Стандарт бҧйымдарды функционалдық ӛзара ауыстырымдылықпен

45 
модельді жҥргізу ҥшін қайтадан оқып ҥйренудің қажеті жоқ. Сондай-ақ тҥрлі 
қажеттілікке арналған автомобильдер, мысалы, жҥк машинасы немесе жеңіл 
машина бірдей жҥргізіледі. Кешендік және озық стандарттауда, сонымен қатар
бҧйымдар мен техникалық шарттарды стандарттауда бҧл басты принцип 
болып саналады. Осы принцип негізінде машиналарды, аспаптарды және т.б. 
бірдейлендіру мен агрегаттау қҧрылады.
4. Стандарттың ӛзара байланыстырылу принципі 
Жалпытехникалық және салалық стандарттардың кӛптеген тҥрлері 
болғандықтан, оларды ӛзара байланыстыру қажет. Кешендік стандарттау әдісі 
бҧл принциптің маңыздылығы мен тиімділігінің кӛңілге қонымды мысалы бола 
алады. Стандарттардың талаптары бір біріне қарама-қайшы болмауы, бір 
талаптар екінші біреуін ӛзгертпеуі керек.
5. Стандартты жасаудың ғылыми-зерттеулік принципі 
Стандарт жобасын дайындауға және оларды ойдағыдай енгізуге қажет арнайы 
теориялық, эксперименттік, конструкторлық жҧмыстарды жҥргізу ғана емес, 
қолдағы тәжірибені кеңінен қолдануды қарастырады. Стандарт талаптары 
зерттелген және ғылыми негізделген соң ғана тағайындалуы керек. Зерттеулер 
ӛнімге қойылатын талаптардың тҧтынушыға жайлы және қауіпсіз болатын 
деңгейін жеткілікті сенімділікпен дәлелдейді және кӛрсетеді.
6. Тәуір кӛру принципі 
Ӛзара ауыстырымдылық деңгейін кӛтеру, бҧйым атауларын азайту және 
зауыттарды тиімді арнайыландыру мен бірлестіру ҥшін, ӛнімді арзандату, 
стандарттарды жасау мен бірдейлендіру ҥшін материалдар, дайындамалар, 
қҧралдар, айлабҧйымдар және калибрлердің ӛлшем санын азайтуда қолданады.
Бҧл принцип бірдейлендіру мен агрегаттауда кеңінен қолданылады. 
Осы принципке сәйкес стандартталатын параметрлер мәндерінің бірнеше 
қатары тағайындалады, оларды таңдауда бірінші қатарды екінші қатарға 
қарағанда, екінші қатарды ҥшінші қатарға қарағанда тәуір кӛреді. Осы 
принциппен диаметрлер, метрикалық бҧрандама адымы, жылдамдық 
қорабының айналу жиілігі, т.б. қатары қҧрылған.
Машиналардың, олардың бӛлшектері мен тетіктерін бірдейлендіру және 
стандарттау кезінде жҥйелеуге принциптің маңызы зор, тәуір кӛрінетін сандар 
қатарын қолдануға негізделген. Геометриялық прогрессия бойынша қҧрылған 
тәуір кӛрінетін сандар қатарын кеңінен қолданады. Ол екі кӛрші сандар 
арасындағы тҧрақты қатынасты сандар қатарын білдіреді. Бҧл қатынас 
прогрессиясының 

бӛлгіші болады.
Мысалы, 

= 2 - 1 – 2 – 4 – 8 – 16 – 32 – 64- 128- 256 – 512 … 

= 1,6 - 1 – 1,6 - 2,5 – 4 – 6,3 - 10,1 – 16,1 – 25,8 - 41,2…… 
5
φ= 10 = 1,58.....
қатары.R5 
10
10
1, 26....
φ =
=
қатары.R10 
20
10
1,12....
φ =
=
қатары.R20 
40
10
1, 06....
φ =
=
қатары.R40
Прогрессияның кез келген екі мҥшесінің кӛбейтіндісі немесе бӛліндісі 
әрқашан оның мҥшесі болады. Геометриялық қатар кез келген екі кӛрші 

46 
мҥшенің қатынасы тҧрақтылығы мен υ теңдігімен ыңғайлы, бҧл дегеніміз 
қатардың әрбір келесі мҥшесі алдыңғысынан υ рет ҥлкен бола алмайды. Егер
тҧтынушыға тәуір кӛрінетін сандар қатарымен қҧрылған параметрлер 
қатарында жоқ бҧйым параметрі қажет болса, онда ол бҧйымда бар жақын 
параметрді қолданады, сонда қателік (υ-1)/2 рет аспайтын болады. Мысалы, 
жонушыға есептеу бойынша шпиндельдің 690 мин
-1 
тең айналу жиілігі қажет, 
білдекте 630 мин
-1
және 794 мин
-1
жиіліктері бар. Ол жақын орналасқан 630 
мин
-1 
тең жиілігін таңдайды. Таңдау қателігі 630/690= 0,91 тең. Қажетті 
жиілікке (1-0,91)х100%= 9%. υ = 794/630 = 1,26 жетіспейді, максималды 
қателік (1,26-1)/2 = 0,13 тең, 13пайыздан аспайды.
1 және 

= 
10
– бар геометриялық прогрессия бәрінен ыңғайлы деп
саналады. ИСО ҧсынысы бойынша 

бӛлгіші бар 4 негізгі тәуір кӛрінетін 
сандардың ондық қатары тағайындалған: 
3
10
2, 2....
φ =
=
қатары.E3 
6
10
1,5.....
φ =
=
қатары.E6 
12
10
1, 2.....
φ =
=
қатары.E12 
14
10
1,1.....
φ =
=
қатары.E14 
Жеке жағдайларда R80

=
80
10
= 1,03 қатарын қолданады. 
Тәуір кӛрінетін сандар қатарын таңдауда бҧйым тҧрпаты ӛлшемдері ҥшін 
ҥлкен мәнді 

қатарын қолдану мақсатқа сай келеді, бірақ қатарды таңдауды 
техникалық және экономикалық тҧрғыдан негіздеу қажет. 
Стандарттау кезінде кейде арифметикалық прогрессия принципімен 
қҧрылған 1 – 2 – 3 – 4 
–
… немесе 25 – 50 – 75 – 100 – 125 ….. тҥрдегі тәуір 
кӛрінетін сандар қатарын қолданады. Бҧл қатар кез келген екі кӛрші сандардың 
айырмасы 
тҧрақты 
болуымен 
сипатталады. 
Прогрессияның 
жеке 
кесінділерінде екі кӛрші сандардың айырмасы әртҥрлі болатын сатылы-
арифметикалық қатарлар да кездеседі, мысалы, бҧрандама диаметрлері қатары
1

жүктеу/скачать 3.11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: