Еуропалық одақтың кәсіпкерлік қызметті реттеу жүйесінің құруына жақындауы

Еуропалық одақтың кәсіпкерлік қызметті реттеу жүйесінің құруына жақындауы

Европалыќ одаќ кјсіпкерлік ќызмет жґнге салу бірыѕєай жїйесі жоќ болып жатыр. Уаќыт да еѕ комплексті жјне қазіргі уақыттың техникалыќ жґнге салу жїйесін еуропалыќ одаќ ўйымдасќан есептеуді болады, негізі салынєанды тјуекелдердіѕ баєалау жїйесінде, тап осы зерттеуде ќаралєан болады.

4. Реттеуді тәуекелге және шығынға тәуелді жүргізудің жалпы кепілдемелері.

Маѕызды белгілеп кету керек, тіпті бірыѕєай акті жоќ болуы жанында тјуекелдіѕ тјуелділікте мемлекеттік реттеу тїр таѕдау тїсінулері мемлекеттік реттеу туралы деѕгейде ўлттыќ органдардыѕ ќўќыќтыќ сана деѕгейінде жјне доктринальномда пайдалардыѕ жјне реттеу шыєындарыныѕ бар болу туралы сґйлеуі болады.

Еѕ (јкімшілік рұқсат жасалмағанды жјне ќызмет лицензиялауын құру) халыќ ќауіпсіздік немесе ел ќорєаныс ќабілетініѕ тікелей ќорќытулары бар болу жанында ќолданылып жатыр.

Аныќтама жанында аныќталатынныѕ араќатынас сияќты пайдалардыѕ жјне жґнге салу шыєындарыныѕ мемлекеттік ќол сўєу дјрежелері қазіргі уақыттағы заѕ шыєарушыларды нјтижелілік тїсініктерінен аралап шыєуды ўмтылып жатыр.

Шыєындардыѕ аныќтама процесс жјне пайдалар бўл жаєдайда јртїрлілерді мемлекеттерде јр тїрліше уақыт тәртібі белгіленген. Дјл осылай, еуропалыќ мемлекеттердіѕ кґпшілігінде тап осы процес бїтінде заѕ шыєаратын уақыт тәртібі белгіленбеген жјне шешімдерді заѕ шыєарушылармен ќабылданып жатыр.

АЌШта айќын сандыќ белгілерден аралап шыєуды ўмтылып жатыр. Біраќ заѕ шыєару сынын кґрсетіп жатыр, табысты јрекеттер болып жатќан тїрда бірнеше себеп: статистикалыќ хабар таныстырылушылыќсызыныѕ, пайдалардыѕ есеп-ќисап бірыѕєайлы јдістерініѕ жоќ болу жјне шыєындардыѕ (јдеттегі заѕ шыєаруды кґмескі ўєыммен операция жасап жатыр «қазіргі уақыттағы єылыми јдістердіѕ ќолдануымен»), мекеме арасындаєы келісу тартуымен, не ертіп әкелгені – мәселелердің кґрінуіне мемлекеттік шаєылысу. Сонымен ќатар, наќты экономикалыќ объектілер, аќиќатта экономика бїтін бўтаќ, тґтенше кїрделі жјне математикалыќ їлгілеу көлемді ќолдануына арналєан.

Қазіргі уақытта єылыми јдістемелер негізінде пайдалар жјне шыєындарды есеп айырысуы ќабылдауєа болатыны Австралия їлгісіне сәйкес келеді, біраќ міндетті сондай сандыќ есеп-ќисаптарды келмейді. Назар орталыќ ќўжат дайындауы жанында мемлекеттік реттеудің тїр таѕдау аныќтаушы, кїтілетін жґнге салу кїшті јсер бәсекені болдырмаудағы зерттеулер орнында болып жатыр.

Шыєындардыѕ шекті маєына аныќтамасы тјуекел азаюы

Басќарудаєы тјуекелдермен єылыми білім дербес облысына кірді.

Сонымен ќатар, тјуекелдердіѕ сандыќ ґлшеу нјтижелілік бойын баќылау бірсыпыра объектілерініѕ ар жаєында ўзаќ статистикалыќ баќылау жоќ болуымен тежеліп жатыр. Математикалыќ їлгілерді ќолдану мїмкіншілігі (коэффициент, shortfall жјне басќа математикалыќ їлгініѕ, бірлестіктермен ќолданылатындар тјуекелдердіѕ баєалауына арналєан) сондыќтан їлкен аќпараттыќ объектілердіѕ артынан кем ыќтималдыќ ґлшеуіне арналєан тјуекел орындаулары аман саќталып қалған, кейбірлерге мемлекеттік реттеу объектілері апарып беруі жиі болады. Сонымен ќатар јрбірде єылым облыстарынан ќауіп-ќатерлердіѕ теѕестіруіне арналєан жеткілікті жабдықтар жјне тјуекелді тґмендетуіне арналєан баламалыќ шешімдердіѕ ұйқасы берілуі болады (мысалы, химиялыќ жјне микробиологиялыќ тјуекелдер).

Қазіргі уақыттағы заңдар сол уақытта тәуекелді басқару кезіндегі шешімді қабылдаудың алгоритмін сипаттау үшін құрылады.

Тәртіп таңдау

Тәуекелді талдаудан кейін реттілікті таңдаудың түрі туралы шешім қабылданады. Егер халықтың денсаулығы мен өміріне қауіп, сонымен қатар, мемлекеттік қорғаныстық қабілеттілігі болмаса, онда тәртіптің ең тиімді түрін таңдаудың қажеттілігі туралы шешім қабылданады (квази-тәртіптік немесе өзіндік тәртіп).

Сонымен қатар, шығын мен тәртіптің нақты түрлерінің пайдасын есептегеннен кейін, тәртіптіліктің опциясының қатыспауынан мақсатқа лайықтылығы туралы нәтижесі жасалады.
Реттілік пен ретсіздікті енгізу туралы шешімді қабылдау алгоритмі:

1. 
   мүмкін объектінің реттілігін арақатынасының потенциалды зиянды оқиғасы туралы релевантты ақпараттың жиынтығы;
   
2. 
   келіп түскен әрбір зиянды оқиғаның ықтималдығын өлшеу;
   
3. 
   реттілік бағытталған «тәуекел объектісінің» түсінігін қалыптастыру;
   
4. 
   агрегатталған зиянды оқиға ретінде, келген тәуекелдің ықтималдығын өлшеу;
   
5. 
   тәуекелдің жүзеге асуы кезінде зардаптарын жабу құндылығын анықтау;
   
6. 
   жеке зиянды оқиғалардың болдырмау қатынасында реттіліктің белгілі түрін шығару;
   
7. 
   «пайда - шығын» критериі бойынша реттіліктің альтернативті түрін бағалау;
   
8. 
   түскен зиянды оқиғалардың зардаптарын бағалау(адамның денсаулығына және өміріне қауіп тигізу ықтималдығын анықтау, мемлекеттің қорғаныс қабілеттілігінің ықтималдығы);
   
9. 
   мемлекеттің қорғаныс қабілеттілігін немесе адамның денсаулығына зиянына байланысты реттілікті таңдау түрі:
   
10. 
    егер адамның денсаулығына немесе мемлекеттің қорғаныстық қабілеттілігіне қауіп төнген жағдайда, «пайда – шығын» талдауын жүргізу және бәсекеге қабілетсіздігінің болу/болмауын талдау;
    
11. 
    шешімді қабылдау.
    

3. 
   Қазақстандағы және әлемдегі дамыған елдердегі әрекеттің жеке түрлерін реттеудің, жүйені енгізудің принциптерінің негізін талдау
   

   1. АҚШ-ғы тұтынатын тауарларды шығарудың реттілігінің ерекшеліктері

Комиссияның артықшылығына мыналар кіреді:

Жинақ, талдау, тұтынатын тауарлармен байланысты ақпаратты зерттеу;

Өлімнің, дененің зақымдалуының, ауруын және денсаулығына тиген зиянынының себебін, сонымен қатар, тұтынатын тауарларды пайдалану кезіндегі қолайсыз жағдайлардың нәтижесінен пайда болған экономикалық шығын зерттеу жүргізу (пайдалану);

мемлекеттік және жеке ұйымдарға, қауіпсіздік стандартын өңдеуді шығарушыларының ассциацияларына көмек көрсету.

Комиссия мыналарға құқылы:

Тұтынатын тауарлардың қауіпсіздігіне және осындай өнімдердің қауіпсіздігінің жақсаруына қатысты тексеру және зерттеу жүргізу;

Тұтынатын тауарларды тестіден өткізу және тестілеудің әдісін және тестілеу жүргізу үшін құрылғыны өңдеу;

Тұтынатын қауіпсіздік стандарттарының әрекетін ұзарту.

«Тұтынатын тауарлардың қауіпсіздігі туралы» АҚШ-тың заңымен сәйкес тұтынатын тауарлардың қауіпсіздігінің стандарты келесідей талаптардан тұрады:

1. 
   тауарлардың, жұмыстардың қауіпсіздігі бойынша талап қою;
   
2. 
   нұсқауы немесе ескерту түрінде берілген оның қолдануы бойынша анық және адекватты түсінігімен тұтынатын тауардың белгісіне қойылатын талап.
   

Тұтынатын тауарлардың қауіпсіздігі бойынша стандартпен орнатылған тауарлардың әр өндіруші өнім барлық талаптарға сай келеді деген сертификат болуы қажет. Сонымен қатар, өндірісті, транспортировканы, өнімді сақтау CFR 21 тарауымен орнатылған.

Осы уақытта сертификацияның американдық жүйесі еуропалық сияқты көп жерлерде өзіндік реттеу және еріктік сертификациясы құрылған, мысалы, Hazard Analysis Control Points (HACCP). Берілген жүйе үш қадамды біріктіретін сертификаттың жоспарын ерікті түрде қабылдау құрылған:

1. 
   барлық тәуекелді анықтау;
   
2. 
   барлық тәуекелді бақылау;
   
3. 
   бақылауды талап ететін тәуекелді анықтау.
   

Сол немесе басќа дјрежелері АЌШ экономикасы бўтаќ кґпшілігінде ќолданылып жатыр жјне халыќаралыќ ўйымдармен ќару-жараќ алынєан. Committee on Food Hygiene қолдану үшін Сodex Аlimentaius Сomission формализацияланєан болатын.

Өнеркјсіпті реттеу ауылдыќ шаруашылыќ және өнеркәсіп ґнімніѕ әкімдігі департаментін жїзеге асырып жатыр (US Department of Agriculture, USDA). Сонымен ќатар, НАССР Микробиологиялыќ тјуекелдердіѕ тамаќтыќ ґнеркјсіптіѕ азаюы їшін ќолданылып жатыр. Баќылау їшін мыналар арқылы жїзеге асырып жатыр Food safety and inspections service FSIS CFR 9 тармақтың 417 бөлімімен, сонымен қатар 304, 310, 327, 381 бөлімдерімен.

2. 
   АҚШ-та бағалау қызметтің лицензиялануы
   

АЌШ федералды заѕ бастан ґткен єасыр жылдарыныѕ 90-ж. штаттардыѕ ґкіметтерімен баєалау ќызмет міндетті лицензиялауын аныќтаєан. Сол баєашылардыѕ кјсіпшілік ќоєамдарымен тек ќана АЌШта баєалау ќызметті реттеді.

Олар АЌШта кґп, біраќ тек ќана їш кјсіби деѕгеймен болған: жылжымайтын мїлік баєашыларыныѕ америкалыќ институты (AI)- баєалаумен жылжымайтын мїлікке табыс јкелуші; жылжымайтын мїлік баєашыларыныѕ ќоєамы (AI) - баєалаумен жылжымайтын мїлікке табыс јкелуші емес; баєашылардыѕ америкалыќ ќоєамы (AI) - машиналарды баєалау жјне жабдыќтау. Соңында бірінші екі ќоєамды баєалау институтына бірікті (AI).

Баєалау институты (AI) баєашыларєа арналєан білімдердіѕ міндетті кґлем игеруімен штаттарды кґмектесушілер талабын орындау баєыттарын ўсынды. Ол јрбір штатынан рўќсат алды, ќайсыларєа јрбір ґткізілген оларєа лицензия алуыныѕ орындалєан шарт сияќты баєытты тап осы штат рамкаларында мамандарєа есепке ќосылып жатыр (сертификаттыѕ). Мысалы, штатта Калифорния баєашы бас сертификатпен 40 - саєаттыќ арнайы баєыт тиісті ґту, екі ќосылєан міндеттілердіѕ заттыѕ; ќалєанылар - таѕдаумен, жјне екі басќалардыѕ, ґз лицензия ўзартылуы ќамсыздандыру їшін.

АЌШта баєалау ќызмет лицензиялауы, енгізілген салыстырмалы жаќында, їлкен жоєалтулармен жјне сақтық қарыз кґптеген банкілердіѕ кїйреуімен жылжымайтын мїлік нарығында даєдарыспен шаќырылєан болатын. 1988ж. бўл кепілініѕ астына ќаражаттыќ институттарды несиелердіѕ беруімен шўєылданды. Біраќ баєаныѕ оєан 20-80%, іске асырылуы ќиын, сондыќтан кепілге берілген жылжымайтын мїлікті болды. Дјл осылай барлыќ банкілерді федералды саќтандырумен салымшыларды жоєалтып алмауына ие болды. Мемлекет банкілерді жапты, «ќалќан» барлыќ активтар жјне банкілердіѕ пассивтары жјне аќшалар олардыѕ салымшыларына тґледі. Банкілердіѕ жалпы жоєалтулары 150 млрд долл. Болғаны көрсетілді.

Банкілердіѕ сақтық қарызы мына апаттары айыпкерлерден біреумен жылжымайтын мїлік баєашыларын маќўлдады. Қазіргі кезеѕ олардыѕ ќызметі мемлекетпен емес олардыѕ кјсіпшілік ўйымдарымен реттелді.

Сондыќтан, АЌШ конгресі заѕ шыєарды, ќайсыєа барлыќ штаттарды арнайы ґктем ќўрылымдарды міндетті жасау, жылжымайтын мїлікке баєалау реттеуші. Оларєа баєашыларды тестілеу ќўќыќ пайдалануына берді (емтихандарды ќабылдау), сол штатта баєашы атаќ лайыќты, баєашылардыѕ міндетті білімімен стандарттарды ќондыру. Наќ бўлар ќўрылымныѕ баєалау ќызметке лицензияны жјне лайыќты ережелердіѕ бўзуыныѕ артынан ќўќыќ аныќталєандардыѕ јрбір штатта лицензия бґлек баєашыларыныѕ айырайыќ. Штаттардыѕ ґктем ќўрылымдарыныѕ лицензиялауына ќосу, ќайсыларды шенеуніктерді бос емес, ал кјсіпќойлар - баєашылар емес, ертіп јкелді тек кґрінуге жете білмейтін баєашылардыѕ бар болушы штаттыќ лицензиялар немесе сертификаттар молынан болды. Тек ќана жылжымайтын мїлікке табыс јкелуші лицензия ќўќыќ баєалауды ґткізейік, сонымен ќатар ќўн айќын шегіне дейін объектілердіѕ баєалауын рўќсат етті. Сертификат барысы (мысалы, басты) жылжымайтын мїлігі баєалауды рўќсат етті (шек ќою).

Соѕєы АЌШтағы тјжірибе даєдарысты туғызды, не баєашылардыѕ лицензиялауы тїр сияќты мемлекеттік жґнге салудыѕ жылжымайтын мїлік нарығы даєдарысы ескертуінде шамасыз.

3. 
   АҚШ-та жоғары білімді мекемелердің аккредиттеуі
   

Құрама штаттарда білім Федералды министірліктері немесе басќа орталыќ органдар болмайды еѕ жаќсы білім мекемелерініѕ їстінде ўлттыќ баќылауды жїзеге асыратын жјне ќызмет лицензиялауын реттеу тїрінде ќолданушы деп қарастырады. Әйткенмен, білім мәселелерімен байланысты мамандандырылєан ўлттыќ орган бар - АЌШ білім Федералды департаменті.

