Қазақстан халқы ассамблеясы қарағанды облысының Әкімдігі
жүктеу/скачать 7.5 Mb. Pdf көрінісі
|
| «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым»
287 «Кругом жестокий вихрь, тяжелый снегопад, Но горы, как всегда, без трепета стоят. В годины бедствия, тревоги и невзгод Учись у наших гор, несчастный мой народ». (С.Липкин аудармасы) «Айнала ала құйын, дүлей апат қарлы мұз, Тұр ғой әне, мызғымастан шың мен құз. Зұлмат, нәубет төнген қилы кезеңде, Үйрен содан, сорлы халқым, кезген түз». (Аударма авторлардікі) «Я молю тебя, господи, ныне: Лучше в камень меня преврати, Но остаться не дай на чужбине, К моему очагу возврати!» (1939). «Дұға тілеп, бір өзіңе еттім мәніжат: Қара тасқа айналдыршы шегендеп. Жат өлкеде қалдырмашы, құдырет, Оралдыршы ата жұртқа, аманат!». (Аударма авторлардікі) 1945 жылдың 15 наурызында құсадан өмірден өткен шерлі ақын мүрдесі 1999 жылы тарихи Отанына жеткізіліп, Нальчик қаласында қайта жерленді. 1944-1947 жылдары Солтүстік Қазақстан облысы партия комитеті хатшысының орынбасары, мал шаруашылығы бөлімінің меңгерушісі, 1947 -1948 жылдары Солтүстік Қазақстан облысы атқару комитеті төрағасының бірінші орынбасары, 1948-1952 жылдары облыстық атқару комитетінің төрағасы, 1952-1955 жылдары Ақтөбе облысы партия комитетінің бірінші хатшысы қызметтерін атқарған Жұмабек Ахметұлы Қазақстанның түкпір-түкпіріне күштеп қоныстандырылған ұлт пен ұлыстардың қайғы-қасіретке толы тағдыр-талайымен етене таныс болатын. Сондықтан шерменде жандардың саяси тұрғыдан ақталып, тарихи Отандарына оралуларына риясыз тілектестігін білдірді. Қызыл қырғын шеңгеліне ілігіп, аяусыз қудаланған ұлт өкілдерінің азаматтық құқықтарының тезірек қалпына келтірілуіне саяси биліктің назарын аудартты. Сталинизм жендеттері тарапынан бұрмаланған демократиялық құндылықтардың сақталуына екпін жасап, ГУЛАГ жүйесіндегі аяр қоғамның ізгіленуіне ой салды. Әділдік, теңдік қағидаттарының заңсыз бұрмаланып отырғанына күйінді. 1934-1960 жылдар аралығында ГУЛАГ-тың еңбекпен түзеу лагерлеріне 15-18 млн. адам тоғытылып, аштық пен түрлі аурулардан 1,5 млн. өлім құшты. 1956 жылы сталиндік қуғын-сүргін құрбандарын ақтау жөніндегі комиссия төрағасы болып сайланған Жұмабек Ахметұлы Қарағанды облысындағы КарЛаг еңбекпен түзеу лагерінде жазықсыз тепіріш көріп отырған сан мыңдаған тұтқындардың тамұқтағы өмірімен танысады. Қан жұтқан мүскіндермен бетпе-бет жүздесіп, әділдік, теңдік қағидаттарының бұрмалануындағы заңсыздықтарға көз жеткізеді. Қуғын-сүргін құрбандарына рақымшылық жасауға барынша күш салып, мемлекеттік құзырлы органдардың назарын аудартады. Өйткені аталмыш комиссия құрамына прокуратура, партия және кеңес қызметкерлері және де ең бастысы қоғамдық ұйымдардың өкілдері енгізілген болатын. Зорлық пен зобалаңның қыл көпірінен өткен лагерь тұтқындары комиссияға сан жылдар бойы қордаланып қалған шемен шерлерін тарқатады. Қорлық пен қысастық, азап пен қинау, қиянат пен озбырлықтың небір жан түршігерлік қияпатын көрген олар отызыншы жылдар ойранында өктем