Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

2. Гутнова Е.В. ”Историография истории срених векав” М. 1985 г.

3. Шервуд Е.А. “Законы лангобардов” М. 1992 г.

4. История средних векав. В 2-х т. М. 2001г.

5. Энгельс Ф. “О Франции в епоху феодализма” М. 1948 г. “Архив Маркса и Энгельса”, стр. 300-302.

6. С.Д. Сказкина “Хрестоматия по истории средних векав” П. 1950 г.

7. Гутнова Е.В. “ Историография истори средних веков” М.1985 г.

8. Шервут Е.А. “ Закооны лангобардов” М.1992г.

9. Корсунский А.Р. “ Образование раннефеодального гасударство в Западной Европе” .

10. Григорий Турский. “ История франков” М.1987г.

11. Лебек С. “ Произхождение франков” М.1993г.

12. Болотов В.В. “Лекцийи по истори древней церкви” М.1994г.

13. “Всемирная история”. В10-т.т,3 М.1957г.

14. “История Европы”. В 8-т. Т-2,-3,” Средневековая Европа” М.1988г.

15. Левандовский А. “Карл великий” М, 1995 г.

16. Б.И.Пуришев., Р.О.Шор “Хрестоиатия по зарубежный литератури., литература средних веков” М. 1953 г.

17. С.Д.Сказкин “Хрестоматия по истории средних веков” М. 1950 г.

18. Н.М. Девяткина “История средних веков” М.1998 г.

19. Н.И. Девятайкина “История средних веков” М.1998 г.

20. Р.Ю. Випер “История Древнего мира и Средних веков” М.1994 г.

21. 
    История средних веков , В-2-х . т. М. 2001 г.
    
22. 
    Всемирная история, В-10-х.т. М.1957 г.
    
23. 
    Гут нова Е.А. “Историография истории средних веков” М.1985 г.
    
24. 
    Карсавин Л.П. “Монашевства в средних века” М.1992 г.
    
25. 
    Истории Европы. В 8- томах, Т-1,2,3, М. 1988 г.
    
26. 
    Барг М. А. “Епоха и идей” М. 1987 г.
    
27. 
    Григорий Турцкий “История Франков”
    
28. 
    Гутнова К.В. “ Историография истори средних векав. “
    
29. 
    Всемирная история. В 10-т.т, 3 М. 1957 г.
    
30. 
    История средних векав В 2-х.т. М 2001 г.
    
31. 
    Лелек С. “Пройсхождение франков” М. 1993 г.
    
32. 
    Курбатов Л. “История Византии” Л. 1975 г.
    
33. 
    Византииские почерки, М. 1996 г.
    
34. 
    Литаврин Г.Г. “Византииское общество и государство в Х- ХІ В.В.” М. 1987 г.
    
35. 
    Всемирная история. В 10- т.т, 3. М. 1957 г.
    
36. 
    История средних векав. В 2-х.т. М. 2001 г.
    
37. 
    Всемирная история В 10 т.т. М 1957г.
    
38. 
    История Еуропы В 8-т. Т-2-3.
    
39. 
    Гутинова ЕВ. “Историография историй средних веков” М 1985 г.
    
40. 
    История средних векав. В.2-х т. М2001 г.
    

№1 Сабақтың тақырыбы:

1.Орта ғасырлар тарихын кезеңдерге бөлу.

2.Батыс Еуропа феодализмнің тарихи орны.

3.V-ХІІғ.ғ тарихы бойынша түпдеректер.

.Буржуазиялыќ тарихиография “феодализм” деген терминді кеңінен ќолданылды. Біраќ ол феодализмге ғылыми аныќтама бере алған жоќ. Буржуазія тарихшылары феодализмді, оның екінші кезектегі негізінен саяси және заңға сәйкес белгілері бойынша бағалайды. Біреулері оның ерекше белгісі- саяси быраңќылығы десе, екіншілері- феодалдыќ бағыныштылыќ, үшіншілері- саяси биліктің жер иелешушілікпен ұштасып жату деп аныќтама жасаған болады.Кейінгі ортағасырдың феодалдыќ ќоғамында капиталистік ќатынастар туып, ќалыптаса бастаған кезде, Батыс Еуропаның көптеген елдерінде аќша рентасы әлі де болса үстемдік ете берді. Сонымен бірге осы кезеңде феодалдыќ аќшалай рента ыдырай бастады, сонымен ќатар бірте-бірте капиталистік жер рентасы кең тарайды.