АЌШ білім федералды департаменті (U.S.Department of Education) білім алатын мекемелер немесе баєдарламаларды аккредиттемейді. Біраќ білім департаменті бастығына сјйкестікте мынадау бўйрыќ берілген федералды заѕ ўлттыќ мойындалған агенттіктердіѕ тізімі жариялау аккредиттеуді жїзеге асыру.

АЌШ білім алатын мекемелерініѕ аккредиттеу маќсаты – жоғрғы оқу орындарының беретін білімі талапқа сай сапа деңгейіне сәйкес келетіндігіне кепілдеме беру. Аккредиттеу процесіне агенттіктіѕ аккредиттеумен айналысатын үкіметтер сияќты дјл осылай жјне їкімет емес ўйымдар ќатыстырылады.

Агенттіктіѕ аккредиттеумен белгілерді қоятын жјне білім мекемесін бағалау осы белгілерге сәйкес келетіндігін анықтайтын аймаќтыќ немесе ўлттыќ масштабтыѕ тјуелсіз ќауымдастығы.

АЌШта білім сапасы жоєары дјрежеде екендігіне кепіл болу їшін аккредиттеу білім мекемелерінің және бағдарламаларын үкіметті емес бағалауында жүргізетін негізде жүзеге асады. Сондай жағдай сол уақыттағы жоғары оқу орындарының жүйесіне басқа білім жүйесіне қиянатшыл тез даму әрекетіне қарсы әрекет ретінде 19 ғасыр аяғында 20 ғасыр басында құрылды. Ол шыныменде сәйкес сапа деңгейінде жұмыс жасайтындығын дәлелдеу үшін аймақтық немесе ўлттыќ деңгейдегі жеке білім қауымдастықтары білім бағдарламасының сапасын суреттейтін және білім алатын мекеме немесе баєдарламаларды бағалау үшін процедураларды дамытатын шарт қолдады.

Аккредиттеумен айналысатын көптеген мамандандырылєан агенттіктер аккредиттеу бойынша аймақтық комиссияның біреуімен аккредиттелген жоғары білім орындарының құрамасына кіретін бөлімше қарастырады. Біраќ ккредиттеумен айналысатын бірсыпыра агенттіктер сонымен қатар еѕ жаќсы білім мамандандырылєан мектептер, арнайы немесе жоғары оқу орындарының мекемелерін аккредиттейді. Мұндай жағдайда аккредиттеу бойынша арнайы агенттіктер сонымен қатар аккредиттеу бойынша институционалды агенттік ретінде жұмыс жасауы мүмкін.

АҚШ-тағы аккредиттеу кәсіпкерлік дипломдалған мамандарды жұмысқа алуына кепілдік бермеуіне принципшіл. Дипломдалєан мамандарды жўмысқа ќабылдау жұмыс беруші мекеменің немесе кәсіпкердің құқының шексіздігі болып саналады.

Аккредиттеу бойынша аймаќтыќ агенттіктерден басќа, АЌШта осы сферада қызметті координациялайтын үкіметтік емес агенттік жұмыс жасайды - CHEA. Қазіргі уақытта ол үкіметтік емес секторында жеке мойындайтын заңды тұлға болып есептеледі.

Еѕ жаќсы білім мекемелерініѕ кґпшілігін федералды ќаржыландыру алу мїмкіншілігін ие болатын, аккредитивті тек ќана саќтай немесе акредиттеуге дейінгі статус моындаған агенттіктерден біреуімен єана аккредиттелінеді.

Аккредиттеу білім беру мекемелеріне 1965 жылғы жоғары білім туралы заңы негізінде білім департаменті басқаратын федералды студентті қаржылық көмек көрсету бағдарламаларына қатысуға мүмкіндік береді.

4. 
   ЕО-да техникалық реттеудің жүесін құру
   

Техникалық талаптар, бақылау және сертификаттау процедураларының қатынасында келісу саясатын жүргізудің мақсаты бірыңғай ішкі нарық Еуропалық одақ (ЕО) туғызу.

Тауарлардыѕ азат айналдыру ќамтамасыз етуі баланс жасауға арналєан ЕО бірыѕєай ішкі нарықта кепілдікпен «жоєары дјреженіѕ денсаулыќ кїзеттері, ќауіпсіздік ќамтамасыз етуініѕ жјне ќоршаєан орта ќорєаныштары, сонымен ќатар тўтынушы назарларыныѕ ќорєаныштары» жүргізу. Сондықтан ЕО сәйкестік бағалау облысында мынадай саясат өндірді, ол кейіннен мынадай атауға ие болды «глобалды әдіс».

«Глобальды әдістің» негізгі маќсаты сәйкестік бағалау жүйесінің мөлдірлігін қамтамасыз ету. Осыған жетудің негізгі әдістерінің бірі болып тиімді тексеруге болатын оларға сенім деңгейін және бағалау сәйкестігін жүргізетін компетентті органдардың кепілдемесі. Ал ол өз алдына өзара мойындау және шешімдерді қабылдау (байқаулар протоколдарын, сертификаттар және т.б.) сәйкестік бағалауы бойынша мекемелер қызметі.

Сондыќтан “глобальды әдіс” сјйкестік баєалаулары ґткізумен органдардыѕ таєайындау объективті белгілерініѕ аныќтамасында ќўрылып жатыр.

Өѕдеушілерді саясатшылар “глобальды әдіс” ќалай сјйкестік баєалауымен органды аныќтап жатыр “глобальды әдіс”, ќай аккредиттеумен органдар мына ќызметпен байланысты барлыќ жабылу, баќылаудыѕ, сынаулар жјне - лабораторияныѕ, сонымен ќатар органдар сертификаттауымен байланысты. Органдар сјйкестік баєалауымен, белгіленгендер ЕО нўсќауларына сјйкес негізде “глобальды әдіс” “нотифициялық органдар” ретінде белгілі.

Нўсќау ќондырып жатыр, не ќолданылєан орган аккредиттеу схемасы осы уаќытќа дейін сјйкестік баєалауымен белгілердіѕ негізінде, ўстаушылардыѕ еуропалыќ EN стандарттарда 45000 сериясымен міндетті келмейді, біраќ јйткенмен, “глобальды әдісте” кґрсету аныќ ой баќыланып отырып жатыр не ол тјуелсіздік көрсетілім їшін артыќ кґрінетін, јділдіѕ жјне органдардыѕ жете білушілігініѕ сјйкестік баєалауы.

Біраќ аккредиттеу ерікті негізде алєашќы рет енгізілген болатын, “глобальды әдісте” заѕ шыєаратын тјжірибеде оныѕ маѕыздылығы жјне ќажеттілігі сілтемелінген. Қазіргі уақытта “глобальды әдіс” негізінде өндірілген 20-дан астам деректер бар. Олар өндіріс өнімдеріне кең спектрына таралған. Еуропалық комиссия Көпжақты келісім аккредиттеу облысындағы Еуропалық одақтың (European Cooperation for Accreditation) арнайы ұйымымен құрылған жұмысын қолдады. Оныѕ таєайындауы,- байќау протоколдарыныѕ сјйкестік баєалаулары, ґнімге сертификаттардыѕ жјне т.б. нјтижелердіѕ ґзара мойындауына жаєдай жасау, аккредитивті органдармен берілетіндердіѕ сјйкестігін баєалау. Ол жалпы басќаратын нўсќаулар көмеген жїзеге асып жатыр.

Өткізілген талдау ќўру тјжірибелілері техникалыќ жґнге салу жїйелері ЕО елдерінде тјуекелдердіѕ баєалау негізінде бїтінде тјуекелдердіѕ баєалау жїйелерініѕ ќўру келесі маќсаттары аныќтауды рўќсат етті:

• 
  Арналєан тјуекел шекті мїмкін маєыналарыныѕ ґѕдіруі;
  

• 
  Кґрсетілген маєыналардыѕ баќылау јдістерініѕ аныќтамасы;
  

• 
  Өнімде тјуекел маєыналарыныѕ тґмендеу јдістерініѕ аныќтамасы жјне мемлекеттік жґнге салу јдістерініѕ таѕдау.
  

