Қазақстан республикасы ауыл шаруашылығы министрлігі
жүктеу/скачать 6.32 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Инбридинг
| Жұп таңдау – алдын-ала белгіленген белгілері бар ұрпақ алу үшін аталықтар мен аналықтарды жұптастыру жүйесі.
Әр түрлі тұқымдық (гетерогенді) таңдау – фенотиптік белгілері бойынша айтарлықтай ерекшеленетін аталықтар мен аналықтардың жұптасуы. Ол қалаған түрі әлі жасалмаған жағдайларда қолданылады. Гетерогенді таңдау кезінде тұқым қуалаушылық байытылады, белгілердің генотиптік әртүрлілігі артады, ара отбасының қажетті түрін қалыптастырудағы кемшіліктер түзетіледі. Біртекті (гомогенді) таңдау – ұқсас фенотипі бар аталықтар мен аналықтардың жұптасуы. Ол ұрпақтарда ата-аналардың белгілерін сақтау, тұқым қуалаушылықты шоғырландыру үшін қолданылады. Инбридинг – өзара туыс аталықтар мен аналықтардың жұптасуы. Ол негізінен жеке құнды белгілерді бекіту және ара отбасының біртектілігін қалыптастыру үшін қолданылады. Инбридинг белгілерді шоғырландыруға, бастапқы ата-аналардың қалаулы қасиеттерін сақтауға және нығайтуға ықпал етеді. Тығыз (бауырлас түрі бойынша жұптасу) инбридинг құрылған топтағы жеке қауымдардың көрнекті қасиеттерін бекіту үшін қолданылады. Селекционер бақыламайтын ұзақ мерзімді инбридингтің нәтижесінде өміршеңдіктің, өнімділіктің төмендеуімен және репродуктивті қасиеттердің әлсіреуімен көрінетін инбредтік депрессия құбылысы пайда болуы мүмкін. Осыған байланысты инбридингті екі-үш ұрпақтан аспайтын мерзімде және міндеттерге қойылған бонитирлеу талаптарын қанағаттандырмайтын отбасыларын жою кезінде тек мақсатты селекциялық жұмыстарда пайдалануға рұқсат етіледі. Ара шаруашылығында өсірудің екі әдісі қолданылады: таза тұқымды (бір тұқымның аналық арасы мен еркек ара, таза тұқымды ұрпақ) және будандастыру (әр түрлі аналық ара мен еркек ара, будандастырылған ұрпақ). Таза тұқымды өсіру. Таза тұқымды өсірудің бір әдісі – аталық іздер бойынша өсіру. Бұл әдістің негізгі мақсаты - қазірдің өзінде өте жоғары деңгейдегі ара отбасыларын одан әрі жетілдіру. Аталық іздер бойынша өсіру кезінде белгілі бір көрнекті ара отбасын құнды қасиеттері аралар қауымдарының жеткілікті үлкен тобына тән топтық қасиеттерге айналады. Араның аталық ізі – сапалық ерекшелігі бар, бір атадан бастау алатын, биологиялық және шаруашылық қасиеттерін табанды түрде тұқым қуалайтын, мақсатты асылдандыру жұмыстарымен қатар дамып келе жатқан таза тұқымды жоғары өнімді асыл тұқымды аралар тобы. Іздерді шығару. Іздердің қалыптасуы бірнеше кезеңнен тұрады. Табысты жұмыстың негізгі омартада жолға қойылған зоотехникалық есеп. I кезең. Бастапқы топты таңдау. Бастапқы топ ретінде бағалау процесінде бөлінген ара отбасыларын селекциялық тобы бола алады. Оның екі-үш оқшауланған омарталарда орналасқан кем дегенде 100-150 ара отбасы болуы керек. II кезең. Топтың аталық із бастаушысын таңдау. Аналық мен аталық аралар бірінші және екінші бағалау класына жататын және шығу тегі бойынша тексерілген бастапқы топтардың ішінен таңдалады. Аналық мен аталық аралар таңдағанда олардың шығу тегі ескеріледі және тек жоғары өнімді ата-аналардан шыққан аралар таңдалады. Аталық аралар отбасындағы рекордшы-ұрғашылардан шығарылады. Бұл жағдайда олар рекордшы-аналықтың құнды қасиеттерін бойына сіңіріп, генетикалық тұрғыдан бір-біріне жақын болады. Бұл таңдалған ата-аналық жұптардың құнды белгілеріне тең дәрежеде ұрпақ алуға мүмкіндік береді. Саны 10-12 арадан тұратын пайдаланушы топтың ең жақсы отбасылардан таңдалынып алынады. Аналық аралар олар