Алғашќы тұрмыстыќ ќауымдыќ ќұрылыстан феодализмге көшу тарихы ілгері басќан еді. Бұның көшуіне өндіргіш күштердің онан әрі даму себепкер болды, өйткені ол бұл дәуірде жалпы еңбекті жеке өндіріспен ауыстыруды талап етті. К.Маркстың сөзімен айтќанда “жыртылатын жерді ќауымдасып өңдеу және оның өнімін жеке иемдену сонау ертедегі ќауымдар жағдайымен сайыспайды, жеке адамның өсуіне жол береді” Бұл өткен дәуірдің өте төмен еңбек өнімділігі жағдайында ќауымдыќ шаруашылыќтың даму сөзсіз жерді жеке меншіктенуге, ал еңбекті ќоғамдыќ бөлісу- таптардың тууынажәне тікелей өндірушілерді ќанауға әкеліп соғатын еді. Соған ќарамастан феодалдыќ ќұрылыс жеке адамдардың өндірісін одан әрі нығайтуға және ұсаќ шаруалардың шаруашылыќтарының өнімділігін арттыруға үлкен мүмкіндіктер ашып берді.

Феодалдыќ ќоғам,да басќа да таптыќ ќоғамдыќ сияќты, оның барлыќ даму кезеңдерінде шаруалардың феодалдарға ќарсы табан тірескен, күнделікті таптыќ күресі жүріп жатты.Ол орта ғасырдың екінші және үшінші кезеңдеріне жиі-жиі шаруалардың бұќаралыќ көтерілісі формасына айналып, нағыз шаруалар соғысына ұласып кетіп жерді. Әдетте осы көтерілістер жеңіліске ұшырай берсе де, олар крепостниктікті бірте-бірте жеңілдетуге, феодалдыќ езгіні біршама әлсіретуге, демен, феодалдыќ ќоғамда өзгергіш күштердің ілгері дамуына жадай жасады. Орта ғасырдың екінші кезеңінде ќала халыќ феодал сеньорларға ќарсы табанды күрес жүргізді. Ќалалардың цех ќолөнершілер бұќарасының ќала патрициатына ќарсы әлеуметтік күресінің кескіленген аренасына айналуы жиілей түсті. Соңынан ол ќаланың төменгі ќаналушыларының (плебейлердің)көпестік және цехтыќ аќсүйектеріне ќарсы күресіне ұласа берді.

Кейінгі орта ғасырда антифеодалдыќ шаруалар мен плебейлердің жаппай көтерілісі алғашќы буржуазиялыќ ревалюциялармен ұласатын болды. Сөйтіп, осы ревалюциялардың барысында феодалдыќ ќұрылысты ќұлатуда шешуші ролі атќарады.

Ертедегі және классикалыќ орта ғасыр тарихының өзекті проблемасы тарихы материализм тұрғысынан Альп ќарағанда тұтас бүкіл дүниежүзілік тарихи дәуірдің барлыќ ќоғамдыќ ќатынастың белгілі ќұрылымын тудыратын өндіріс әдісі ретіндегі феодализмнің туу мен ашып көрсету болып табылады.

