 

транзисторнинг коллектор-эмитттер утиш жойи оркали бирламчи ток I

i

 

ута    бошлайди.Датчик  кучланиши    манфий    булганда  транзистор  



ёпилади, ут олдириш  галтагининг  бирламчи чулгамидан утаётган  ток 

занжири  узилади    ва    иккиламчи    чулгамда    юкори  кучланиш  

индукцияланади.Шундай  килиб,  датчик  бир  айланганда  чулгам  2  да 

ЭЮКнинг битта мусбат ва битта манфий  импульси мавжуд булади ва  

натижада    транзистор    бир  марта  очилиб,  бир  марта  ёпилади,  яъни  ут 

олдириш галтагида  юкори  кучланишнинг бир импульси хосил булади. 

Куп  цилиндрли  двигателлар  учун    мулжалланган    датчикнинг    жуфт 

кутблар  сони,  цилиндрлар  сонига  тенг  булиши  керак.13.5-расмда  4 

цилиндрли  двигателлар  учун  мулжалланган    магнитоэлектр  датчикнинг  

схемаси келтирилган. 

 

 

 



 

 

 



 

 

            13.5-расм.Магнитоэлектр датчик схемаси.



 

1-магнит, 2-статор, 3-чулгам 

          Контактсиз 

ут 


олдириш 

системаларида 

магнитоэлектр 

датчиклардан  ташкари 

юкори  частотали  генератор,  фото-электр,  ярим 

утказгичли

 ва бошка турдаги датчиклар кулланиши мумкин. 

          Юкори 

частотали 

генератор 

датчикларда 

(13.6-расм) 

бошкарувчи  сигнал  юкори  частотали  кучланишни  узгартириш  йули 

билан  хосил  килинади.  Генератор  1  ишлаб  чиккан  кучланиш 

трансформаторнинг 

бирламчи 

чулгами 

га 



узатилади.Трансформаторнинг иккиламчи чулгами 3 да хосил буладиган 

кучланиш  бирламчи  ва  иккиламчи  чулгам  узаклари  орасидаги  хаво 

тиркишининг  магнит  каршилигига  боглик.Бу  магнит  каршилик 



 

 

- 66 - 



двигатель цилиндарлар  сонига  тенг  тешикларга  эга  булган  пулат  ротор 

ёрдамида 

даврий 

равишда 


узгартирилиб 

туради.Трансформатор 

узаклари  орасига  ротор  тешиклари  тугри  келганда,  хаво  тиркишининг  

магнит  каршилиги    энг    катта  ва    аксинча,  узаклар    ораси    ротор  

танаси    билан    беркитилганда    энг    кичик  кийматга  эга 

булади.Трансформаторнинг  иккиламчи  чулгамида  хосил  буладиган 

кучланиш хам шунга мос равишда узгаради. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

13.6-расм.Юкори частотали генератор-                          13.7-расм.Фото-электр 

датчикнинг 

       датчикнинг  умумий   схемаси.                                                     умумий 

схемаси 

 

            



Фотоэлектр  датчик  (13.7-расм)  энг  умумий  куринишда  ёруглик 

манбаи, дарчалари цилиндрлар сонига тенг булган айланувчи лаппак  ва  

ёруглик    сезувчи    элементдан    иборат    булади.Узгич  –  таксимлагич 

валига  махкамланган  лаппак  айланганда  ёруглик  манбаи  1  дан  чиккан 

нур  лаппак  дарчасидан  утиб,  ёруглик  сезувчи  элемент  2  га  тушганда, 

унда  узгарувчан  кучланиш  хосил  булади.Ёруглик  сезувчи  элемент 

сифатида  фотодиод,  фототранзистор,  ёки  фотоэлемент  ишлатилиши 

мумкин.Фотоэлектр  датчикларни  кулланиши  вибрацияга  чидамли,  узок 

муддат  давомида  ишловчи  ток  манбаи  йуклиги  билан  чекланиб 

келган.Охирги вактда , бу максадда, узидан ёруглик чикарувчи диодлар 

ишлатилиши  фотоэлектр  датчикларнинг  кенг  тадбик  килиш  имконини 

яратмокда. 