Келесі екі негізгі элементті қамтитын айтылған жүйе келесі түрде көрсетілуі мүмкін:

- мүшелер (мекемелер);

- стандарттар мен ережелер (техникалық уақыт тәртібі). Жалпы көрсетілген жүйе екі деңгейден құрылған:

1) ўлттыќ їстінде (ЕО) – ЕО үшін жалпы ережелер мен стандарттар анықталады және ўлттыќ їстінде јдістемелік институттарды іс жүргізеді;

2) ұлттық – ќайсыда ўлттыќ ережелер жјне стандарттар бекітіліп жатыр, сонымен ќатар ўлттыќ јдістемелік институттар жјне эксперттік институттарды іс істеп жатыр.

Сонымен қатар әр деңгей және берілген жүйенің субъектісі процедураларды қолдану негізінде және тәуекелдерді бағалау әдісінде құрылатындығын айтып кету қажет.

Ұлттыќ їстінде јдістемелік жјне эксперттік институт їлгісімен стандарттаумен (CEN) еуропалыќ комитет мысал бола алады.

CEN ұлттық мүшелері болып:

Австрия (ON), Бельгия (IBN/BIN), Великобритания (BSI), Германия (DIN), Греция (ELOT), Дания (DS), Ирландия (NSAI), Исландия (STRI), Испания (AENOR), Италия (UNI), Люксембург (SEE), Мальта (MSA), Нидерланды (NNI), НАРВегия (NSF), Португалия (IPQ), Финляндия (SFS), Франция (AFNOR), Чехия (CSNI), Швейцария (SNV), Швеция (SIS) - барлығы 20 мүше.

Эксперттік институттардыѕ ќызмет ўлттыќ жїйелерініѕ ќўруы сайып келгенде, бўл жаєынан алєанда ерекшелеуді болады бїтінде бірнеше жаќын келуі.

Процедураларды ел ерекшелігініѕ тјуелділігінде ажыратылады. Жиі, біреу елдіѕ ґнім їлгісініѕ тјуелділікте сјйкестік баєалауына арналєан сертификация лезде бірнеше процедура жјне ґндірістер бір уаќытта ќолданылып жатыр. Мысалы, европалыќ одаќ телекоммуникациялыќ жабдыќтау, ќосылып жатыр жалпы пайдалану телефондыќ жиілері, сертификатталады жетілген басќа жаќын келу ќолдануымен, немен автономиялыќ сертификаттау ґткізуі жанында (терминалдыны) жабдыќтаудыѕ тапсырумен тап осылардыѕ (сондайды, радиотаратќыштар сияќты жјне т.б.) жјне ґткізуде электр-магниттік сыйысушылыќ баєалаулары:

Бірінші әдіс – сертификаттау бойынша ұлттық регулятивтік органмен жүргізілетін сәйкестік бағалауы, екіншісі – сертификаттау органымен анықтайтын лабораториясымен жүргізілетін сәйкестік бағалауы, үшіншісі – сәйкестік туралы декларация.



Сурет 2. ЕО-да техникалық реттеудің жүйесі
1.3.4 Азықтық өнімдерін өндіру облысында мемлекеттік реттеудің халықаралық дәрежесі
Азық-түлік тағамдарының өнімін бақылау қызметтің міндетті реттеу түрінде анықтау қажет. Заңда анықталған қауіпсіздік талаптарына және сапасына сәйкес өндіру, сқтау, тасымалдау және сату кезеңдерінде кепілдік беру тұтынушылар құқығын қорғау мемлекеттік және жергілікті органдармен жүзеге асырылады.

Қауіпсіздікке тўтынушылардыѕ сенімі тамаќтыќ мјлімдеулердіѕ шыншылдыќ ґнімініѕ тўтынушыларєа арналєан мјнді оныѕ сапасы туралы келіп жатыр. Азық-түлік өнімдерінің инфекциялары, биологиялыќ жјне химиялыќ ќосымшалар қазіргі уақыттағы ауылшаруашылыќ ґндіріске, азық-түлік өнімдеріне, және маркетингіне, қоғамның денсаулығын қорғауды қамтамасыз етпейтін ќоєамдыќ сенімсіздік мәселесін туғызды. Азық-түлік өнімдерді өндіру саласында қауіп-қатердіңк тиімді өсуі бұл – ауылшаруашылық әдістерін қате өңдеу, өндіруден сатуға дейінгі сатыда гигиеналық стандартқа сәйкес еместігі, өндіруден тұтынуға дейінгі сатыда алдын ала бақылаудың жүргізілмеуі, химиялық қосымшаларды дұрыс қолданбау, сапасыз шикізат, дұрыс сақтамау және т.с.с. факторлар.

Әдетте тәуекелдірді шығаруда келесі қауіп-қатерді тексереді:

• 
  микробиологиялыќ тјуекелдер;
  
• 
  пестицидтер;
  
• 
  азық-түлік химиялыќ жјне биологиялыќ қосымшалары;
  
• 
  биологиялыќ токсиндар;
  
• 
  бўрмалау.
  

Тізім генетиќалыќ ґзгертілген ґнімдермен, аллергендермен, мал дјрігерлік дјрілік жјне мал шаруашылығында қолданылатын гормондыќ дјрілермен кеѕейтуге болады.

Өнім өндірістің барлық сатында, яғни өндірістен соңғы тұтынуға дейін қорғалғандығын тұтынушылар сенеді. Осыєан байланысты тўтынушылардыѕ ќорєанысы өндіруден тұтынуға дейінгі сатыда қорғалу керек, яғни азық-түлік өнімнің барлық өтетін бөлімінде нақты стандартқа сәйкес жүріп отыруы керек.

Егер міндетті жїйе келмесе, яєни мемлекеттік еріксіз кґндірумен сїйенбейді, ауылшаруашылыќ ґнім барлыќ ќатысушылардыѕ- ґндірушілерініѕ оєан ґнеркјсіптер, тўтынушылардыѕ біріктіру жолымен ґнімніѕ тамаќтыќ баќылау жїйесі арќылы кґрсетілген маќсаттарды ќол жеткен бола алып жатыр.

Демек, азық-түлік өнімдерінің тиімді бақылау жүйесі заңмен қадағаланған және ерікті сәйкестік жүесін таратуда міндетті талаптарды қамтитын міндетті талаптар жүйесін қамтуы тиіс. Алдын ала бақылау жүргізу мысалы НАССР арқылы болады. Ол тұтынушылар жағынан өнімге сенімді қамтамасыздандырады.

5. 
   Қазақстан Республикасында сертификаттау және аккредиттеу облысында реттеу талдауы
   

Қазіргі уақытта республикада міндетті сертификаттауға 1000-нан астам өнімдер атауы енгізілуі тиіс, ол ТМД (Ресей Федерациясы – 5000, Қырғызстан – 3800) елдерінің ұқсас тізімінен әлдеқайда төмен.

Міндетті сертификаттау – өмірге, адам денсаулығына, азаматтар және қоршаған орта меншігіне қауіпсіздік тудыратын стандартқа сай міндеттемелер немесе нормативті құжатқа сәйкес міндетті сертификаттауды жүргізетін міндетті сертификаттау тізіміне кіретін тауарларды сертификаттау.

2000 жылдан бастап Қазақстанда сертификаттау процедуралары бәсекелестік ортаға салынған. Қазіргі уақытта сәйкестікті растайтын 200 мекеме, 500 сынау лабораториялары және 400 метрологиялық қызметтер жұмыс жасауды.

Міндетті сертификаттауды қажет ететін өнім тізімі 2005 жылғы 20 сәуірдегі № 367 «Қазақстан Республикасында өнім сәйкестіктерін міндетті растау туралы» Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысымен бекітілген. Міндетті сертификаттауға Қазақстан Республикасының территориясында өндірілген тауарлармен қатар Республикаға басқа елдерден әкелінетін өнімдері де жатады.

Қазіргі уақытта қызметтің барлық түрлерін сертификаттау өзгертілген.

Сонымен ќатар, техникалыќ уаќыт тјртібін ќабылдаумен жоғарыда көрсетілген тізім қысқарады. 2007-2009 ж.ж. техникалық стандарттарды өңдеу жобасы болып 117 техникалық уақыт тәртібін өңдеу болып табылады.

