Қазақстан халқы ассамблеясы қарағанды облысының Әкімдігі
ОТТЫ ЖЫЛДАРДАҒЫ ЕРЛІК ПЕН ЕҢБЕК
жүктеу/скачать 7.5 Mb. Pdf көрінісі
|
| ОТТЫ ЖЫЛДАРДАҒЫ ЕРЛІК ПЕН ЕҢБЕК
(ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК АРХИВІ ҚОР ҚҰЖАТТАРЫНАН) А.Ж. Капанова, Қызылорда облысының мемлекеттік мұрағатының археографы Қызылорда қ., Қазақстан Екінші дүниежүзілік соғыстың өткен тарихы күндерінің беттерін ақтару ол біздің халқымыздың соғыстың сұрапыл жылдарындағы ерен еңбектерін еске түсіру деп бағалаймыз. Бүкіл КСРО халықтарының басына соғыс зор қайғы, ұзақ уақыт жазылмас жара салғаны мәлім. Батыр жауынгерлер соғыс майданында алдыңғы позицияда, жаулардың есін тандыра соққы беріп жатса, тылдағы халық бір тілекте өндірістік өрлеулермен соққы бере отырып, Отан қорғауға барлық күш-жігерін жұмсады. Отанға қауіп төніп, барлық жұмыс соғыс мүддесіне бағындырылып отырған жағдайда алда күрделі міндеттер тұрды. Сондай маңызды міндеттердің бірі КСРО аумағындағы ірі кәсіпорындарға және ауыл шаруашылығы жұмыстарына жұмысшы күшін мобилизациялау болды. Қызылорда қаласында мобилизациямен арнайы бөлім басшысы айналысты. Аудандар еңбек күші ресурстарын анықтап, облыстық Кеңес атқару комитетіне еңбек балансын беріп отырды. Қызылорда облысының мемлекеттік архив қоры құжаттарында Арал балық тресіне, Арал мемлекеттік пароход тресіне, Орынбор темір жолына, Қандыағаш-Орск темір жол құрылысына, Свердловск қаласындағы электростанция құрылысына, Қарағанды көмір бассейнінің көмір шахталары мен құрылыстарына т.б. жұмысшы күшін мобилизациялау туралы деректер бар. Осы мобилизациялауға байланысты арнайы қаулы, шешімдер шығарылып, оның орындалуын Облыстық Кеңес атқару комитеті қатаң бақылауда ұстаған. Мобилизациялауды кешіктерген аудандар қатаң сынға алынған. Облыстық Кеңес атқару комитетінің мобилизациялау барысы туралы өткізген жиналыстарының бірінде бірнеше мәрте ескертулер мен мерзімін белгілеуге қарамастан аудандар бойынша тұрғындарды өнеркәсіп пен транспорт жұмыстарына мобилизациялау әлі аяқталмағаны, жоспардың тек 65 % ғана орындалғаны талқылауға түседі. Аудандардағы мобилизациялау барысы мынадай: Арал ауданындағы Арал балық тресіне – 491 адам, Арал мемлекеттік пароход тресіне – 90 адам; Қармақшы ауданынан Орынбор темір жолына – 44 адам, Қандыағаш-Орск темір жол құрылысына – 220 адам; Сырдария ауданынан Қандыағаш-Орск темір жол құрылысына – 127 адам; Қызылорда қаласынан Ташкент темір жол құрылысына 104 адам және Қандыағаш-Орск темір жол құрылысына 637 адам жіберілу қажеттігі айтылған. Жиналыс қорытындысында мобилизацияға жауапты тұлғалардың мобилизациялау туралы шақыру қағаздарын уақытылы жеткізуі, жоспар орындалмаған жағдайда әскери уақыт талабына сай жауапқа тартылатыны ескертілген [1]. Соғыс кезінде егінді уақытылы, шашау шығармай жинап алу үлкен науқанды жұмыстардың бірі болды және жұмысшы күшін талап етті. «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым» 220 Облыстық жоспарлау бөлімінің 1942 жылғы есебі бойынша қала және ауылдық мекендердегі еңбекке жарамды азаматтарды пішен шабу, егін күтімі, егісті жинау науқандық жұмыстарына мобилизациялауға – 14 294 адам, оның 7830-ы аудандардан, қалғанын қала есебінен моблилизациялау жоспарланған. Сырдария ауданы «Казрис» колхозы оқушыларының облыс колхоздарындағы балаларға үндеу хатында былай делінген: «Жақында біз М.