Қазақcтан Республикасы білім және ғылым министрлігі
- қызықты істің, алдағы перспективаның болмауы; -
жүктеу/скачать 1.11 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- – компромисс
| - қызықты істің, алдағы перспективаның болмауы;
-жағымды эмоциялардың аз болуы, өзінің эмоциясын меңгере алмауы; -басқаны өзіне бағындыруға тырысу, түсінушіліктің, қамқорлықтың жоқтығы; -мәселе бойынша бір іске қатысты түсінбеушілік; - белгілі тәртіп, қатынас нормаларына байланысты; -бала тәрбиесіндегі келіспеушілік; -психологиялық түсінушіліктің, үйлесімдіктің болмауы; -құндылықтарға қатысты түсінбеушілік; т.б. Н.В. Самоукина педагогикалық шиеленістерді үш үлкен топқа бөлген: Мотивационды шиеленістер – оқушылар оқу іс -әрекетіне деген қызығушылықтарының төмендігінен пайда болады. Мектептегі оқыту үрдісін ұйымдастырудағы кемшіліктермен байланысты шиеленістер. Оқушылардың арасындағы, мұғалім мен оқушылардың, мұғалімдер мен әкімшіліктің арасындағы шиеленістер. В.И Журавлев шиеленістің түрлерін оқушылардың жас ерекшеліктеріне байланысты бөлген: 1.Бастауыш сыныпта мұғалімнің педагогикалық әдебіне байланысты туындайтын этикалық шиеленістер: дұрыс бағаламау, мұғалімнің қызметін дегі қателіктер, дөрекілік т.б. 2.Жеткіншектермен жұмыс істеуде мұғалімнің жіберген әдістемелік қателіктеріне байланысты пайда болатын дидактикалық шиеленістер, жеткіншектердің тәртіп бұзуына әкелетін шиеленістер. Жоғары сыныптардағы шиеленістер, мұғалімнің шиеленістік мінез- құлқына және сабақтағы тәртіптің дұрыс сақталмауымен байланысты болып келетін тұрлері жатады. М.М.Рыбакова шиеленістерді әр түрлі педагогикалық жағдайлармен байланыстырады: -іс - әрекеттегі шиеленістер; -мінез - құлықтағы шиеленістер; -қарым- қатынастағы шиеленістер. Оқушылар мен мұғалім арасындағы, әсіресе мұғалім мен жеткіншектер арасындағы қарым-қатынаста кездесіп қалатын тартыстар мәселесі мынадай себептерге байланысты болып келеді : 1.Орта жастағы мектеп оқушылары өздеріне ерекше зейін қойып қарауды қажетсінеді, олардың өміріндегі өтпелі кезең , жоғарғы талаптар, сана-сезімімен ақыл-ойының өсуі, мұғалімнен жасөспірімдерге жаңа қырынан қарауға мәжбүр етеді. 2.Өтпелі кезең жасындағы балаларда теріс қылықтарын көрсетуден туындайтын тартыстарды жиі кездестіруге болады. Балалардың жас ерекшелігін және тәлім-тәрбие жұмысында соған сай әдіс− амалдарды қолдана білмеуден кейбір мұғалімдер өз жұмысында көптеген қиындықтарды кездестіреді. Мұғалім осындай тартысқа душар болған оқушының жан дүниесіне үңіліп қарамайды. «Болса да мұғалім мені жек көреді» деген ой, оқушының санасына ұялайды. Оның оқуға деген ықыласының сөзсіз төмендейтінін, мектепте, тіптен қай жерде жүрсе де жаңағы ой соңынан қалмай, оны бәрін керісінше жасауға жетелейді. Бұл оның мұғалім әділетсіздігіне өзінше қарсылық білдіру шарасы. Мұғалім мен оқушы арасындағы тартысты туғызатын себептерге оқушылар тобы, олардың жас және өзіндік ерекшеліктері, мұғалім мен оның оқушылар ұжымына басшылық ету стилі де әсер етуі жатады. Мұғалім мен оқушылар арасындағы шиеленістердің туындап, олардың кең етек алуының бірнеше түрлері бар. Олар: 1.Оқу ісін жүзеге асырып, оны бірізділікпен жүргізуде кедергі болатын жағдайлар мұғалімнің білім деңгейі мен оны оқушыларға тиімді әдіс- тәсілдермен жеткізе алмауы, тәжірибесінің аздығын көрсетуі. Сондай-ақ, мұғалім оқушыларға қоятын талабын үнемі өзгертіп, қалыпты жағдайдан жиі ауытқып отырады, соның салдарынан оқушылардың тәртібі де нашарлайды. 2. Ересек адамдармен салыстырғанда мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынас едәуір күрделі. Өйткені мұндағы бірінші жақ, мұғалім−толық қалыптасқан, мораль, этикалық жағынан жетілген, мінез-құлқы орныққан адам, екінші жақ , даму, жетілу кезіндегі оқушылар. Мұғалім кей бір жағдайда оқушыларға сене бермейді. Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынаста мұғалімнің әдістемелік жағынан қате жіберіп жаңылысуы, не оқу материалын тиянақты түсіндіре алмауы да шиеленістің себебі болады. 3. Оқушылардың жас ерекшеліктерін елемей, олардың құрдастарымен қарым-қатынастарының қыры мен сыртына мән беріп, оларды жете бағаламау салдарынан болатын шиеленістер.Оқушылар тобы тарапынан мұғалімге қойылатын талаптар олардың рухани тілектерін қанағаттандырмауға байланысты болып келеді. Оқушылар ұжымының сан алуан жұмыстарына, ұжымдық пікірлерге жете мән бермейді. Мұндай жағдайда оқушылар тарапынан ұстазға деген наразылық, қанағаттанбау сезіміне орай шиеленістің туындауына себеп болады. 4. Оқушылардың даралық ерекшеліктеріне тән жағымсыз қасиеттері мен мінез-құлқына орай туатын шиеленістер. Оқушылар арасында ұшқалақ мінезді, қызу қанды, айтқанынан қайтпайтын өжет, жан дүниесінің шеңбері тар, өзін құрбыларынан жоғары санайтын балалар да бар. Ондай балалармен қарым-қатынас жасау мұғалімдерге де, оңай тие қоймайды. Негізгі мақсат, мінезі ерекше оқушылармен қалыпты қатынас орнатудың тиімді әдісін іздеп табу. Яғни, оларды ұжымдық өмірдің ыңғайына қарай бейімдетіп, басқа оқушылардың іс-әрекеттерімен үйлестіру арқылы, шыдамдылық, тапқырлық көрсетіп, оқушыларымен тиімді қарым-қатынас орнатудың әдіс-тәсілдерін іздестіру. Мұғалім мен оқушылар арасындағы кездесіп отыратын наразылық пен дау-дамайдың туындау себептерін психологилық тұрғыдан ашып көрсету маңызды. Мысалы, кейбір пән мұғалімдері өз сабақтарын қызықты етіп ұйымдастырып өткізді, ал кейбір мұғалімнің сабақтарында оқушылардың бірсыпырасы енжарлықпен қатысып, кейбір реттерде оғаш қылық көрсетеді. Әдетте, мұндай сабақтарда мұғалім мен оқушылар арасында наразылық тууына себеп болады. Сонан келіп мұғалім мен оқушылар арасында дау- дамай туындайды. Өйткені, мұғалімнің сабақтағы білім дәрежесінің төмендігі мен әдісінің шалалығы оқушылардың мұқтаж-тілектерін қанағаттандыра алмайды. Ал оқыту процесі барысында жиі кездесетін шиеленіс бұл – оқушылардың арасындағы шиеленіс. Жиі оқушы өзін лидермін деп санап, бірақ эмоционалды әсер алмайды, сондықтан мұғалімнің ескертулерін қабылдамай, өзінің тәуелсіздігін ұстанады. Көбінесе оқушылар арасындағы шиеленістер, сыныптағы екі- үш лидердің арасында, топта бірінші болуға күресте туындайды. Орта сыныптарда ер балалар мен қыз балалар арасындағы шиеленістер жиі туындап тұрады. Шиеленіс екі-үш баланың сыныбына қарсы тұруынан туындауы да мүмкін, немесе бір баланың, түгел сыныбына қарсы тұруынан туындайды. Лидер– топ үшін, өзі үшін мәнді жағдаяттарда топ мүшелерінің мінез-құлықтарына әсер ететін адам. Жауапты шешімді қабылдау құқығы топ мүшесі таныған, яғни, топтағы бірлескен іс-әрекетті ұйымдастыруда орталық рөл атқаратын беделді тұлғаның үлесіне тиеді. Ғалым психологтар О.Ситковская мен О.Михайловалардың психологиялық бақылауларынша, жеткіншектік шақтағы оқушылардың лидерлікке ұмтылуы, өзін-өзі көрсетудегі артықшылық, қатыгездік және аяусыздық қасиеттер тән келетіні анықталған. Әлемдік педагогикалық зерттеудің қорытындысында балалар өздерімен жастыларды құртуда, ересектерге қарағанда, әлде қайда қатал болатыны анықталған. Жеткіншектердің бір-бірімен қарым-қатынасқа түсуде мұғалімдердің жіберген қателіктерінен де дау–дамайлар туындайды келесі жағдайларда: -мұғалімнің оқушылардың мінез-құлқын болжай білмеуінен; -болжай білмеушілік жиі жоспарланған сабақтың бұзылуына әкеледі; -болған жағдайды дұрыс шешу үшін ақпараттың аз болуы; -шиеленістік жағдайда