бір күндік дернәсілдерді алып, оларды ұстаушы-раманың жолақтарына бекітілген балауыз ыдыстарға ауыстырады және тәрбиеші отбасыларға орналастырады. Бір қабылдағанда тәрбиеші отбасыларға 24-25 дернәсіл орналастырылады. Аналықтар аспаптық жолмен ұрықтандырылады немесе 15-18°C температурада 3 күн ұстайтын нуклеустарға орналастырылады, содан кейін оқшауланған сәулелік пунктке шығарылады. Кеңістіктік оқшаулау радиусы 3-4 км. 200-300 нуклеус үшін 15-тен аз аталық қауым инъекциялық пунктке шығарылады. Қолайлы ауа-райы жағдайында әрбір нуклеус үш рет қолданылады. Ұрықтанған аналықтар қабаттастыруға (отводки) ауыстырылады және ұрпақтың сапасы бойынша бағаланады. Сынақтар үшін әр топта 25-50 ара колониясының тәжірибелік және бақылау топтары құрылады. Ара отбасылары аралардың, ұрпақтарының, қоректарының саны бойынша бірдей болуы керек. Тәжірибелік топтарға рекордтық отбасынан шыққан ұрғашы-аналықтар, бастапқы (селекциялық) топтың отбасыларында өсірілген аналықтарды бақылау тобына отырғызылады. Аналықтардың жасы мен олардың отбасыларын ұстау шарттары бірдей болуы керек. Еншілес отбасылар бал өнімділігі, отбасы күші, қысқы төзімділігі және аналықтардың құндылығы бойынша бағаланады. Оларды бір-бірімен және рекордшы-ұрғашыларды бастапқы топтың ұрғашыларымен салыстырады. Аналықтардың жұмыртқа өндірісі себу арқылы анықталады, жұмыртқалары бар ұялар саны есептеледі және қосындысы үшке бөлінеді. Бірінші (алдын-ала) бағалау аналық-ұрғашыларды алу маусымында жүзеге асырылады. Ол үшін аналықтар маусым айының бірінші жартысынан кешіктірілмей шығарылады, ал кеш балды жинау кезінде топтарды аналықтардың құндылығы мен бал өнімділігі бойынша бағалауға болады. Егер алдын-ала бағалау нәтижесінде ерекше құнды ұрпақтар анықталса, онда түпкілікті тексеруді күтпестен, олар құнды ұрпақтың аталығынан аналықтарды көбейтуге кіріседі. Егер бағалау нәтижелері расталса, онда селекционер қосымша уақытқа ие болады және құнды ұрпақтарды көбейте алады. Егер осы кезеңде кез-келген қауымында аналық із бастаушысы қайтыс болса, онда оның орнына ұрпақтарының сапасы бойынша бірдей сыналған көрнекті ұрғашылардың бірі қолданылады. Бағалау нәтижелері бойынша ұрпақтар рекордшылардың асыл тұқымды құндылығы туралы түпкілікті шешім қабылдайды. Аналық із бастаушы болып – одан 70% ұрғашыларының бал өнімділігі бойынша бастапқы топтағыдан жоғары көрсеткіштері бар аналық есептеледі. Ұрғашылары нашар нәтиже көрсеткен аналық қауымдар жойылады. Егер бағалау кезінде екі-үш бірдей аналық бастаушылар бөлінсе, олар жеке оқшауланған омарталарға орналастырылады және олардан түпнұсқалар түзіледі. Бұл аналық бастаушыларды пайдалану ең жақсы ара қауымдарының таңдауын арттыруға мүмкіндік береді, ал аналық бастаушысына инбридинг кезінде осы омарталардан туыстық емес асыл тұқымды материал алуға болады. III кезең. Аналық ұя ұрпақтарын таңдау. Аналық-ұрғашылары аналық бастаушысынан шығарылады, олар оқшауланған өсіру орындарында бастапқы топтың аталық отбасыларынан шыққан еркек аралармен жұптасады. Ұрпақ сапасы бойынша ұрпақтарды I ұрпағын бағалау құрдас ұрғашыларын салыстыру әдісімен жүргізіледі, генотиптік қасиеттері бойынша бағаланған аналық бастаушысының немесе жақсартушы отбасының аналық ұрғашылары бар отбасыларын бақылау ретінде қызмет етеді. Бұл әдіс бақылау жақсартқыш әдісі деп аталады. Бұл аналық аралар ұрпақтарының сапасы бойынша дәлірек бағалауға мүмкіндік береді. Егер аналық бастаушысы сақталмаған кезде ұрпақтарын бөліп көрсету қажет болса, онда аналық аралардың ең жақсы