            Микроэлектрониканинг  ривожланиши  туфайли  контактсиз  ут 

олдириш  системаларида    Холл    эффектига      асосланган  ярим 

утказгичли 

датчиклар 

ишлатила 

бошланди.Холл 

элементи 

германий,кремний  ва  бошка  ярим  утказгичлардан  тайёрланган  юпка 

турт электродли пластиналрдан иборат. 

 

 



Микропроцессорли ут олдириш системалари. 

   Электроника 

ва 

айникса 


микроэлектроника 

тез 


ва 

изчил 


ривожланиши  туфайли,  механик  бошкарув    мосламалари  (марказдан 

кочма  ва  вакуум  ростлагичлар)  булмаган,  ва  демак,  уларга  хос 

камчиликлардан    холи  булган  янги  ут  олдириш  системалари 



 

 

- 67 - 



яратилмокда.Бу  системалар,  ут  олишни  илгарилатиш  бурчагининг 

электрон  ростлаш  системалари  деб  аталиб,  уларда  ут  олдириш  онини  

белгилашда    двигателнинг    айланишлар    частотаси      ва      юкламаси 

билан  бирга    ёниш  жараёнига    жиддий  таъсир  курсатувчи  бир  катор 

кушимча  омиллар  хам  хисобга  олинади    ва    ут    олдиришни  

илгарилатиш 

 

бурчаги, 



узининг 

энг 


манфаатли 

 

кийматига 



якинлаштирилади.Бундай  системалардан  амалда  тадбик килинганлари  

сифатида  

аналогли 

 ва 


ракамли

 ут олдириш системаларини  келтириш 

мумкин.  

             Аналогли  система    электрон  бошкариш  системаларининг 

тунгич  авлодларига  мансуб  булиб,  улар  жиддий    камчиликларга  эга 

булганлиги сабабли деярли тадбик топмади. 

             Ракамли  ут  олдириш  системалари  ут  олдириш    жараёнини 

бошкаришда катта имкониятга эга булиб, уларда двигателнинг куйидаги 

параметрлари  хисобга  олинади:  двигателнинг айланишлар  частотаси ва 

юкламаси, совутувчи суюклик  температураси, дроссель  тусикчасининг 

холати ва хоказо. 

             Ракамли  ут  олдириш  системасининг  блок-схемаси    13.8-

расмда 

келтирилган.Двигатель 

тирсакли 

валига 


махкамланган 

лаппакнинг  айланаси  буйлаб  бир  хил  масофада    жойлаштирилган 

тишлари  бор.Лаппак    айланиши  натижасида  электромагнит  датчик  1 

тирсакли  валнинг  ЮЧН  га  нисбатан  булган  холатини  белгиловчи 

импульслар  ишлаб  чикади.Бундан  ташкари,  лаппакда  яна  битта 

кушимчатиш урнатилган булиб, унинг таъсирида электромагнит датчик 

2 да поршеннинг ЮЧН га етган холати аникланади.Двигатель юкламаси 

киритиш  коллекторига    урнатилган    абсолют  босим  (сийракланиш) 

датчиги 

ёрдамида 



аникланади.Бундан 

ташкари 


двигателнинг 

тааллукли  жойларига  совутувчи    суюклик    температурасини  , 

детонация  даражасини,  дроссель  тусикчасининг    холатини    ва  ёниш  

жараёнига    таъсир  курсатувчи    бошка    параметрларни    аникловчи  

датчиклар 4 урнатилади. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



13.8-расм.Ракамли  ут  олдириш                                      13.9-расм.Ут  олдиришнинг 

илгарилатиш  

системасининг блок-схемаси                         бурчагини двигатель айланишлар 

частотаси  

                                                                 

ва юкламасига богликлиги:  