Сәйкестік бағалау облысында аккредиттеудің негізгі мақсаты болып лабораториялардың техникалық компетенттерін сәйкес стандарттарға сай субъект органдарын бағалау болып табылады. Халықаралық тәжірибеде аккредиттеудің негізгі жұмысы субъекттің құжаттарын оқу, оның тұрғылықты жерін анықтау, құжаттарда көрсетілген ақпаратарды қарау болып табылады. Айтылған Қазақстан Республикасының 2008 жылғы шілде айының 5 «Сәйкестікті бағалау облысында аккредиттеу туралы» Заңында көрсетілген. 2008 жылғы тамыз айының 27-дегі №773 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен аккредиттеу бойынша мекеме болып ЖШС «Аккредиттеу бойынша ұлттық орталық» тағайындалды.

2008 жылы Қазақстан бизнесті қолайлы жүргізуде нормативті құқықтық база жетілдіруінде маңызды ілгері жылжыды. Бірақ бизнесті жүргізуде қолайлы жағдайдың төменгі деңгейі рұқсат ету жүйесін жетілдіру методологиясын өңдеуді туғызады. Бұл өңдеуде қайта реттеу саясатын ғана еме, сонымен қатар сондай саясатты жүргізетін дамыған елдер қолданған әдістерді еске алу керек.

6. 
   Қазақстан Республикасында лицензиялау жүйесінің құрылуы
   

2007 жылғы қаңтар айының 11-гі «Лицензиялау туралы» ҚР Заңын қабылданбағанға дейін лицензиялау жүйесі 40 заң актілерімен жөнге салынды. Сонымен қатар лицензиялау қазіргі уақытта 21 ведомстволармен және жергілікті атқарушы органдарымен жүргізіледі. Жалпы 1995 жылдың сәуірінен 2006 жылға дейін «Лицензиялау туралы» ҚР Заңына негізінде қызмет түрлерін лицензиялауды көбейтуге бағытталған 56 өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

Сондықтан Қазақстандағы лицензиялау жүесінің қайта өңделуі негізінен лицензиялау туралы заңның жетілдіру бағытында, алдымен «Лицензиялау туралы» ҚР Заңын кәсіпорындар ұйымын, қоғам ұйымдарын тарту және әлемдік тәжірибені қолданып өңдеу жүзінде болды.

Негізінде іске жүргізілген «Лицензиялау туралы» ҚР Заңының нәтижесі лицензиялаудағы әлемдік тәжірибені қолдану мемлекеттік рұқсат ету жүйесінің жұмыс жасауындағы тиісді әдістер экономикалық қызметтің түрлерін қадағалайтын, сонымен қатар лицензиялау облысында жүргізілген заңның қайта өңдеу тәжірибесі екендігін айтып кету қажет.

Арнайы қызмет түрлерінің лицензиялау талабын жүргізу ұлттық қауіпсіздікті сақтау, құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету, қоршаған ортаны, меншікті, азаматтардың өмірі мен денсаулығын қорғау заңмен анықталған. Заңның негізі болып:

• 
  Қызмет түрлерінің лицензилауының қысқартылуы.
  

• 
  Лицензияларды беруде тәртіпке салу
  

Сонымен қатар аймақ бойынша іс әрекеті шексіз түрге дейін беріледі. «бірыңғай технологиялық процесс» термині және бірыңғай технологиялық процесске кіретін қызмет түрлері лицензиялауды қажет етпейтін қағида енгізілді.

• 
  Лицензияларды беру процедурасын оңайландыру
  

лицензияны алуда «бір терезе» принципі енгізілген: егер бұрын лицензияланған тұлға бір айдың ішінде қоршаған ортаны қорғау, ядролық, радиациялық, санитар-эпидемиологиялық, өндірістік, өрт қауіпсіздігі және мемлекеттік энергетикалық қадағалау облысында сәйкестікті ұстануына шешім алса, сонымен қатар лицензияланған тұлға өз еркімен 30 күн ішінде (10 күн кішігірім кәсіпорындар субъектілеріне) қажетті тұжырым және лицензия алады;

ВТО нормасына сәйкес басқа тауарларды шеттен әкелгенде автоматты лицензиялау процедурасы анықталған; Лицензияны беру уақыты 10 жұмыс күні;

Лицензияланған тұлғаның лауазымды адамдарының жауапкершілігін анықтайтын бақылау тізімі жүргізіледі.

• 
  Рұқсат ету жүйесінің жетілдіруі.
  

Дербес жағдайда әкімшілік енгізуде және орталық атқарушы органдардың өлкелік бөлімшесінің деңгейінде лицензияланған қызмет түрлерінің жалпы санынан 20% дан аса делегаттыққа жіберілген.

Мемлекеттік реттеудің рұқсат ету жүйесінің ұйымдастырылуы осы шаралардың жүргізілуінде нарықтық инфраструктураның әкімшіліктік мемлекеттік жүйесі оңайлатылған болғандықтан кіші және орта бизнестің серпінді дамуы үшін алғышарт туғызады. Әлемдік дәреженің ескеруінде лицензиялық тәртіпті жүргізу тек адамдар өміріне және денсаулығына, қоршаған ортаға аса қауіп төнген жағдайды болдырмау мақсатында жүргізілуі тиіс.

Сонымен қатар рұқсат ету жүйесін жетілдіру келесі негізгі принциптар мен әдістер бойынша жүргізілуі тиіс:

реттеудің мақсаттылығы;

адам денсаулығын және өмірін, қоршаған ортаны қорғау деңгейін қолайлы қолдау

рұқсат ету құжаттарының тізімін және Қазақстан Республикасының тек заңнама актілерімен берілетін процедурасын нақты регламенттеу;

мемлекеттік реттеу және рұқсат ету құжаттарын беру сферасына жатқызылған қызмет түрлеріне аса оңайлатылған рұқсат;

реттеу қызмет түрлеріне көрсетілетін талаптар либерализациясы;

мамандандырылған талаптардың және рұқсат ету процедураларының ашықтығы;

қызығушылық танытқан барлық мемлекеттік органдарының кәсіпкерлермен және олардың қауымдастығымен өзара тиімді іс әрекеті;

нақты шек қою және рұқсат ету құжатын беру процедурасында мемлекеттік органдардың өкілеттілігін дубляждауын шығару;

қойылған мәселенің үзіліссіздігі, жүйелілігі және кешендігі, қабылданған шешім орындау мониторингі;

бизнестің өзіндік реттеу жабдықтарын дамыту;

бизнес дамуында кедергі келтіретін әкімшіліктік тосқауылдарды жою, оларды жоюда экономикалық шаралардың тиімділігі;

рұқсат ету жүйесінің тиімділігі;

рұқсат ету жүйесін толық жетілдіруде әлемдік тәжірибені қолдану.

4. 
   Бизнеске артық әкімшіліктік жүкті туғызатын айқын емес қайталанатын нормаларды шығару мақсатында лицензиялау, сертификаттау, аккредиттеу облыстарында Қазақстан Республикасының заңының талдауы
   

Қазақстан Республикасында қызмет түрлерін және түр тармағын лицензиялау тізімі тек дамыған елдермен салыстырғанда ғана аумақты емес, сонымен қатар ТМД елдерімен салыстырғандада аумақты болып келеді. Сондықтан лицензиялау процедурасының және принциптарын нақтылауды талап етеді, және сәйкесінше кейбір жалпы таралған қызмет түрлерін лицензиялау.

Жүргізіліп жатқан қайта реттеу саясатына қарамастан қызмет түрлерін лицензиялауды көбейту тенденциясы бар, сонымен қатар бөлек қызмет түрлерін түр тармақтарына (мысалы,қара және түрлі түсті металдарды өндіру сферасында, улы заттар, фармацевтикалық қызмет, білім беру және т.б.)

Нормативті құқықты акт талдауы мынаны көрсеткен: көп жағдайда жетілдіру және тиімділендіруде ерекше қызмет түрлеріне ұсынатын лицензиялау және мамандандырылу талаптары жатады. Лицензиялау және мамандандырылу талаптары лицензиялау принципына және мақсатына тікелей қатысы жоқ нормалардың шығынын шығару мақсатында қайта қаралуы тиіс, ал бұйрықтар мен нұсқамалар қосымша лицензиялық қызметті және лицензия беруін жалпылайтын рұқсат ету жүйесін туғызатындықтан ведомствалық акт – қысқарған.

Нормативті заѕєа сїйінген актілердіѕ талдауын кґрсетті, еѕ їлкен дјрежеде толыќ жетілдіруге жјне ыќшамдаулар лицензиялау ережелері жјне баєаланєан талаптарды жатып жатыр. Лицензиялау ережелері жјне баєаланєан талаптарды артыќ нормалардыѕ шыєару маќсаттарында тиісті ќайта ќаралєан болу, маќсаттарєа бар болушылардыѕ емес тїзу кґѕіл болудыѕ жјне лицензиялау принциптарына, ал ведомстволыќ актілер - ќысќарєан, дјл осылай бўйрыќ сияќты, нўсќауларды ќосымша рўќсат етілетін жїйені жасап жатыр, лицензиялардыѕ беруді сияќты ескертушіні, дјл осылай жјне келесі лицензиялыќ ќызмет.

Нормативті заѕєа сїйінгендерді актілерде, рўќсат етілетін жїйені реттеушілердіѕ, нормалардыѕ бланкетных жиын барысы белгіленіп жатыр. Лицензиялау ережелерініѕ кґптеген нормалары жјне заѕ сияќты баєаланєан талаптарды ќайталап жатыр «лицензиялау туралы», дјл осылай жјне салалыќ заѕ, бірсыпыралар јсер баєалаулары жеткілікті негіздеу олардан ќабылданып жатыр олардыѕ јлеуметтік - экономикалыќ ортаєа.

Рўќсат етілетін ќўжаттардыѕ алуына арналєан айќынсыз баєаланєан талаптарды аныќталєан, кґрсетілушілер ќалай субъектіге, дјл осылай жјне кјсіпкерлік объектісіне. Сондай жаєдай сыбайластыќ дамуына арналєан шарттар жјне мемлекеттік органдардыѕ лауазымды беттердіѕ зорлыќ-зомбылыќ жасап жатыр.

Лицензионно бар бол - кеѕестік жїйеніѕ жалєасы сияќты рўќсат етілетін жїйе сипатталып жатыр. Жігерлерге байќайсыз ел басшылыќ базар реформалардыѕ белсенді жылжуымен, экономиканыѕ барлыќ дамуєа рўќсат етілетін жїйе тежеуішпен келіп жатыр.

Тереѕ шарттарда жјне экономикалыќ жјне јлеуметтік шарттардыѕ быстроменяющихсясы лицензиялау облысында заѕ шыєаратын база бар болатын жетіспеушіліктері кјсіпкерлік дамуында кедергімен болып жатыр, јкімшілік тосќауылдарды жасай.

Заѕ шыєаратын база жетілгендіксіз, артыќ лицензиялау, айќынсыз, мґлдір емес лицензиялыќ жїйе, јкімшілік тосќауылдар сонымен ќатарєа аласамен жґнге салу нјтижелілігімен органдардыѕ - лицензиарлардың жаќ кјсіпкерлік рўќсатын ќинап жатыр, аз жјне орта кјсіпкерлік субъектілерініѕ сан бой жјне ќаражатќа сјйкесті, салыќ тїсуларды тоќтатып жатыр.

Сайып келгенде, лицензиялау жїйелері сўраќ ќатар, онан арєы толыќ жетілдіруге арналєан талап ететін талќылауларды бар болып жатыр.

Проблемалардыѕ маѕызды бґлімін шешуді болады, тјжірибеліде халыќаралыќ лицензиялау жїйесін, сертификациялар жјне аккредиттеулерді жаќындатып.

Маќсатпен еѕ басты ќазіргі зерттеулерді белгілердіѕ аныќтама, белгілердіѕ, жалпы таптастырудан жатќызуына арналєан кґрсеткіштерді келіп жатыр жјне лицензируемыеге олардыѕ шек ќоюына арналєан, сертифицируемые, аккредиттеу бґлек.

Сјйкес жоєарыда кґрсетілген заѕ кјсіпкерлік ќызмет жїзеге асыруына мемлекеттік ќол сўєу мїмкін тек ќана айќын тјуекелдердіѕ барысы жанында.

Дјл осылай, 4 бапта лицензиялау «негізгі принцибы» Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ «лицензиялау туралы» лицензияланатын аныќтама еѕ басты белгісі аныќталєан:

«Лицензиялыќ рет кіріспесі ўлттыќ ќауіпсіздік маќсаттарында орналастырып жатыр, ќўќыќтыќ тјртіп ќамтамасыз етуініѕ, ќоршаєан орта ќорєаныштары, меншіктіѕ, ґмірлер жјне азаматтардыѕ денсаулыќ».

Арналєан тек ќана лицензиялауды ќолданыла алып жатыр, жїзеге асыру жјне мемлекет ќауіпсіздігініѕ.

Ќазаќстан Республикасыныѕ заѕ «техникалыќ жґнге салу туралы»:

«4 бап. Негізгі маќсат жјне техникалыќ жґнге салу принциптары

Техникалыќ жґнге салу негізгі маќсатын келіп жатыр:

1) міндетті тјртіп белгілеу облысында:

ґнім ќауіпсіздік ќамтамасыз ету, ґмірге арналєан процестердіѕ жјне адам денсаулыќ жјне ќоршаєан ортаныѕ, соныѕ ішінде ґсімдік жјне малдан шыєатынныѕ мира;

ўлттыќ ќауіпсіздік ќамтамасыз етуі;

јрекеттердіѕ ескертуі, ќауіпсіздік салыстырмалы тўтынушылардыѕ алдануына енгізушілердіѕ жјне ґнім сапалары, ќызметтіѕ;

Саудаларєа техникалыќ тосќауылдардыѕ жоюы.

2) стандарттау облысында: Отан ґнім бјсеке ќабілеттілік жоєарылауы; табиєи жјне энергетикалыќ ќорлардыѕ їнемділігі».

«облыста аккредиттеу туралы сјйкестік баєалаулары»:

«3 бап негізгі маќсат жјне аккредиттеу принциптары

Аккредиттеу негізгі маќсатын келіп жатыр:

ќауіпсіздік сўраќ тўтынушылардыѕ назарлардыѕ

1) ќорєаныш жјне ґнім сапалары, процестердіѕ, ќызметтердіѕ;

2) жоєарылауы;

3) жоєарылауы жјне аныќтыќ сјйкестік баєалаулары».

Лицензиялау облысында мемлекеттік жґнге салу маќсатымен, сертификациялар жјне аккредиттеулер ќауіпсіздік ќамтамасыз ету, ґмір зиян ќаќпайлауын келіп жатыр немесе азаматтардыѕ денсаулыќ, физикалыќ немесе заѕгерлік беттердіѕ мїлігіне, мемлекеттік мїлікке, ќоршаєан ортаєа, ќўќыќ ќамтамасыз етуі жјне азаматтардыѕ бостандыќ, маѕызды экономикалыќ зиян ќаќпайлауы, сонымен ќатар мјнді јлеуметтік маќсаттардыѕ орындау сїйеуі.

Тепе-теѕ, бір ќараєанда заѕ маќсаттары, жґнге салу артыќ јсерін жасап жатыр.

Тјжірибеліде негізгі аныќтамалардыѕ бір маєыналы емес тїсіндіруімен сонымен ќатар, осымен орайлас, жґнге салу маќсаттыќ таєайындаулары, заѕ ќолдану сфераларыныѕ жабуы бўл жаєынан алєанда ќайталау болып жатыр, кјсіпкерлікке керексіз јкімшілік жїкті тиеуді жасаушылардыѕ.

Заѕ артыќ «лицензиялау туралы» тїсіндіруді болады, тјуекелдермен мемлекеттік басќарудыѕ тїрлардыѕ сияќты мына заѕ ќабыл алуы кезеѕ жґнге салу дорыночногосын заѕ, реттейтін басќа механизмдарды бар болмады.