заңсыздықтарға, төбе шашың тік тұрар қан қасап қылмыстарға жол берілгенін күңірене отырып жеткізді. «Тарихтан тағылым – өткенге тағзым» 288 Жұмабек Ахметұлы Қарағанды лагерінде тексеріс жүргізу барысында өз көзімен көрген сталинизм қасіретін туған ұлы Саятқа әңгімелеп берген болатын. Бұған қатысты Саят Жұмабекұлы әке сырының жан тебірентер көңіл толқынын былайша өрбіткен ді. «Қарағанды олбысында орналасқан лагерге жол тарттық. Гитлерлік өлім лагерлерін еске салатын ҚарЛаг жағдаймен танысу барысында заңсыз жазаланып отырған тұтқындағылардың тамұқ отының небір тозағынан өткенін ұғындым. Комиссияға шақыртылған қуғын-сүргін құрбандары сталиндік жүйеде қандай адам төзгісіз ауыр күйде болғандарын, лагерь күзетшілерінің жыртқыштықпен азаптап, тағылықпен ұрып-соғуын, арсыздықпен арандатуларын көз жастарын көлдетіп тұрып айтты. Тепіріштің небір сойқанын көрген қазақтың көне көз ақсақалын шақыртып, түрмеге қалай түскенін сұрастырдық. Сөйтсек әбден қаусаған қария «Троцкизммен» айыпталған екен. Сол бейбағыңыз Троцкийдің түрін түстеп көрмек түгіл, атын да естімеген болып шықты. Жаналғыш лагерь жүйесінің қан қасап тезінен өткен мүскіндердің жай-күйімен жан-жақты танысу мақсатында тағы бір тұтқынды алдырттық. Ол менің айтар жаубым осы дегендей тоз-тозы шыққан киімін шешіп, қаусаған қабырғасы мен сынған тістерін көрсетті. Мұндай көрініске ұзақ сонар қарауға комиссия мүшелерінің дәті жетпеді... …Жазықсыздан жазықсыз қуғын-сүргінге ұшырағандарды ақтауға қатысты құрылған комиссия жұмысы барысында біздің алдымыздан жаны мен тәні қорланып, аяусыз жаншылған небір бейкүнә бейбақтар топ тобымен өтіп жатты. Нақақтан нақақ «халық жауы» деген қарғыс таңбасы танылған олардың ауыр тағдыр-талайына зар еңіреп шерлі отбасы, қайғыдан белдері қайысқан әке-шешесі, қара жамылған сүйген жарлары, күйікті апа-қарындастары қала берді… Ақтау комиссиясының төрағасы болған бір ай мұғдарындағы жұмыс барысында сталиндік темір тәртіптің адамдардың тұла бойында аса жиіркенішті де аяр мінезді кесепаттарды соншалықты қоздырып жібергеніне сенер сенбесімді білмей дал болдым…» [4]. Жұмабек Тәшенов Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінде төраға қызметін атқарып жүрген уақытта сталинизм құрбаны болған ұлт зиялыларының ақталуына күш салып, олардың ағайын туысқандары, отбасыларына көмек көрсетуі, әсіресе «халық жауы» жаласынан арылмаған Мағжан Жұмабайұлының жұбайы Зылиха анамызға Алматыдан пәтер әперуі үлкен ерлік болып табылады. Елін сүйген қайраткердің ғибратты ғұмыры ұлтқа қалтқысыз қызмет етудің өшпес үлгі- өнегесі болып қала бермек. Ақтық демі таусылғанша ата-бабаларымыздың ел мен жер қорғау аманатына адалдық танытқан Алаш перзентінің отаншыл тұлғасын қастерлеу ұрпақтың басты парызы деп білеміз. Сол бір қанды жылдардың ақиқатын жеткізіп, тоталитаризм зардаптарын айыптаған қайреткердің өзекті ой-толғамдары Отан тарихын кешенді зерттеудегі ғылыми ізденістерге қуатты серпін берері сөзсіз. жүктеу/скачать 7.5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|