 

 

- 68 - 



                                                                      

1-юклама  100  %  ;  2-

юклама 0 % 

 

         Датчиклардан    келган    сиганллар    маълумотларнинг  ишлаб 



чикиш курилмаси 6 га узатилишидан олдин аналог-ракамли узгарткич 5 

ёрдамида 

ракамлар 

шаклига 


келтирилади.Доимий 

эслаб 


колиш 

мосламаси  7  ишлаб  чикиш  курилмаси  6  нинг  асосий  кисми  булиб, 

унинг  хотирасига  двигателда  мавжуд  булиши  мумкин  булган  барча 

шароитларга 

тугри 

келадиган 



ут 

олдиришнинг 

илгарилатиш 

бурчагининг 

энг 

манфаатли 



кийматлари 

ракамлар 

 

шаклида 


киритилган.Тирсакли 

валнинг 


айланишлар 

частотаси 

,двигатель 

юкламаси  ва    бошка  параметрлар    тугрисидаги  маълумотлар  асосида, 

ишлаб чикиш курилмаси доимий эслаб колиш мосламаси 7 га мурожаат 

килади  ва  двигателдаги мавжуд булган  шароит учун  тугри келадиган 

ут  олдиришни  илгарилатиш  бурчагини  танлаш  (ракамларни  укиш) 

жараёни  содир  булади.Тирсакли  валнинг  холати  ут  олдиришни 

илгарилатиш  бурчагининг  хисобланган,  оптимал  кийматига      тугри  

келганда    ишлаб    чикиш    курилмаси  6  коммутатор  8  га  бошкариш 

сигналини  узатади.  13.9-расмда  оддий(узлуксиз  чизик)  ва  ракамли 

(штрих-пунктир)  ут  олдириш  системаларида      ут  олдиришни 

илгарилатиш    бурчагининг    двигатель  айланишлар  частотаси  ва 

юкламасига  богликлиги  курсатилган.Бу  тавсифномалардан  ракамли  ут 

олдириш  системадагидан  жиддий  фарк  килиб,  мураккаб  конуният 

буйича узгариши куриниб турибди. 

            Янги  ут  олдириш  системаларини  яратиш  йуналишидаги  энг 

катта  ютук  –  микропроцессорли  ут  олдириш  системасининг  ихтиро 

килиниши    ва    амалда  тадбик   килина  бошлашидир.Микропроцессор  – 

бу  кичик  электрон  хисоблаш

   

машинаси  булиб,  у  ёрдамида  ут 



олдиришни  бошкариш  билан  бир  каторда  двигателдаги  бошка  куп 

жараёнлар хам назорат килинади ва ростланади.                                                                   

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 



 

 

- 69 - 



 

 

 



  

             

   

 

 



МАЪРУЗА  № 14 

 

Учкунли ёндириш системаси  ва уни  двивтелда ишлаш шароити. 



 

Режа. 


 1.Иссиклик тавсифномаси . 

 2.Чугланиш сони. 

 3.Шамларни белгилаш. 

 4.Двигателлар учун ёндириш шамларини танлаш. 

                Умумий маълумотлар.

  Ут  олдириш  шамлари    карбюраторли 

двигателларнинг  цилиндрларидаги  ёнилги  аралашмасини  ут  олдириш 

учун  хизмат  килади.Ут  олдириш  шам  электродлари  орасида  даврий 

равишда  хосил буладиган учкунли разряд  хисобига амалга оширилади. 

            Двигателнинг  ёниш    камерасига  урнатилган  ут  олдириш 

шамлари  киймати  катта    булган  электр,  иссиклик    ва    механик 

юкламалар  таъсири  остида  ишлайди.Бензинга  таркибида  агрессив  

металлар (кургошин  ва  марганец)  булган  детонацияни пасайтирувчи 

кушимчалар кушилиши  шамларнинг ишлаш муддатини кискартиради. 

             Шамнинг ут олдириш камерасидаги кисимнинг температураси 

70

0



  дан  (цилиндрга  узатилаётган  ёнилги  аралашмасининг  янги 

улушининг  температураси)  2000-2700 

0

  С  гача  (циклнинг  энг  максимал 



температураси)  узгариб  турса,  ёниш  камерасидан  ташкаридаги 

кисмининг температураси –60

0

 С дан  +100



0

 С гача  булиши мумкин. 

          Шамнинг икки кисми хар хил температураларга эга булиши  ва  

уни    турли    материаллардан  (керамика,  металл)      тайёрланган  

элеиентларини    чизикли    кенгайиш    коэффициентлари    хар  хил 

булганлиги, шамларда   иссиклик  деформациялари  ва  кучланишларни  

вужудга  келтиради. 

             Шамларнинг  ут  олдириш  камерасига  киритилган  кисми   

юзига  цилиндрдаги  газларнинг    10  Мпгача    булган  босими  таъсир 

килади.Бундан ташкари, ут олдириш шамларига ишлаётган двигателдан 

вибрация  юкламалари    таъсир  килиб  туради.Ишлаш    жараёнида  ут 

олдириш  шамлари,  унинг    электродларига  узатиладиган    ва  учкунли 

тиркишни  тешиб  утиш  кучланишига  тенг  булган  (20  кВгача)  юкори 

кучланиш остида булади. 

              Демак

ут 


олдириш 

шамларининг 

тузилиши, 

унинг 


элементларини    тайёрлашга    ишлатиладиган    материаллар,  юкорида  

келтирилган  юкламаларга    чидамли  булиши    ва    улар    таъсирида    уз  

иш  кобилиятини  йукотмаслиги керак. 

                Учкун  хосил  булиш  жараёнида  ва  ёнилги  аралашмаси 

ёниши 

давомида 



хосил 

буладиган 

махсулотлардаги 

агрессив 




 

 

- 70 - 



моддаларнинг    таъсири  натижасида    шам    электродлари  коррозияга  

учрайди  ва  емирила  бошлайди.Двигвтелнинг  ишлиши жараёнида ут 

олдириш  шамлари    электродлари  орасидаги  тиркиш,  автомобиль  хар 

1000 км масофани босиб утганда урта хисобда 0,015 мм га катталашади. 

           Ёнилги тула ёнмаслиги натижасида шамнинг иссиклик конуси 9 

(14.1-расм)  юзида,    электродларида  ток  утказувчи  курум  хосил  булади  

ва  у учкунли  тиркишни  шунтлайди, яъни юкори  кучланишнинг  бир 

кисми    курум    оркали    утиб,  учкун  хосил  булиш  жараёнини 

сусайишига    олиб    келади.Шам  изоляторининг    ифлосланиши  ва 

намланиши хам  юкоридаги ходисага сабаб булиши мумкин. 

       Ут  олдириш  шамларининг    тузилиши. 

Замонавий  ут  олдириш 

шамлар  (14.1-расм)  булакларга  ажралмайдиган  конструкцияга  эга 

булиб, металл корпус 4, изолятор 1, марказий электрод 7, ён электрод 8 

дан  иборат.Шамнинг  цилиндр  каллагига  урнатиш  учун  корпуснинг 

пастки  кисми  резьбали  килиб  ишланган.Цилиндр    каллаги  билан    ут  

олдириш 

шами 


 

орасига 


 

металл 


зичлагич 

 

кистирма 



урнатилади.Зичлаштириш  максадида    корпус  4  ва  изолятор    1  орасига  

юкоир  иссиклик  утказувчанликка  эга  булган  мис  кистирма  5 

жойлаштирилиб, 

корпуснинг 

юкори 


кирраси  

жуваланади.Изоляторнинг  урта  кисмига  контакт-узак  2  урнатилиб,  у 

марказий

   


  электрод

   


7  билан    ток    утказувчи    шиша  –зичлагич  3 

оркали туташади. 