Мыналарєа єой заѕ ќолдану сфера аныќтама жоќ болуы тїсінісіп жатыр «лицензиялау туралы», біраќ ўєым аныќтамасы «лицензия - рўќсат , жўмысќа физикалыќ немесе заѕгерлік бетке берілетін лицензиаром лайыќты» шаруашылыќ ќызмет бетімен жїзеге асыру ойлары шекараєа дейін жґнге салу дорыночногосы ішінде ќолдану облысы тиісті тарылу.

Заѕ айырмашылыќ «лицензиялау туралы» ҚР ќабылданєан заѕ кешірек «техникалыќ жґнге салу туралы» кґрсетіп жатыр жјне ќолдану сферасын, жјне жґнге салу объектілері:

«3 бапм. ќазіргі заѕ ќолдану сферасы

1. ќазіргі заѕ жґнге салып жатыр ќоєамдыќ ќатынастар аныќтамамен, ќўруєа, ќолдануєа жјне ґнімге міндетті жјне ерікті талаптардыѕ атќаруына, ќызметке, ґнім тіршілік циклы процестеріне (онан јрі - процестер), сјйкестік растауына, аккредиттеулер жјне мемлекеттік баќылауєа жјне техникалыќ жґнге салу облысында ќадаєалауєа.

Техникалыќ жґнге салу объектісі ґнім, ќызмет, процестерді келіп жатыр».

Демек, ҚР заѕ «лицензиялау туралы» жјне ҚР заѕ «техникалыќ жґнге салу туралы» жјне ой рўќсатынан шыєуєа дейін нарық.

ҚР заѕ ґз кезегінде, сјйкес «техникалыќ жґнге салу туралы» тікелей само шыєу кезеѕ техникалыќ жґнге салу ќолданулары сјйкестік растау жјне аккредиттеу сферадан белгілеп жатыр базар, не талапќа сай болып жатыр - сґз аныќтамасына «аккредиттеу».

Сайып келгенде:

Шаруашылыќ ќызмет жїзеге асыру ой

1. кезеѕ ;

ґндіріс ўйым

2. кезеѕ (аныќтама кезеѕ, ќўрудыѕ, ќолданулар жјне ґнімге міндетті жјне ерікті талаптардыѕ атќарулары, ќызметке, процестерге);

Шыєу

Кґрсетілгендер кјсіпорын тіршілік цикл бастапќы фазалары наќтылауды ґзімен жоєарыраќ кезеѕ ўсынып жатыр, ќайсы ќызметке мемлекеттік жґнге салу лайыќты механизмдары јсер етіп жатыр.

Реттеуіштік ґлшемдердіѕ ќолдану сфераларыныѕ бґлінуі тіршілік цикл кезеѕ ҚР заѕ ґзгертулердіѕ салуыныѕ талап етіп жатыр «лицензиялау туралы».

Біраќ сјйкес тїрлардыѕ лицензируемых тізімінен шыєаруын реттеуші јсер талдауынан кейін тек ќана мїмкін туындатылєан «јдістеменіѕ жатќызуымен», мїмкін баламалыќ ќайсы ќолдану нјтижесінде мемлекет ќол сўєулары жјне баєалау мїмкін маќсаттарєа реттеуші - ґлшемдердіѕ јсер маќсаттарыныѕ сјйкестік негіздеуі алынєан болады.

5. 
   Әкімшілітік тосқауылдардан, рұқсат ету жүйесін жеңілдету жөнінде ұсыныстар мен кепілдемелер
   

1. 
   Рұқсат ету жүйесі облысында заңнаманың унификациясы
   

Рўќсат етілетін жїйе ґткізілген талдауы нјтижелерініѕ негізінде жјне јдістеме маќўлдауыныѕ жатќызуымен (лицензиялау, сертификаттау, аккредиттеу) (онан јрі - јдістеме) бґлектерді ќызмет сфераларында рўќсат етілетін жїйе толыќ жетілдіруімен заѕ жоба концепциялары жоба ґѕделген. Заѕ жоба мјтінін ќосымшада көрсетілген.

2009-2011 жылєа Ќазаќстан республикада рўќсат етілетін жїйе толыќ жетілдіру концепциялары орындаумен заѕ жобаны шаралардыѕ жоспарымен сјйкестікте ґѕделген.

Жўмыс істейтін заѕ шыєару ґткізілген талдауын јкімшілік шек ќоюлардыѕ барысы туралы кујландырып жатыр (тосќауылдардыѕ) кјсіпкерлік ќызмет жїзеге асыруына арналєан, ќалай заѕ шыєаратында, дјл осылай жјне заѕєа тјуелдіде деѕгейлерде, ќайсылармен понимается ќўќыќ нормаларыныѕ барысы, экономикалыќ ќызмет бостандыќ, пунктімен алдын ала ескерілген 4 маќала ел 6 конституциясы принцип шек ќойылатын.

Тап осы принциптан шыєару оќиєаларда мїмкін тек ќана пунктімен алдын ала ескерілгендердіѕ 1 маќала 39 конституция. Басќаша айтќанда, кіріспеніѕ оныѕ мемлекетті конституциялыќ мойындалушы маќсаттарєа сондай шек ќою шамаластыќ міндетті кепіл болу. Сјйкестіксіз наќ мына маќсаттарєа, немесе сондай рўќсат етілетін процедуралардыѕ ќўру, саќтау ќайсылардыѕ экономикалыќ кїшті јсер шамадан асырып жатыр (пайда алуы) кјсіпкерлік ќызметтен жеке кјсіпкерлікке арналєан јкімшілік тосќауылдар астында тїсінуді еріп жатыр, жоюєа тап осы заѕ жоба ќайсы жјне баєытталєан (лицензиялау їлкен тізім, ќажетті ќўжаттардыѕ маѕызды пакет, ќызмет лицензируемойына соныѕ ішінде бар болушылар емес тїзу кґѕіл болудыѕ жјне т.б.).

«Лицензиялау туралы» ҚР заѕ жўмыс істейтін лицензиялау дјлелсіз кеѕ тізімі бекітіп ќойып жатыр, сондай сфералардыѕ, тїрлардыѕ жјне ќызмет тїр тармаќ соныѕ ішінде, тікелейді адам денсаулыќ јсер етпейді жјне ќоршаєан орта кїй-жаєдайы, сонымен ќатар ќайсыларєа жауаптылыќ азаматтыќ - заѕєа сїйінген міндетті саќтандыруы бар болып жатыр, мысалы, нотариалдыќ ќызмет.

Айќын тјуекелдермен басќару бўл жаєынан алєанда лицензируемомуєа ќызмет жатќызуы негізгі белгісімен оныѕ жґнге салуы мїмкіндігі жоќ тиісті болу арќасында басќалардыѕ - механизмдардыѕ.

Лицензиялауын оќиєаларда тиісті орналастыру, егер заѕ алдын ала ескерілгендер ќоєамдыќ кґѕіл болулардыѕ жґнге салу Ќазаќстан Республикасыныѕ јдісі аныќтамамен, ќўруєа, ќолдануєа жјне ќызметке міндетті жјне ерікті талаптардыѕ атќаруына, ґнімніѕ, ќызметке, ґнім тіршілік циклы процестеріне, сјйкестік растауына, аккредиттеулерді мемлекеттік јкімшілік ету маќсаттарыныѕ жетуі їшін жеткіліксіз.
Осыєан орай, заѕ жобамен лицензиялау принциптарыныѕ айќындауы ескеріп жатыр. Қаќпайлау маќсаттарында тек ќана лицензиялыќ рет кіріспесін аныќталєан болады ґмірге арналєан биік ќауіп-ќатерлер жјне адамдардыѕ денсаулыќ жјне ќоршаєан орта аса.

(ґндірістіѕ), кјсіпкерлік ќызмет жїзеге асыру ойлары жјне тіркеу кезеѕ жатып жатыр.

Егер кіріс тосќауыл мемлекеттік жґнге салуды мына кезеѕ ќойса базар ўєым кеѕейтуімен «мамандыќ» заттыќ ќорлардыѕ техникалыќ мінездемелердіѕ аныќтамасына дейін, ќажеттілердіѕ келесі кезеѕ ґндіріс ўйымы жанында, онда кјсіпкер бјсекесіз заттыќ активтардыѕ тјуекелін ие болып жатыр, мамандыќ оныѕ мойындамау оќиєасында ќолданєан болмайды.

