Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ы. Алтынсарин атындағЫ Ұлттық білім академиясы
жүктеу/скачать 3.97 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ЕРЕСЕКТІК ӨМІРГЕ ДАЙЫНДАУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Аңдатпа.
- Түйін сөздер
| , Ж. М. ЕЛЕМЕСОВА
1 1 Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті, Нұр-Сұлтан қ., Қазақстан, e-mail: elemesova260198@mail.ru ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ЕРЕСЕКТІК ӨМІРГЕ ДАЙЫНДАУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Аңдатпа. Автор осы мақалада ересектердегі жоғары мектеп оқушыларының психоло- гиялық ерекшеліктерін қарастырады. Жоғары сынып оқушыларының дамуы жолында кез- десетін қиындықтар қарастырылады. Автор жастардың өзін-өзі анықтауы мен олардың қоғамдағы рөліне ерекше назар аударады. Мақалада осы тақырыптың мәселелері және мүмкін болатын шешімдер туралы айтылады. Түйін сөздер: ересектік, жоғары сынып оқушылары, жасөспірімдер, психологиялық дайындық. Жоғары сынып оқушыларының ересектік өмірге бейімделу мәселесі әрдайым өзекті, оның қоғам мен мем- лекет үшін басымдығы соңғы жылдар- да өте маңызды болды. Шешімдердің тәуелсіздігі, жауапкершілік, эмоционал- ды жетілу - мұның бәрі ересектік. Бүкіл әлемдегі психологтар мен әлеуметта- нушылар адамдардың психологиялық тұрғыдан кейінірек өсе бастағанын белгілейді. Жасөспірімдердің дамуы- ның әртүрлі аспектілері туралы педаго- гикалық-психологиялық зерттеулердің айтарлықтай көп болғанымен, жоғары сынып оқушыларын дербес өмірге пси- хологиялық тұрғыдан даярлау саласын- да теориялық және практикалық нақты әзірлемелер әлі де жеткіліксіз, ал қол- даныстағы технологиялар педагогика- да кең таралмаған. Ересектік кезең – жастықтан қар- таюдың басына дейінгі өте маңызды уақыт аралығын қамтитын кезең. «Ере- сектік өмірге әлеуметтік-психология- лық дайындық» түсінігін ашу үшін «ере- сектік өмір» ұғымының психологиялық мағынасын анықтау қажет. Ересек кезең өте анық емес анықта- маға ие. Қазіргі идеяларға сәйкес, адамның психикалық қызметінің өсуі, дамуы, бейімделуі және онымен байла- нысты өзгерістер өмір бойы жалғасады. Б.Г. Ананьев, К.В. Судаков, В.В. Бочаров және т. б. ғалымдар биологиялық даму жасөспірімдерде аяқталмай ересек- тікте жалғасады деп санайды. Мысалы, 17-30 жылдар аралығында миелиниза- ция процестері жүреді, сонымен қатар қаңқа сүйектерінің ұзындығы өседі. Соңғы жылдары нейрондар санының өсуі және олардың дамуы онтогенездің соңғы кезеңдерінде, қартайғанға дейін мүмкін болатындығы туралы дәлелдер жасалынды [1]. Ересектік, психологиялық ересектік адамның тәуелсіздігі мен теңгерімді пайымдауын, адамның дербестігі мен жауапкершілігін, өмірлік жағдайларға және жетілген өмір философиясына сәйкес өзін-өзі ұстау қабілетін болжай- БІЛІМ - ОБРАЗОВАНИЕ, ISSN 1607-2790 №3, 2020 ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ТӘЖІРИБЕСІ / ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА ВОСПИТАНИЯ / THEORY AND PRACTICE OF EDUCATION 68 ды. Өсіп келе