         Марказий    элетрод  материали  коррозия  ва  эррозияга  чидамли, 

иссикликка  бардошли,  юкори  иссик  утказувчанлик  хусусиятига  эга 

булиши  керак.Марказий    электродлар  юкоридаги  талабларга  жавоб 

берувчи  хром-титанли  (13Х25Т)  ёки  хром  –  никелли  (Х20Н80)  

пулатлардан 

тайёрланади. 

Ён 

электродлар 



 

никель-марганецли 

котишмалардан  тайёрланиб,  корпусга  контактли  пайвандлаш  усули 

билан  махкамланади.Марказий  ва  ён  электродлар  орасидаги  тиркиш 

0,6-0,9  мм  ни  ташкил  килади;  электрон  ут  олдириш  системаларида 

тиркиш 1,0-1,2 мм гача катталаштирилиши мумкин. 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

14.1-расм «Иссик»   (а)  ва   «совук»  (б)  ут  олдириш  шамлари   



 


 

 

- 71 - 



          Ут  олдириш  шамларининг    энг  огир    шароитда    ишлайдиган 

кисми    изолятор    1  булиб,  уни  материалининг    хусусиятлари  шамнинг 

сифатини   ва    тавсифномасини  белгилайди.Изолятор    таркиби   асосан  

алюминий    оксиди    Al

2

O

3



  дан  ташкил  топган  керамик  материаллардан 

тайёрланади. 

   Ут  олдириш  шамларининг  иссиклик  тавсифномаси  ва    уларни 

белгилаш.  

  Ут олдириш шамлари меъёрида ишлаши учун изоляторнинг иссиклик 

конуси  9  (14.1-расм)  температураси  4000-900

0

  С    доирасида    булиши 



керак.Ёнилги  ва  мой  тула  ёнмаслиги  натижасида  изоляторнинг 

иссиклик  конусида  хосил  буладиган  курум,  иссиклик  конусининг  

температураси  500-600

0

  С  ни  ташкил  килганда  куйиб,  тозаланиб 



туради.Бу  температура  шамнинг 

уз-узини  тозалаш    температураси 

  

деб аталади. 



              Изоляторнинг  иссиклик  конуси  температураси  400

0

  С  дан 



паст булса, унга тушаётган ёнилги аралашмаи ва тула мой ёнмайди  ва  

натижада,  иссиклик  конуси    юзида  курум  хосил    булиши    ва  

электродларни  «мойланиб»  колиш  ходисаси  руй  бериши  мумкин.Бу 

юкори  кучланиш  курум  оркали  утиб  кетишига  ва  ут  олдиришда 

узилишлар  пайдо  булишига  олиб  келади.Куп  курум  коплаган  шамлар 

умуман ишламайди. 

           Агар изояторнинг иссиклик  конусининг температураси  900

0

 С  



дан  ортиб  кетса,  ёнилги  аралашмаси  электродлар  орасидан  учкун 

чикмай  туриб,  шамнинг  чугланиб    турган  элементларидан(иссиклик 

конуси  ва  марказий  электрод)  ут  олиб  кетиши  мумкин.Бундай  хол 

чугдан  ут  олиш  ходисаси 

  деб  юритилади.  Бу  ходиса  жуда  зарарли 

булиб,  цилиндрдаги  газлар  босими  кескин  ортиб  кетишига,  двигатель 

кучли  детонация  билан  ишлашига  ва  натижада,  кривошип-шатунли 

механизмнинг    алохида  кисмларини  тез  ишдан  чикишига  олиб 

келади.Чугдан  ут  олиш  натижасида  изоляторнинг  пастки  учи  ок  тусга 

киради,  иссиклик  конуси    ва      марказий    электроднинг  эриш  холлари 

кузатилиши мумкин. 