басқа оқушылар куәгер болады, сондықтан мұғалім өзінің әлеуметтік беделін сақтап қалу үшін шиеленістік жағдайды күрделендіре түседі; -мұғалімдер оқушының қылығын емес, оның жеке тұлғасын бағалайды, ал бұл жиі мұғалімдердің және құрдастарының оқушыға деген қатынасын нашарлатады; -оқушының бағасы жиі оның біліміне емес,теріс қылығына байланысты қойылады; -жеткіншектердің жеке сапалық қасиеттері және сәйкессіз мінез-құлықтары жиі шиеленістің туындауына себеп болады; -шиеленістің туындау себебіне мұғалімнің жеке тұлғалық сапасы да әсер етеді (қозғыштық, дөрекілік, кекшілдік, өзімшілдік, көмексіздік және т.б); -мұғалімнің оқушымен қатынасындағы көңіл күйін, педагогикалық қабілеттерінің төмендігін, педагогикалық жұмысқа қызығушылығының аздығын, мұғалімнің өзінің жеке өмірінің нашарлығын және педагогикалық ұжымдағы ахуалдың жоқтығын жатқызуға болады. Дау-дамайлардың шешілуі екі жолмен өтеді: констуктивті және диструктивті. Констуктивті шешілуі арқылы адамдар қателіктерін түсініп, дұрыс шешімге келеді. Диструктивті шешілген жағдайда адамдар бір біріне өшігіп, кек сақтап қалады да келесі бір жанжалдасқанда бәрін еске түсіреді, бұл шешілу жолы денсаулыққа кері әсерін тигізеді. Дау-дамайларды шешуде қолданылатын әдістер: әзіл, комплимент айту, жылы сөз, назарларын екеуіне де маңызды мәселеге көңіл аударуға тырысу т. б. Дау–дамайлардың шешілуінің төмендегідей жолдары кездеседі: еріксіз көндіру – зорлап өзінің шешімін мойындату, екінші вариант- конфронтация – қарсыласқан адамдар бір бірінің позициясын ескермейді, қабылдамайды, ызалану арта түседі. Үшінші : дау–дамайды шешуден бас тарту, бұл дау–дамай барысында туындаған қарама-қайшылықты шешуден қашу. Бұл әрекеттің жақсы жағы араға уақыт салу, ойлануға мүмкіндіктің пайда болуы. Тағы бір вариант:дау–дамайды жұмсарту- бұл әдіс дау–дамайды өршітпей, бәсеңдетеді. Кейбір жағдайда ұжымды қатыстыру, не үшінші адамның араласуы да мүмкін. Дау-дамайлардың шешілуінің дұрыс жолы – компромисс, екі жаққа да тиімді жолы. Констуктивті шешілу жолы - адамдар қателіктерін түсініп, қателіктерін кешіріп, дұрыс шешімге келумен аяқталады. Дау-дамайлар оқушы мен мұғалім - дер арасында жағымсыз эмоциялар тудырып, балалар үшін психотравмалық жағдай тудырады. Үлкен дау-дамайлар мұғалімдер мен балалар арасында туын - дап үлкен үрей, кінә, қорқыныш, ыза тудырып денсаулықтарына үлкен зиян тигізеді. Дау-дамайлардың алдын алу жолдарына байланысты ғалымдар төмендегі - дей жолдарын белгілеген : - басқа адамды өзіңдей сыйлай білу; - дау-дамайлардың шығу себебін, мақсатын анықтау; – кек сақтамауға тырысу, жағымсыз эмоцияларды жинамау; - дау-дамайға түскен адамдардың нені қажетсінетінін білу; - бөтен адамның көзінше ескерту жасамау; - өзіңнің жақсы қасиеттерін үлкейтіп, пікірің әр уақыта дұрыс деп санамау; - басқа адамға құрметпен қарап сөйлей де, оны тыңдай да білу; - өзінің жақсы жағынан көрсетуге ұмтылып, кемшілітерді жойюға тырысу; - жолдасыңның қызығушылықтарымен санасу; - кейбір жағдайларда шындықты білгеннен білмеген дұрыс; т.б. Дау-дамайлардың туындауы адамның жеке қасиеттеріне байланысты болып келеді. Дау-дамайларды шешуде тура және жанама түрде шешетін әдістер қолданылады. Тура шешу әдістеріне жекелей әңгімелесу, ұжымдық талқылау жатады. Қарсыласқан адамға баға беруден бастарту керек, фактілер келтіру арқылы көз жеткізуге тырысу. Жанама түрде шешу әдістеріне: қарсыласына жағымсыз эмоцияларын сыртқа шығаруға мүмкіндік беру, тыңдай білу, кейбір жағдайда оларды жеке тыңдау, бірінің айтқанын қайталап айтуларын өтіну, немесе магнитофонға жазып алып оларға тыңдату т.б. жүктеу/скачать 1.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|