жатқан жоғары сынып оқушыларының ерекшеліктері тұлға- ның одан әрі қызмет етуін, таңдау ер- кіндігі мен қоршаған ортаның қатаң талаптарынан салыстырмалы автоно- мияны қамтамасыз ететін мәселелерді шешумен анықталады. Жоғары сынып оқушыларының ере- сектік жасқа дайындығының психоло- гиялық ерекшеліктерін зерттей келе, Абрахам Маслоу қарастырған ересек- тіктің ерекшеліктеріне тоқталсақ: - өзін және адамдарды барлық ар- тықшылықтар мен кемшіліктермен және өзін-өзі растаусыз және төзбеу- шілікпен қабылдау; - психологиялық тұрғыдан жетіл- ген адамдарда өзін адамның барлық ұрпақтарымен сәйкестендіру және адамдарға жанашырлық таныту арқылы көрінетін адамзатпен бірлік сезімі; - мәдени байланыстарға сыни көзқа- рас – жақсысы таңдалып, жағымсыз дәстүрлерден бас тартады. Жеке адам өзін жердегі өркениеттің өкілі ретінде сезінеді; - қоршаған және мәдени клише- лердің әсеріне иммунитет; - қоғамда қабылданған дәстүр- лерді ұстанатын, бірақ оларға жайба- рақат әзіл мен конформизмнің саналы көрінісімен қарайтын табиғи және де- мократиялық мінез-құлық; - алдану мен сәтсіздікке төзімділік. Негативтен алшақтау қабілеті, кейде жалғыздыққа деген қажеттілік; - өзін және жағдайды сырттан көру- ге мүмкіндік беретін экстремалды жағдайлар тәжірибесінің болуы; - отбасымен және достарымен шынайы қарым-қатынас, ешқандай реніш, жанжал, қастық пен агрессия жоқ; - мақсаттарды анықтай білу және адамгершілік нормаларын сақтай оты- рып, оларға назар аударту. Жақсылыққа ұмтылу, жамандықтан аулақ болу, со- нымен қатар ең көп Homo sapiens саны үшін максималды пайда жеткізу; - маңызды мәселелерді шешуде сындарлы және іскерлік бағыт - озық тәжірибені үйренуге дайын- дық; - қабылдаудағы өткірлік пен жаңашылдық, белгілі фактілер мен жағдайларға күтпеген жерден қарау шеберлігі; - барлық жағдайларда көрінетін және іс-әрекеттер мен іс-әрекеттерде бейнеленетін шығармашылық; - стереотиптерден арылған шын- дықпен жағымды қарым-қатынас. - өмірге деген философиялық көзқа- рас, яғни өз проблемаларына деген ирония, өйткені бәрі бір кезде бітетінін түсіну. Маслоу бойынша, әркім өзінің пси- хологиялық жетілуін дамыта алу мүм- кіндігіне ие. Әлемде жайлы өмір сүру; қарым-қатынастан ләззат алу; өз эмо- циялары vен қабілеттерін басқару; басқалардың көңіл-күйін дұрыс түсіну және іс-әрекетте сәттілікке жету бұнын бәрі психологиялық жетілудің көрсет- кіштері болып табылады [2]. Е.Сапогова ересектікпен мынадай жеке тұлғалық сипаттамаларды байла- ныстарды: 1) өзіне жауапкершілік алу, шешім қабылдау қабілеті; 2) билікке ұмтылу және ұйымдастырушылық қа- білеттер; 3) өзгелерді эмоциялық және зияткерлік қолдау қабілеті; 4) өзіне сенімділік және мақсаттылық; 5) фи- лософиялық жалпылауға бейімділік; 6) өзіндік қағидаттар мен өмірлік құн- дылықтар жүйесін қорғау; дамыған ерік-жігердің көмегімен проблемала- рына қарсы тұру қабілеті; 7) жеке өмір салтын қалыптастыру.; 8) әлемге ықпал етуге және жас ұрпаққа жеке тәжірибе беруге ұмтылу; 9) реализм, рациона- лизм, бағалаудағы байсалдылық және |