           Шамнинг  иссиклик  конуси  уз-узини  тозалаш  температурасида 

булишини  таъминлаш  учун    шамларнинг    конструкцияси  ортикча 

иссикликни    ташки    мухитга    чикаришга  мулжалланган  булади.Ёниш 

камерасида 

шамга 


узатилган 

иссиклик, 

унинг 

турли 


элементлари(корпус, 

изолятор, 

марказий 

электрод) 

ва 

ёнилги 


аралашмаси  оркали  ташки  мухитга  чикарилади  (14.2-расм).Масалан, 

шамга  узатилган  иссикликнинг  10  %  и  корпус,  яна  10  %    -изолятор  ва  

30%    марказий  электрод  оркали  ташкарига  чикарилади.Ёнилги 

аралашмасига эса 20 % га якин иссиклик утади. 

 

 

 



 

 

 




 

 

- 72 - 



 

 

 



 

 

 



14.2-расм.Ут олдириш шамидан иссикликни чикиш йуллари. 

 

        Ёниш 



камерасида 

ажралиб 


чикадиган 

иссиклик 

микдори 

двигателнинг  айланиш  частотасига,  сикиш  даражасига  ва  унинг 

кувватига 

боглик 


булади.Шунинг 

учун, 


юкорида 

келтирилган  

курсаткичлар билан фарк  киладиган двигателларга, иссиклик чикариш 

кобилиятига 

 

хар 


хил 

булган 


ут 

олдириш 


шамлари 

урнатилади.Айланишлар  частотаси,  сикиш  даражаси  ва  куввати  унча 

катта  булмаган,  иссиклик    режими  уртамиёна  булган  двигателларга 

мулжалланган    шамларининг  иссиклик  конуси  нисбатан  узун  килиб 

ясалади  (14.1-а-расм)  ва  уни  учидан  иссикликни  ташкарига  чикариш 

кийинрок  булади.Бундай  шамлар  «иссик»  шам  деб  юритилади.  Ва 

аксинча,  айланишлар  частотаси,  сикиш  даражаси    ва    куввати  катта, 

иссиклик    режими  анча  огир  булган    двигвтелларга  урнатиладиган 

шамларнинг  иссиклик  конуси  калта(14.1-б-расм)  ва  иссиклик    узатиш 

кобилияти юкори булади.Бундай шамлар «совук» шам деб юритилади. 

         «Иссик» 

 

шамни 



тезюрар, 

сикиш 


даражаси 

катта, 


жадаллаштирилган  двигателга куйилса, изоляторнинг иссиклик конуси 

кизиб  кетади  ва  унинг  температураси  900

0

  С  дан  ортиб  кетади.Бу 



мукаррар  равишда  двигатель  цилиндрида  чугдан  ут  олиш  ходисаси 

содир  булишига  олиб  келади.Аксинча,  агар  «совук»  шам    иссиклик 

режими  муътадил,  айланишлар  частотаси  ва  сикиш  даражаси  паст 

булган  двигателга  урнатилса,  тез  орада    иссиклик  конуси  юзи  ва 

электродлар  орасидаги  тиркишни  курум  коплайди,  чунки  изолятор 

температураси 400

0

 С дан камайиб кетади. 



           Ут  олдириш  шамларининг  иссиклик  тавсифномаси  уларнинг 

чугланиш  сони  блан  белгиланади.

Чугланиш  сони

  шартли  катталик 

булиб  ,  у  махсус  бир  цилиндрли  двигателга  урнатилган    шамни  синаш  

вактида    чугдан  ут  олиш    содир    була  бошлаган    вактдаги  уртача 

индикатор босим кийматига пропорционал килиб кабул килинган. 

           Хозирги  вактла  чугланиш  сонларининг  куйидаги  катори 

киритилган:8, 11, 14, 17, 20, 23, 26.Чугланиш соин канчалик катта булса, 

изоляторнинг  иссиклик  конуси  шунчалик  калта  булади    ва    шамнинг  

иссиклик  чикариш  хусусияти юкори  булади. 