Феодализмнің тууын ортағасырлыќ зерттеулерде ағартушы ғалымдар екіге бөліп дәлелдеді. Біріншісі “романдыќ”, екіншісі “германдыќ” топќа бөліп өзара пікірлесе отырып талдады. Біріншісі бойынша аббат Дюбо орта ғасырлыќтың алғашќы кезеңін римдік (романдыќ) дәстүрдің жалғасы деп. дәлелдеді. Феодализмнің тууын Дюбо тек X ғ.ғ. жатќызды. Екіншісін граф Буленвелье француз дворяндарының артыќшылығын тарихи тұрғыдан негіздеуге тырысып, феодалдыќ ќұрылыс германдыќтар жаулап алған соң, пайда болған деп германдыќтарды (олар француз дворяндарының ата-бабалары деп. таныды) жаулап алған правосы бойынша үстемдік жағдайға ие болды деп дәлелдеді. Ағартушылыќ деген атпен орта ғасырлар тарихын зерттеуде тарихшылар феодализмнің мәнін және оның шығуы тарихын кең көлемде дәлелдеді. Ағартушылыќ дәуірінің тарихшылары орта ғасырды “феодализм” ұғымымен байланыстырды. Феодализмді тек саяси және праволыќ жүйе ретінде түсінді, оның экономикалыќ және әлеуметтік негіздерін көрмеді. Олардың кейбірі Вольтер, Робертсон, Юмнің зерттеулерінде феодализмнің бастр белгілері саяси былыќтар мен папа теократиясының үстемдігі деп санады, енді басќалары Монтескьенің зерттеулерінде феод тар жүйесі және онымен байланысты феодалдыќ бағыну тәртібі деп білді.Феодализмнің тууы туралы мәселеде олардың көпшілігі германдыќ теорияларға ќарай ќолдады, біраќ олар Буленвельге ќарама-ќарсы феодалдыќќа ќарсы үн ќосты. Монтескье “Заңдар Рухында” атты еңбегінде және Мабли “Франция тарихына байќау” еңбектерінде жаулап алушы германдыќтар Галлияда мүлде феодалдыќ ќанау емес, Германияда өмір сүрген еркін демократиялыќ ќұрылыс әкелді деп ұғындырды.

Орта ғасырлар тарихында материалдыќ және рухани мәдениеттің даму жөнінде тарихтың одан бұрынғы кезеңдермен салыстырғанда едәуір бөлімдерге бөлінді. Орта ғасырлар феодалдыќ зорлыќ, надандыќ, от пен ќинау инквезициясы, діни ќұлыќтылыќпен ќоса, шаруалардың феодалдар мен шіркеуге ќарсы орасан зор көтерілісін, ќала адамдарының феодал мырзалармен ќатты шиеленіскен күресін, халыќ бұќарасының әлеуметтік арман-ќиялын білдіруші еркін ойдың тұңғыш көріністері еретиктердің жаппай ќозғалысын адамзаттыќ есінде ќалдырды.

Орта ғасырлар тарихын дәуірлерге бөлу кезеңі латын Еуропа елдерінде орта ғасыр ќұл иеленушілігі мен Батыс Рим империясының V ғасырдың екінші жартысындағы күйреуінен басталады. Феодалдыќ меншіктің дамыған формасы “феод” латынша – жерге мұрагерлік жеке меншікті бейнелейді. Жер иеленумен және вассалдыќ байланыстар арќылы үстем таптың барлыќ топтарының өкілдерін біріктіріп, феодалдыќ шаруаларды ќанауды ұйымдастыруда және оның ќарсылыќ көрсетуінезгілеуде маңызды роль атќарды.

V- XVII ғ.ғ. арасында орта ғасырдың Батыс және Орталыќ Еуропа елдерінде өткен он екі ғасырлыќ кезең жатыр. Басќа әлеуметтік-эконимикалыќ формациялар сияќты, феодализм де бұл жүздеген жылдар ішінде өзгеріссіз ќалған жоќ. Өндіргіш күштердің өсуімен бірге өндірістік ќатынастарға тән ілгерушілік те болып жатты, феодалдыќ мемлекеттердің әлеуметтік ќұрлысы сияќты саяси бейнесі де өзгерістерге ұшырайды. Сондыќтан совет тарихиографиясында орта ғасырлар тарихын негізгі үш дәуірге бөлді:

1. 
   Алғашќы орта ғасыр – феодалдыќ алғашќы кезең-V ғасырдың аяғында XI ғасырға дейін, бұл кезде феодализм үстемдік ететін өндіріс тәсіл ретінде ќалыптаса бастады.
   
2. 
   Орта ғасырдың екінші кезеңі-XI ғасырдың ортасынан XVғ.ғ. аяғында феодализм өркендеп, феодалдыќ ќұрылыстың өркендеген кезеңі.
   
3. 
   Кейінгі орта ғасыр XVI- XVII ғ.ғ. алғашќы жартысы феодализмнің ыдырап, феодалдыќ ќоғамның түп-төркінінде капиталистік ќатынастар туып, ќалыптаса бастаған кезеңі.
   

әкімшілік финансы, әскери және т.б. мемлекеттік өкімет документтері, заңдыќ ескерткіштер “правдалар” яғни Герман және басќа халыќтардың әдет-ғұрып правасы жөніндегі жазбалары, азаматтыќ, ќылмыстыќ істер және шіркеу праволары кодекстері, жеке заңдар мен указдар, ќала хартиялары, сот протоколдары, заң трактаттары, хабар беретін түпдеректер; жылнамалар, шежірелер, өмірбаяндар, әулиелер тіршілігі, ресми емес тұрғыда хат жазысу, публіцистика, фольклор, әдеби шығармалар және т.б.

Бұрынғы Батыс Рим империясы жерінде варварлар мемлекеттерінің пайда болуы және феодалдыќ ќұрылыстың ќалана бастауы герман халыќтарында ќолданылып келе жатќан әдет-ғұрыптарды және олардың бағынышты халыќтармен ќатынасын үйлестіретін заңдарды жаба түрінде реттеп отыруды талап етті. Сондыќтан V ғ. өзінде Батыс Рим жерінде орналасќан герман халыќтарында жазба заңдар пайда болды, олар феодализмнің жаңа ќұрыла бастаған алғашќы сатысындағы әлеуметтік экономикалыќ ќатынастарды бейнелейтін документтерінде маңызды ғана емес, тіпті бірден-бір түпдеректер болып табылды.

XI ғ- XV ғ.ғ. археологиялыќ деректер бойынша документтер мен анналдардың (annales- жыл деген сөзден шыќќан) жанама мағлұматтары бойынша да өндіргіш күштердің даму әсер етті. Мүсінді ќол жазбаларда, кілемдерде ќолөнермен ауыл шаруашылығы еңбегі сахнадағыдай бейнеленіп саќталып ќалған.

Англияның XIII ғ. аграрлыќ және әлеуметтік тарихының ќұнды түп нұсќалары үкімет тексеруінің нәтижелері бойынша жасалған жер санағы болып табылады. Олардың ішінде 1279 ж.ж. Жүздік оралымдар неғұрлым ќызыќты болып табылады. Бұл – Орталыќ Англияның кейбір графтыќтары жер иелігінің тұтастай тізімге алынып жазылуы. Германия үшін XIII ғ. “Марка уставтарының” право жазбалары бар. Онда ќауым тәртіптері, шаруалардың пайдасына атќаратын борыштары да көрсетілген.

XIV-XVII ғ.ғ. капиталистік ќатынастардың Батыс Еуропа елдерінде сауда, өнеркәсіп, аќша айналымы негізінен аса бай документті материал саќталған; сауда келісімі, ќарыз документтер, квитанциялар т.б.

1.Барг М.А.”Епоха и идей” М. 1987 г.

2. Гутнова Е.В. ”Историография истории срених векав” М. 1985 г.

1. Шервуд Е.А. “Законы лангобардов” М. 1992 г.

2. История средних векав. В 2-х т. М. 2001г.

3. Энгельс Ф. “О Франции в епоху феодализма” М. 1948 г. “Архив Маркса Иэнгельса”, стр. 300-302.

4. С.Д. Сказкина “Хрестоматия по истории средних векав” П. 1950 г.

1 апта

№2 Сабақтың тақырыбы:

а) 3

б) 1

г) 5

а) V-XI ғ.ғ

ә) VI-XI ғ.ғ

б) IV-X ғ.ғ.

в) XI-XII ғ.ғ

г) Х-ХІІ ғғ

а) Феодализм

ә) Тотелизм

б) Шамонизм

в) Провоис

г) Социолизм

топқа бөліп дәлелдеді.

а) екіге

ә) үшке

в) беске.

г) алтыға
5. Феодалдарға шаруалар көптеген міндеткерлікті атқаруға тиіс болды басты түрі еңбекпен өтеу қалай аталды.

а) барщина

ә) жер үлесі.

б) басыбайлы

в) биландар.

г) ерікті.

а) соғыс.

ә) ел билеу

б) шаруалар.

в) жер өңдеу.

г) қол өнер.

7. Басыбайлы шаруаларды Англияда қалай аталды.

а) Булондар.

ә) басыбайлы

б) ерікті.

в) құлдар.

г) барщина.

8. Орта ғасырларлық екінші кезең қай кезеңдерді қамтиды.

а) ХІ-ХҮ ғғ

ә) ІХ-ХҮ ғғ

б) ХІҮ-ХҮ ғғ

в) ҮІІ-ХІҮ ғғ

г) ҮІІ-ХҮ ғғ

а) Х ғ

б) ХҮ ғ

г) ХҮІІІ ғ