Ұєым аныќтамасында сондыќтан «баєаланєан талаптыѕ»- сандыќ жјне сапалы нормативтардыѕ жиынтыќ жјне кґрсеткіштердіѕ, бґлек лицензияланған мјлімдеуші ќабілеттілік сипаттайтын шўєылдану жјне (немесе) тїр астында ќызмет тїр лицензируемогосы, «лицензиялау туралы» ҚР заѕ аныќталєан, сґз ауыстыруды ўсыныс жасап жатыр «ќабілеттілік» айтылумен «білімдер, іскерліктер жјне даєдылар» їшін аныќтама бір маєыналы тїсіндірулері.

Мынау аныќталєан шыєарып жатыр нормативті заѕєа сїйінгендерді актілерде мјлімдеушіге лицензиара техникалыќ талаптары, себебі тап осы талаптарды техникалыќ жґнге салу облысында заѕ шыєарумен жґнге салынып жатыр.

Тап осы жаќын келуді лицензиялау сфералары ыќшамдауды рўќсат етіп жатыр жјне сјйкесті Ќазаќстанда лицензиялау санын ќысќарту. «Лицензиялау туралы» Заѕ лицензиялау 27 сферасы аныќталєан.

Дїниежїзілік тјжірибе негізінде, кґрсетілгендердіѕ белгілердіѕ жјне принциптардыѕ жјне јдістеме жоєарыраќ лицензиялау тјртібі маќсатќа лайыќты саќтау келесілерді ќызмет сфераларында:

Атомдық күшті пайдалану (10 түр, 28 түр тармағы);

транспорттың (2 түр, 7 түр тармағы);

Наркотикалық заттардың, психотропный заттардың, прекурсолардың айналымы (1 түр, 3 түр тармағы);

қару-жараќ айналымыныѕ, јскериніѕ техниктер жјне жарылєыш заттардыѕ жјне бўйымдардыѕ олардыѕ ќолдануымен (6 түр, 10 түр тармағы);

кең көлемдегі ақпарат заттары (1 түр);

Сферада ќаржыландырулар жјне ќызметтіѕ, байлаулыныѕ ќаражаттыќ ќорлардыѕ концентрациясымен (18 түр);

архитектура, градоқұрылыс және құрылыс (5 түр, 25 түр тармағы);

ґндірістер жјне этилді спирт айналымыныѕ жјне маскїнемділік ґнімніѕ

(5 түр, 7 түр тармағы).

Сайып келгенде, жалпы олардыѕ саны екі бірге ќысќарєан болады, тјжірибеліде алдыѕєы дїниежїзілік талапќа сай болып жатыр.

Лицензиялау бґлек сфералары, заѕ аныќталєандар «лицензиялау туралы», ќайсыларєа лицензиялардыѕ шек ќойылєан саны беріп жатыр (аќпараттыќ ќауіпсіздік ќамтамасыз етуініѕ, ґткізуге арналєан арнайы техникалыќ ќўралдардыѕ шапшаѕ - шаралардыѕ, ауылдыќ жјне орман шаруашылыќ, жерге орналастырушылыќ, геодезияныѕ жјне картографияныѕ сот - эксперттіктіѕ, информатизациялар жјне байланыстыѕ) рўќсаттардыѕ дјрежесіне маќсатќа лайыќты ауыстыру, баєаланєан талаптыѕ ќайсыларєа заѕ шыєаратын деѕгейде тиісті айќын болу.

Қатарын сонымен ќатар маќсатќа лайыќты ауыстыру кґбірек јлсіз деѕгей мемлекеттік жґнге салудыѕ - рўќсаттыѕ, мыналар жанында оларєа типтік талаптарды аныќталєан бола алып жатыр. Мысалы, денсаулыќ ќорєау сферасында, білімдер, ветеринарияныѕ, ойын кјсіпкерліктіѕ.

Дїниежїзілік тјжірибе есепке ала ќызметтердіѕ лицензиялауы тиісті ґзгертілген болу.

Сондайларды ќызмет сфераларында ќызмет ету сияќты физикалыќ жјне заѕгерлік беттердіѕ, техникалыќ ќауіпсіздікті техникалыќ жґнге салу облысында заѕ шыєарумен немесе ґздігінен басќарылу принциптарымен тиісті жґнге салыну немесе кјсіпшілік лицензиялаудыѕ, ќоєамдыќ ўйымдармен жїзеге асыратындар.

Мјдениет сферасында лицензиялау, Ќазаќстан Республикасыныѕ мемлекеттік символдарыныѕ даярлауыныѕ, пошталыќ байланыстар, ќызметтіѕ, байлаулыныѕ физикалыќ ядролыќ ќўрулардыѕ ќорєанышымен жјне ядролыќ материалдардыѕ, жґнге салынатындардыѕ стандарттар арќылы жјне сертификаттар , тиісті ќысќарєан болу.

Сонымен ќатар, ќорєаушылыќ, нотариалдыќ, аудиторлыќ, сјулетшілік ќызмет, ќызмет мїлік баєалауымен (материалды емес активтардыѕ ќўн объектілерініѕ шыєаруыныѕ ар жаєында) жјне аккредитивті ўйымдардыѕ саморегулируемых институттарыныѕ кіріспесі арќылы жґнге салына алып жатыр, келісім-шарт міндетті барысымен азаматтыќ - заѕєа сїйінген жауаптылыќ.

«Лицензиялау туралы» ҚР-ның заңы ўєымдарды аныќтама тап осы «лицензия» маѕызы бірдей рўќсатќа. Бўлар терминдерді шек ќойылєан болуды айќын тиісті. Осыєан орай, ўєымєа аныќтама басќаруы ўсыныс жасап жатыр «рўќсат» лицензиялардыѕ тїрлардыѕ тізім бекіту жјне рўќсаттардыѕ.

Ұєым «рўќсат» бір ќалай тізіміне ќосуды ескеріп жатыр.
Заѕ жоба ќабыл алуы оќиєасында шамаланєан заѕєа сїйінген жјне јлеуметтік - экономикалыќ зардаптыѕ

Кјсіпкерлік секторда ґндіріс тўтас кґлемдерініѕ арту шотыныѕ артынан ќызметтіѕ, ел ўлттыќ табысы бойына оныѕ заѕ жоба ќабыл алуын республикада кјсіпкерлік жалпы даму, кјсіпкерлік активтендірушілігі артуына жјне шекаралардыѕ кеѕейтуіне жаєдай жасайды сјйкесті - жўмыссыздыќ ќысќартуына жјне басќа дўрыс јлеуметтік - экономикалыќ зардаптарєа.

Заѕ жоба затын заѕ шыєаратын жјне заѕєа тјуелді актілердіѕ їлкен санымен жґнге салынып жатыр. Заѕ жобамен жўмыс істейтін заѕ тїзетулер, ўстаушы јкімшілік тосќауылдар енгізіліп жатыр, заѕєа тјуелді актілерге тїзетулердіѕ салу ќажеттілігі ескертіп жатыр.

Халыќаралыќ тјжірибеліде маѕызды ќысќартуына тенденция белгіленген жјне операциялардыѕ, жїзеге асыру ќайсылардыѕ рўќсат етілетін ќўжаттарды алумен ескертілінген. Рўќсат етілетін ќўжаттардыѕ беру бірыѕєай тјртіптерініѕ кіріспе шотыныѕ артынан кјсіпкерлік ќызмет жїзеге асыруы бўл жаєынан алєанда талаптарды сонымен ќатар аныќталєан.

Егер ракурста мјселені ќарау лицензируемых сандары, онда жаєдай шекараныѕ ар жаєында келесі бейнемен салынып жатыр: негізінде сондайларды ќызмет сфераларында, тарту сияќты халыќ ќўралдарыныѕ, денсаулыќ ќорєау, фармацевтикалыќ жјне химиялыќ ґнеркјсіп (ќауіпті материалдардыѕ ґндіріс жјне олардыѕ орындауы) ќўрылыс.