            Ут олдириш шамлари куйидагича белгиланади:       

-биринчи харф корпусдаги резьба улчамини ва турини билдиради; 

                    А - М14 х 1,25 ;       М  М18 х 1,5 ; 

-кейинги битта ёки иккита ракам чугланиш сонини билдиради; 

-кейинги харф корпуснинг резьбали кисмининг узунлигини курсатади: 

                    Н  11 мм;   Д  - 19 мм ;  харф булмаса  12 мм ; 



 

 

- 73 - 



-изоляторнинг иссиклик конусини корпусдан ташкарига чикиб туриши 

В харфи билан курсатилади; 

-изолятор  билан  марказий  электрод  ораси  термоцемент  билан 

зичлаштирилган  булса  Т  харфи  куйилади,  зичлаштириш  бошка  усулда 

амалга оширилган  булса  белгиланмайди. 

               Масалан: 

       А17ДВ – корпусдаги резьбаси – М14 х 1,25 мм, чугланиш сони – 17, 

корпус  резьбали  кисмининг  узунлиги  –  19  мм,  изоляторнинг  иссиклик 

конуси корпусдан ташкарига чикиб турувчи ут олдириш шами. 

             УзДЭУавто 

автомобилларида 

конуссимон 

зичлаштирувчи 

киррали  ут  олдириш  шамлари  (14.3-расм).Уларда    зичлаштирувчи 

халкалар  куйилмайди.Температурага  чидамли  керамик  материаллардан  

тайёрланган 

изолятор 

уртасига 

марказий 

электрод 

жойлаштирилган.Нексиа автомобилларига урнатилган шамлар куйидаги 

тартибда белгиланади: 

биринчи  харф    одатда  шам  турини  курсатади.Масалан,  R  



харфи  шамга  электрмагнит  халакитларни  камайтирувчи  каршилик 

урнатилганлигини билдиради; 

шам  белгисидаги  биринчи  ракам  шам  кобигидаги  резьба 



улчами ва турини билдиради: 

 

             



Белгидаги  ракам                        Маъноси                            Белгидаги  ракам                  

Маъноси                           

    

            4                                                              М14                                                              2                                 



1/2” 

                                                                                                                 

конуссимон 

           8                                                                М18                                                              5                                  

1/2”   

          10                                                              М10                                                              6                                   

3/4”  

           12                                                            М12                                                              7                                   

7/8”  

 

 



 

шам  белгисидаги  иккинчи  ракам  шамнинг  чугланиш  сонини 



билдиради: 

 

    0 



    1 

    2 


    3  

    4 


    5 

    6 


     7 

    8 


   9 

  

 « Совук  шамлар »                                                                  « 



Иссик шамлар »    

 



 

 

- 74 - 



-шам  белгисидаги  кейинги  ракамлар  одатда  резьба  узунлигини 

билдиради.Масалан, ХL –  19 мм; 

-изолятор  иссиклик  конусининг  корпусдан  чикиб  туриши    S  харфи 

билан курсатилади. 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

МАЪРУЗА  № 15 



 

Назорат –  улчов асбоблари ва ёрдамчи жихозлар. 

 

Режа. 


1.Асбобларнинг 

вазифасига 

ва 

ишлаш 


принципига 

кура 


классификацияси, уларнинг ишлаш шароитлари. 

2.Босим  улчов  асбоблари..Температура  улчов  асбоблари..Ёнилги  сатхи 

улчов  асбоблари.Заряд  режимининг  кузатиш  асбоблари..Харакат 

тезлиги 


ва 

двигатель 

валининг 

айланиш 


сонини 

улчаш 


асбоблари.Аварияли режим сигнализаторлари. 

Ойна тозалагичлар. 

              

Умумий 


маълумотлар

.Назорат- 

улчов 

асбоблари(НУА) 



хайдовчига    автомобилнинг  агрегатлари,  алохида  тизимларини  холати 

ва  меъёрида  ишлаётганлиги  хакида  хабар  бериб  туриш  учун  хизмат 

килади. 