И. Калининнің жастарға хаты мен Пензен облысының ауылшаруашылығы озаттарының хатын талқылап, өз колхозымызда егісті еш шығынсыз, жалғыз дән қалдырмастан жинауға шешім қабылдадық. Масақ жинауға мектеп отрядынан 50 оқушыны ұйымдастырдық және мектепке дейінгі 6-7 жастағы балаларды колхоз ісіне тарттық. Жиналған масақты өз күшімізбен үгітіп, жиналған дәнді біздің сүйікті Қызыл Армия қорына өткіздік. Масақ жинауға мұғалімдердің басшылығымен 125 оқушы және мектепке дейінгі балалар шықты. Алғашқы екі күнде біз 8 га жердің масағын теріп, оны үгітіп, алынған 240 кило дәнді Қызыл Армияға өткіздік. Облыстың барлық колхоздарының балаларын біздің ісімізді үлгі қылуға шақырамыз, колхоздарға егісті, масақты жинауға көмектесуге, үгітілген бидайды біздің Қызыл Армия қорына өткізуге шақырамыз. Жас достар! Бәріміз бірдей масақ жинауға жұмылайық» [2]. Сұрапыл соғыс жылдарында Сыр елінің еңбекшілері халқымызға тән төзімділік пен қайсарлық, парасаттылық пен адамгершіліктің, қаһармандық еңбектің үлгісін көрсетті. Фабрикалар мен заводтарда, колхоздар мен совхоздардың егін далаларында жігіттер мен қыздар, жасөспірімдер дамыл таппай еңбек етті. Майдан үшін жасалған бүкіл қамқорлықтың бірі – Қызыл Армия жауынгерлеріне жылы киімдер жинау жұмысы болды. Республикамыздың кәсіпорындары және бүкіл еңбекшілер болып жылы киім жинауға атсалысты. Көп жерлерде киім тігетін, пима басатын, тері илейтін шеберханалар ұйымдастырылды. Қаладағы өнеркәсіптік кәсіпорындар мен артельдердің 1941 жылдың жұмыс қорытындысы туралы қалалық жоспарлау бөлімінің бастығы Айрапетян жолдастың баяндамасында артельдер Отан соғысы күндері өндірістің жаңа түрін өндіруді ұйымдастырып, қамыт, байпақ, қысқа тон, әскери киім тігетін шеберханалар санының көбейгені айтылады. Қызылорда облысының мемлекеттік архив қоры құжаттарында мәлім болып отырғандай, 1941 жылдың маусым айынан – қазан айының 15 жұлдызына дейінгі мерзімде Отан қорғау қорына облыс еңбекшілері 2 млн. 449 мың сомның облигациясын, 916 мың нақты ақша жинап жіберген. Осы 4 ай мерзім ішінде 1298 ц. астық, 134 ц. ет, 6 ц. сары май жіберген. Сонымен қатар жауынгерлерге арнап 708 қысқа тон, 2215 пима, 3480 қалпақ, 1920 жүн шұлық, 2319 мақталы шалбар, 2987 құлақшын, 878 қалың көйлек тағы басқа көптеген киімдер жіберген. Бұл дүниені, мүліктерді жинастыруға сол кездегі облыстың территориясындағы 266 колхоз, 359 өндіріс, мекеме, ұйымдар қатысқан [3]. Отан соғысы күндерінде өнеркәсіптік кәсіпорындар қатарында және артельдерде стахановшы, етікшілердің саны артты. Мысалға, «Трудовик» артелінде 1941 жылдың 1-шілдесінде 8 адам жұмыс істесе, 1942 жылдың 2 қаңтарында 33 адамға көбейді. «Красная звезда» артелінде 14 адам болды, ал 1942 жылы 1 қаңтарында 99 адам болған, ал күріш зауытында 25 адамнан 37 адамға көбейді. 5 мың, 10 мың, 50 мың, 70 мың, 150 мың, 200 мың сом бергендер және қой, ешкі, сиыр сияқты малдарын атағандар саны көптеп кездеседі. Ол кісілердің біршамасына Сталин жеке- жеке алғыс хат жолдаған. Сондай алғыс хат иеленгендердің бірі Сырдария ауданы «1 май» колхозының бригадирі Құлаш Баймағамбетов. Ол «Қазақстан колхозшысы» атты авиация құрамасын жасау қорына 325 мың сом өткізіп, Қызыл Армия қорына 180 пұт астық тапсырыпты. Сондай-ақ осындай ірі сомада 305 мың рубль өткізген Сырдария ауданы «Казрис» колхозы колхозшысы Шохатай Қоянов болды. |