Ќазаќстан Республикасы Білім єылым министрлігі
жүктеу/скачать 1.2 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қанның қан тамырларындағы қозғалысы. (гемодинамика).
| 3. Жүрек-өзінің жиырлуы кезінде қанды белгілі бір күшпен итереді. Яғни оған тамырларымен қозғалуы үшін біраз энергия береді. Бірақ бұл энергия қан қозғалғанда оны элементтік бөлшектердің бірнеше тамырлар қабығының қанға тигізетін кедергілерінің арқасында азаяды. Сонымен қанның тамырлар қабырғасына түсетін қызметі біртіндеп төмендей береді. Артерия ортаңғы қан қысымы сынап тбағанасы болса (Нg) 140-120 мм болса, ірі артерияларды 125-110, майда артерияда 60-40 мм, капилярда 40-20 мм, веналарда 10-5 мм, ірі веналарда теріс мәнге дейін төлеуді.
Тамырлардың түрлі органикалығы қан қысымының арасындағы айырмашылығы қанның тамырлар арқылы қозғалысының негізгі себебі болады. Қан қысымына организмдерде қарыншалардың цистоласы кезінде көтеріледі, дистоласы кезінде төмендеді. Оның деңгейі системалық қан көлемі көбейгенде немесе жүректің соғуы жылдамдаған кезде көбейіп отырады. Қан қысымының шамсына қан тамырларының жалпы теңдігі әсер етеді тамырларының көлденеңін кішірейген сайын қан қысымы көбейеді ол кеңейсе азаяды кейбір жағдайда жарахаттанғанда капляр тез құйылып кетуіде қанның үдіретке келуі азаяды сонан қан қысымы төмендейді. Қанның ағу жылдамдығы тамырлар жүйесі барлық бөлімдерде қан ламинарлық сипатта қозғалады. Яғни тамырлар осымен полярлы түрде қабат 2 болып бөлінеді. Тамырлар қабырғасының жанасқан қабаты іс жүзінде қозғалмайды деуге болады оның беткейімен соғып екінші қабаты ол оның беткеймен үшінші қабатына тұтастай қан қабаттары қозғалады қан ағатын жерде ламиналықтан басқа турбиленттік қозғалыс болады бұл жағдайда бөлшектеніп қан тамырлары полярлы түрде ғана емес оған серпендикулярлы түрде орын ауыстырады. Сұйықтардың ішкі үйкелісі өтеді. Жүрек қанды қан тамырларының белгілі бір үзілістермен шығады. Бірақ қан тамырлардығы қанның ағысы әр уақытта үзіліссіз болады. Оныгң себебі бірінші қан тамырларының қабырғалалры серпінді созылғыш келеді. Екінші қан тамырларының ағысы әлсіреттетін кедергілер болады. Осы кедергінің арқасында қан тез атериалды немесе өте кете алмайды да ондлағы қан тамырлары көтеріңкі келеді. Сондықтан атериал қабырғасы олардың иіші кеңейеді одан қалып құяды. Қан қысымының атериаларымен капилларлы аырма шоқтары қан үздіксіз қозғалуына себебші болып табылады. Атерия қысымының тербеліс көрсеттетін қисықтан әртүрлі толқындар байқалады. Пусыктық жеке тербелісін талдау үшін арнайы құрал пикмография көмегімен оның қисық сызығына жауап алады. Қисық сызықтағы көтерілуі анакрота жүректі санды итеріп шығару кезінде алынады. Бұдан артериядағы қысымы көбейіп, оның қабырғасы екінші рет біраз созылады соңғы немесе дикроттық көтерілу байқалады. Омыртқалы жануарларда қан айналу тұйық тамырлар жүйесінде жүреді. Қан айналудың орталық органы-жүрек. Сүтқоректілерде қан жүретін тамырларбір-бірімен тек жүрек арқылы ғана байланысатын 2 тұйық қан айналу шеңберін жасайды-үлкен және кіші. Қан айналудың үлкен шеңбері бойынша қан жүретін сол жақтағы қарыншасынан Қолқа арқылы шығып, дененің өкпеден басқа барлық органдарына таралып, одан соң төменгі және жоғарғы қуыс веналар арқылы оң жүрекшеге құяды.Оң жүрекшеден оң қарыншаға түседі, одан әрі қан кіші қан айналу шеңберіне өтеді. Бұл бойынша қан оң қарыншадан өкпе артериясы арқылы шығып өкпеге барады. Өкпе капилярларынан өтіп қан төрт өкпе веналары арқылы сол жүрекшеге құяды. Одан сол қарыншаға түсіп, қайта, қан айналудың үлкен шеңберіне өтеді. Сүтқоректілер және құстарда ғана қан жүретін жүйенің құрылысы адамдікіндей болады. Төменгі сатылы омыртқасыздарда қан және қан жүретін тамырлар жоқ. Қоршаған орта және организмжасушаларының арасындағы зат алмасу, оларда су, оттегі және тамақ заттарының тікелей ұлпа сұйықтығына өтуі арқылы жүріп отырады.