              Хайдовчига  маълумотни  узатиш  усули  буйича  назорат-улчов 

асбоблари 

курсатувчи

 ва 

дарак берувчи



 гурухларга булинади. 

            Курсатувчи асбобларнинг шкаласи ва курсаткич мили холатига 

кура  улчанаётган  катталикнинг  киймати  аникланади.Бу  асбоблар 



 

 

- 75 - 



назорат  килинаётган  параметрнинг  аник  кийматини  улчаш  ва 

автомомбилнинг бутун бир системаси ёки алохида агрегатининг холати 

хакида  тулик  тасаввурга  эга  булиш  имкониятини  беради.Лекин, 

хайдовчи бу маълумотни олиш учун бир дакикага булса хам диккатини 

йулдан 

асбобга 


олиши 

керак 


ва 

бу 


харакат 

хавфсизлигини 

таъминлашда салбий таъсир килиши мумкин. 

               Даракчи  асбоблар  назорат  килинаётган    курсаткичнинг 

фарки битта, одатда авария кийматидан таъсирланади ва хайдовчига бу 

тугрисида  ёруглик  ёки  товуш  ёрдамида  хабар  беради.Даракчи 

асбобларнинг  афзаллиги  шундан  иборатки,  уларни  доимо  кузатиб 

бориш  зарурияти  йук  ва  хайдовчининг  диккати    автомобилнинг 

бошкариш  жараёнидан  камрок  чалгийди.Камчилиги  –   асбоблардан 

хайдовчига  келаётган  маълумот  автомобилнинг  маълум  системасининг 

иши меъёридан чикиб булганда ёки чикиш холатида узатилади. 

        Автомобилларда  назорат  килинувчи  параметрлар  сони  тобора 

усиб  бораётганлиги  сабабли  ва  хайдовчининг  дикктини  камрок 

чалгитиш  максадида,  охирги  вактда,  хамма  турдаги  автомобилларда 

даракчи  асбоблар  сони  ортиб  бораётганлиги  кузатилмокда.Баъзи 

автомобилларда уларни бирга ишлатиш холлари хам учраб туради. 

           Автомобилларда 

урнатиладиган 

назорат-улчов 

асбоблари 

электр ёки механик куч таъсирида ишлаши мумкин. 

           Электр 

асбоблар 

учун 


ток 

автомобилдаги 

манбадан 

(аккумулятор,генератор)  олинади.Механик  асбобларда  эса,  катталиги 

улчанаётган  мухит  энергиясидан  фойдаланилади(масалан,  механик 

манометрларда двигателни мойлаш системасидаги босим). 

            Назорат-улчов  асбоб  датчик  ва  курсаткичдан  иборат  булиб, 

сигнал узатиш учун улар узаро симлар билан уланган. 

            Назорат  килиниши  зарур  булган  мухит  ёки    жойга 

(температура, босим, тезлик ва хоказо) –  датчик, кузатиладиган жойга, 

одатда, 

хайдовчи 

кабинасидаги 

асбоблар 

панелига 

курсаткич 

жойлаштирилади.(15.1-расм).  

                  

 

 

 



 

 

15.1-расм.Назорат-улчов асбобининг таркибий схемаси 



1-датчикнинг 

сезувчи 


элементи; 

2-датчикдаги 

сигнал 

узгартиргич; 

3- 

курсаткичнинг  сезувчи  элементи;  4-  курсаткичдаги  сигнал  узгартиргичи;  5-



курсаткич шкаласи 

 

        Датчик  –   назорат  килинаётган  мухит  ёки  жойдаги  узгаришни 



сезувчи  элемент  1  ва  бу  узгарищшни  электр  токига  узгартиргич  2  дан 

иборат булади. 

        Курсаткич  –   датчикдан  келаётган  сигнални  сезувчи  элемент  3, 

электр  токи  куринищидаги  сигнални  зарур  механик  харакатга 

Назорат 

килинаётган 

мухит ёки жой 

 

  





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет