Азаматтық құқық жалпы сипаттамасы Жоспар
Азаматтық-құқықтық жауаптылық
жүктеу/скачать 60.51 Kb.
|
| Азаматтық-құқықтық жауаптылық
Азаматтық-құқықтық жауаптылық құқық бұзушының мүлкінен айыру, не алу, немесе кәсіпкерлікпен айналысуға тыйым салумен, заңды тұлғаны мәжбүрлікпен жою, не қайта құрумен байланысты, жағымсыз нәтижелі, құқықтық жауаптылықтың бір түрі. Азаматтық-құқықтық жауаптылықтың бірнеше түрі бар. Шарт бойынша және шарттан тыс жауаптылық. Шарт бойынша жауаптылық дегеніміз несие берушінің алдындағы борышын өтемеген, не оның толық ыждақаттылықпен орындалмағаны үшін шарт, не басқа да құқықтық негіздер бойынша борышқорға мүліктей зиян әкелетін жағымсыз салдарлар. Шарт бойынша жауаптылықтың ерекшеліктері: біріншіден, шарт бойынша жауаптылықтың күшіне енгеніне дейін субъектілер өзара нақты азаматтық-құқықтық міндеттемемен байланған, мысалы, сауда-саттық, тауар жеткізу, жүк тасу, екіншіден, бұндай жауаптылық тараптардың жасаған шарттарынан, не басқа да құқықтық негіздерден, мысалы, экспортқа бұйымдар шығаратын жоспарлы актілерден пайда болады, үшіншіден, осындай жауаптылықтың күшіне енуіне міндеттемені орындамау негіз болады. Шартта белгіленбеген, бірақ бір тұлғаның құқыққа қарсы әрекетінің нәтижесінде, екінші бір тұлғаға келтірілген зиян бойынша күшіне енетін жауаптылықты шарттан тыс жауаптылық деп атаймыз. Мысалы, қылмыс жасаушы азаматтың меншігіне қол сұғып, оның автокөлігін ұрлап мініп кетіп, оны істен шығарып, шағып тастаса, автокөліктің иесі сот арқылы қылмысты іске қоса азаматтық талап қойып, бұзылған автокөліктің құнын өтеу жөнінде сот арқылы қылмыскерге, сотталушыға талап қоюға құқылы. Сонымен, шарттан тыс жауаптылықтың төмендегідей бірнеше ерекшеліктері бар: біріншіден, келтірілген зиянға дейін, зиян келтіруші мен жәбірленушінің (зиян шегушінің) арасында азаматтық-құқықтық міңдеттеме болмауы мүмкін, екіншіден, шарттан тыс жауаптылықтың, не міндеттеменің тууына зиян келтірушінің құқыққа қарсы, кінәлі, айыпты әрекеті негіз болады, үшіншіден, міндеттемелік құқықтық қатынас бұл жерде жәбірленушінің мүліктік және мүліктік емес шексіз құқығынан туындайды, мысалы жәбірленушінің денсаулығына, ар-намысына, атына, мүлкіне зиян келтірілуі мүмкін. Сондықтан, шарттан тыс жауаптылық жәбірленушінің шексіз құқығына қол сұққан, не оның құқығын бұзған кез келген адамға жүктеледі және шарт бойынша емес, тек заңмен реттеледі. Төртіншіден, шарттан тыс жауаптылықтың іске асырылуы үшін келтірілген зиян нақты, шын мәнінде болу керек. Үлестік және ынтымақтастық жауаптылық. Зиян келтіруші (борышқор) жақта бірнеше тараптар болған жағдайда үлестік жауаптылық туралы ереже қолданылады. Шарт не заңмен белгіленгендей, белгілі бір үлес бойынша әрбір борышқорға, не зиян келтірушіге жүктелетін жауаптылықты үлестік жауаптылық деп атаймыз. Егер шарт не заң бойынша басқадай көрсетілмесе, міндеттемеге бірнеше несие беруші немесе бірнеше борышқор қатынасса, несие берушілердің әрқайсысы міндеттеменің орындалуын талап етуге құқығы бар, сондай-ақ, басқа борышқорлармен теңдей үлесте, әрбір борышқор өз борышын атқаруға, өтеуге міндетті. Несие берушінің алдында әрқайсысы толық жауап беретін, екі, не одан да көп тұлғалардың (борышқорлар, зиян келтірушілер) жауаптылығы ынтымақтастық жауаптылық деп аталады. Борыш субъектісін белгілеу және жауаптылықтың көлемін анықтау құқығы несие берушіге тиесілі. Ынтымақтастық жауаптылық долбарланбайды, тек шартпен немесе заңмен қарастырылған жағдайларда орын алады. Ынтымақтастық жауаптылық барысында несие берушінің міндеттеменің орындалуын әрбір борышқордан не болмаса барлық борышқорлардан бір уақытта бірдей тұтас немесе бөлініп-бөлініп, орындалуын талап етуге құқығы бар. Егер несие беруші бір борышқордан алынған міндеттемеге қанағаттанбаса, онда ол қалған басқа ынтымақтас борышқорлардан орындалмаған міндеттеменің орындалуын талап етуге құқығы бар. Міндеттеме, борыш толығымен атқарылғанша ынтымақтас борышқорлар борышқор қалпында қалады. жүктеу/скачать 60.51 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|