ұрғашылары бағаланады. IV кезең. Аналық ұяның құнды генетикалық құнды қасиеттерін ізде бекіту. Бұл кезеңде екінші және кейінгі ұрпақтарды сынау бір мезгілде жұптастыру үшін аналықтар мен еркек аралардың біркелкі таңдауын қолдану арқылы жүзеге асырылады. Кейде аталық із бастаушысына қысқа мерзімді инбридинг жасауға рұқсат етіледі. Жалғастырушыдан аналық-ұрғашылар (аналық бастаушының немерелері) алынады. Туыстық жұптасу немере ағасы- әпкесі және немере әпкесі - жиені түріне сәйкес жүзеге асырылады. Аналық бастаушысының түрі мен жұптасу тазалығы сыртқы белгілері бойынша бақыланады (тұмсығының ұзындығы, кубитальды индексі, дискоидты орын ауыстыруы). Аналық із жұптасқаннан кейін сынақ үшін ұқсас отбасыға орналастырылады. Бақылау болып – егер аналық бастаушысы тірі болса, бастапқы топтың қауымдарында немесе аналық бастаушысынан шыққан ұрғашы аралар тобында өсірілген құрдас аналықтары бар аралар тобы қолданылады. Инбридингті пайдаланған кезде ара отбасыларын өміршеңдігіне назар аударылып, дамуында артта қалған отбасыларды жою қатаңырақ жүргізіледі. Сынақ нәтижелері бойынша із жалғастырушыларының асыл тұқымдық мақсаты анықталады. Аналық ұяның үшінші ұрпағын ұрпағын сынау кезінде, аналық ұяны өздерінің ұрпақтарымен, біртекті жұптаңдауды қолданып, басқа іздің өндіруші аталықтарын қолданады, ал егерде болмаса туыстық будандастыруды қолданады. Алынған ұрпақты негізгі белгілер бойынша бағалап, бір із ішінде өз – өздерімен және бастапқы топпен салыстырады. Содан соң төртінші аналық араның төртінші ұрпағын сынайды. Бір бағытта селекция жұмыстары жүргізілетін ара отбасының біртектілігіне жеткеннен соң аналық ара мен аталық араларды алыс туыс және із арасында будандыстырады. Ара отбасының үшінші және төртінші ұрпақтарға өндірістік сынақ жүргізеді және аналық аралардың жаппай көбеюімен айналысады. Барлық ара отбасылары үздіксіз топқа орналстырылады. Іздерді сәйкестікке сынау. Іздің негізгі маңызды қасиеттерінің бірі болып оның үйлесімділігінде, яғни өнімділігі мен өміршеңдігі жоғары басқа із ұрпақтарымен будандастыру. Сұрыптау барысында әр түрлі ізге жататын ұрпақтарды өзра будандыстырады және будан ұрпақтарды сынайды. Басқа аталық ізбен будандатыру нәтижесінде жақсы ұрпақ алынса, олар спецификалық үйлесімділікке ие. Іздіердің спецификалық үйлесімділік қарқындылығын жоғарлату үшін қарама-қарсы шағылыстыру әдісін қолданады. Екіізді қарама-қарсы селекция жұмыстары бір ізге жататын аналық араларжы, басқа ізге жататын ең жақсы аталық аралармен будандастырады. Будан ұрпақтарды бастапқы ізбен салыстырады. Алынған ұрпақ өнімділігі бойынша төмен көрсеткішке ие болса, ол іздің шаруашылыққа пайдалы белгілері әлсіз. Егерде будан ұрпақ өнімділігі жағынан жоғары болса, онда үйлесімділік жоғары деп есептелінеді. Үш ізді ұрпақтарды алу үшін, ең алдымен екі ізден будан ұрпақ алып, шыққан будан аналық араны үшінші іздің аталық араларымен шағылыстырады. Төрт ізді будан ұрпақтарды алу үшін іздер арасында кері қайтара будандастыру жүргізіп, будан ұрпақтар мен жақсы аналық араларды бастапқы іздегі аталық аралармен будандыстырады. Іздер мен тұқым аралық будандастыру. Бір тұқымға жататын әр түрлі із дарақтарын ізаралық гетерозис әсерін алу үшін будандастыру. Сызықтың маңызды қасиеті-оның үйлесімділігі немесе үйлесімділік қабілеті, яғни ата-аналық форма ретінде қолданылатын сызықтың өнімділігі мен өміршеңдігі жоғарылаған ұрпақтарды басқа сызықтармен кесіп өту кезінде беру қабілеті. жүктеу/скачать 6.32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|