Бұл өькен заттар жасуша аралық жолдарда жай жылжып жүреді.Филогенетикалық даму барысында ұлпа сұйықтығы жүретін жолдар біраз кеңейеді. Бірақ қан жүретін жүйе туралы тек өзінің қабырғалары бар ерекше тамырлар қайда болғанда ғана айтуға болады. Омыртқасыздарда мұндай тамырлар жүйесі тұйық емес. Буылтық құрттарға алғаш рет тұйық қан жүру жүйесі тб. Бұл қан алып жүретін аппаратының эволюциясы үшін тамырлардың тұйық жүйеге айналу процесінің мәні зор. Жүрек-тамыр жүйесінің дамуындағы 2 -бір ерекше белгі-өзінің жиырылуы арқылы тамырларды толтырып тұрған сұйықтықтардың қозғалуын тудыратын арнаулы етті органның прогрессивті жекеленіп күрделенуі. Құрттарда және ланцетникте жүрек болмайды. Оларда тек етті қабырғасы бар, соғып тұратын арқа тамыры ғана болады. Алғашқы кезде жүрек бөлінбеген, біртұтас түрде болған. Одан соң балықтарда жүрекше мен қарыншаға бөліне бастағаны байқалады. Амфибияларда екі жүрекше және бір қарынша п.б. сондықтан жүрекшелерде бөлінген артерия және вена қандары қарыншада бір-біріне қосылып кетеді. Ал жоғары сатылы рептилияларда 4 камералы жүрек п.б. (крокодил). Қан жүретін жүйенің құрылысының эволюциясымен қабат оның қызметі де өзгере береді: қанның қозғалысы жылдамдайды, қан айналуды реттеу күрделенеді т.б. Қанның қан тамырларындағы қозғалысы. (гемодинамика). Қан айналудың үлкен және кіші шеңберін құрайтын тамырларды, олардың қабырғаларының морфологиялық ерекшеліктеріне қарай ,диаметрлеріне және функционалды рөлдеріне қарай бірнеше топқа бөлінеді. 1) Қолқаны және ірі артерияларды эластикакалық (серпінді, амортизациялаушы) тамырларға жатқызады. Бұлардың қабырғасының ортаңғы қабатында эластикалық элементтер көп болады. Осылардың арқасында қарыншалардың ырғақты систоласы кезінде созылған (кеңейген) тамырлар дистола кезінде серпіліп, бұрынғы қалпына келе алады. 2). Орташа және майда диаметрлі артерияларды етті тамырлар дейді. 3). Диаметрі 15-70 млм-дей болатын артериолдар, метаартериолдар, артерия- веналық анастомаздар, прекапилярлық ефинктерлер-резисивті (кедергілі) тамырлар д.а. Қан ағысына кедергі күш негізінен артериолдар туады. Бұл тамырлардың қабырғасындағыбірыңғай салалы еттің қалың қабаты жиырылғанда олар айтарлықтай тартылып, қан ағуына кедергі күрт өседі. Мұның әсерінен артериялардан қанның әкетілуі азаяды, ондағы қысым жоғарылайды. Артериолдар тонусының төмендеуі, керісінше, артериялардан қанның әкетілуін көбейтеді ал артериялық қан қысымы төмендейді. Бұл артериолдар диаметрінің өзгерістері жалпы артериялық қысымды реттеуде басты рөл атқарады. И.М. Сегенов артериолдарды "жүрек-қантамыр жүйесінің краны" д.а. Бұл "крандар" ашылғанда сол облыстағы қантамырларға өтетін қан көлемі көбейеді, жергілікті қан айналу жақсарады, ал жабылғанда керісінше, онда қан айналу күрт нашарлайды. 4). Капиллиярларда алмасу тамырларына жатқызады. Жұқа қабырғалары арқылы қан және ұлпа сұйықтығы арасында түрлі заттар мен газдардың алмасуы жүреді. Капилярлар қабырғасының жиырылғыштық қабілеті жоқ, кеңеюі-тарылуы резистивті тамырлардағы қысымға байланысты. 5). Сиымдық тамырлар- посткапиллярлық венулалар, венулалар, веналар және ірі веналар жатады. Құрылысы жағынан веналар артерияларға ұқсас, бірақ олардың қабаты жұқа болады. Оларда қанның кері ағуына мүмкіндік бермейтін клапандар бар. жүктеу/скачать 1.2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|