Жоғары молекулалы қосылыстардың (ЖМҚ) ерітінділері

149 
Сыртқа қолданылатын сұйық дәрілік түрлердің де рецептурасы әр түрлі, 
белгіленуіне байланысты шайюға, компреске, жууға, сүртуге, бүркуге және т.б. 
арналған түрлері кездеседі. Бұл ерітінділерде сұйық орта ретінде судан басқа 
сұйықтықтар да қолданылуы (спирт, глицерин, майлар және т.б.) мүмкін. 
Сұйық дәрілік түрлердің ішінде (дәрілік заттардың концентрациясына және 
дозалануына байланысты), ішуге де және сыртқа да қолдануға белгіленетін, 
ерекше орынды тамшылар алады. 
Сұйық дәрілік түрлерді дайындаған кезде еріткіш ретінде табиғаты әртүрлі 
заттар қолданылуы мүмкін: а) полярлы: су, спирт; б) полярсыз: көмірсутектер. 
Сұйық дәрілік түрлерді дайындауға қолданылатын еріткіштер белгілі бір 
талаптарға сай болуы керек, соның ішінде: 
- еріткіштердің еріткіштік қасиетінің жоғары болуы ;
- еріткіштер химиялық және фармакологиялық индифферентті болуы.
Химиялық индифференттілік - бұл еріткіш пен дәрілік зат арасында 
химиялық әрекеттесудің болмауы. Фармакологиялық индифференттік – 
еріткіштің ағзаға жағымсыз әсерінің болмауы; 
- еріткіштер микроорганизмдердің өсуіне тұрақты болуы; 
- жағымсыз иісі мен дәмінің болмауы; 
- еріткіштер арзан және қол жетерлік болуы тиіс. 
Еріткіштер: сулы – тазартылған су; бейсу – ұшқыш және ұшқыш емес 
еріткіштер болып бөлінеді. Ұшқыш еріткіштерге этил спирті (этанол), эфир, 
хлороформ жатады; Ұшқыш емес еріткіштерге өсімдік майлары, глицерин, 
этиленгликоль, пропиленгликоль, кремний органикалық қосылыстар жатады.
Сұйық дәрілік түрлерге дисперсті орта ретінде өте жиі ҚР МФ І басылым 2 
томында келтірілген «Су, тазартылған» қолданылады.
Егер рецептіде еріткіш көрсетілмесе, онда тазартылған су қолданылады. 
Тазартылған су еріткіштерге қойылатын талаптарға сай, бірақ, оның басқа 
еріткіштер секілді еріткіштік қасиеті шектелген, яғни еріткіштің белгілі нақты 
мөлшері дәрілік заттың нақты мөлшерін еріте алады. Микробиологиялық 
тұрақсыз, сақтау мерзімі 3 тәуліктен аспайды. 
Тазартылған суға қатаң талаптар қойылады: 
- ол мөлдір, түссіз сұйықтық;
- суда көмір ангидриді, нитраттар, нитриттер, хлоридтер, сульфаттар және ауыр 
металдар болмауы керек;
- құрғақ қалдығы 0,001%-дан аспауы керек;
- аммиак қоспасы болуы мүмкін, оның мөлшері 0,0002%-дан аспауы керек. 
Дәріханада тазартылған суды алу бөлек бөлмеде арнайы қондырғыларды 
қолдану арқылы ҚР Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 19 наурыздағы 
№ 232 "Дәрілік заттардың, медициналық мақсаттағы бұйымдар мен 
медициналық техниканың айналысы саласындағы объектілерге қойылатын 
санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын 
бекіту туралы бұйрығы талаптары бойынша құбырдағы суды айдау тәсілімен 
жүргізіледі. Бұл бөлмеде басқа жұмыстарды жүргізуге болмайды. Дәріханада 
дистилляцияны дұрыс жүргізуді, аквадистилляторларды және оның 
бөлшектерін өңдеуді, сонымен бірге суды жинайтын және сақтайтын жауапты 

150 
қызметкер тағайындалады. Тазартылған судың сапасына бастапқы құбырдағы 
ауыз суының құрамы, дистилляторлардың конструкциясының ерекшеліктері 
әсер етеді. Өзен немесе құдық сулары қолданылатын ауылды жерлерде суды 
алдын ала тазалаудан өткізеді, себебі, оның құрамында аммиак және тұздар 
болуы мүмкін. Тазалау әдісі судағы қоспалардың қасиеттеріне байланысты 
болады. 
Механикалық қоспалардан тазарту тұндыру немесе фильтрлеу арқылы 
жүргізіледі. 
Құрамында көп мөлшерде органикалық қосылыстары (негізінен, ауылды 
жерлерде су қоймасы лайлы жерде орналасса) бар ауыз суын, дистилляциялау 
алдында оған калий перманганатының 1%-дық ерітіндісін (25 мл-ден әр 10 литр 
суға) қосу және 6-8 сағатқа тұндырып қалдыру арқылы өңдейді. Бөлінген 
активті оттегі органикалық заттарды тотықтырып, тұнбаға түсіреді: 
2 KМnO
4
+ H
2
O ----

2 KOH + 2 MnO
2

+ 3 O 
Содан соң суды құйып алып, фильтрлейді. 
Егер суда дистиллятқа оңай өтетін аммиак болса, онда 5 г алюмокалий 
ашудасын 10 л суға қосады: 
2 KAl(SO
4
)
2
+ 6 NH
4
OH ----

3 (NH
4
)
2
SO
4
+ K
2
SO
4
+ 2 Al(OH)
3 
Осы кезде қосымша реакция да жүреді: артық ашудас судағы хлоридтермен 
әрекеттесіп, дистиллятқа оңай өтетін хлорлы сутек газын түзеді: 
2 KAl(SO
4
)
2
+ 6 NaCl ----

3 Na
2
SO
4
+ K
2
SO
4
+ 2 AlCl
3 
AlCl
3
+ 3 H
2
O ----

Al(OH)
3

+ 3 HCl 

Хлорлы сутек газын байланыстыру үшін ашудаспен өңдеп болған соң, 10 л 
суға 3,5 г екі орын басқан натрий фосфатын қосады: 
Na
2
HPO
4
+ HCl ----

NaCl + NaH
2
PO
4
Суда, оған уақытша және тұрақты кермектілік беретін, кальций және 
магний тұздарының болмағаны дұрыс, себебі, суды дистилляциялау кезінде 
буландырғыштың қабырғасында қақ түзіледі. Соның нәтижесінде электр 
энергиясының шығыны жоғарылайды және судың қайнау температурасына 
жету уақытысы да ұзарады, соған байланысты органикалық заттар ыдырап, 
ұшқыш өнімдер түзіледі. Сонымен бірге, кермекті суды айдаған кезде 
дистиллятордың қыздырғыш элементтері істен тез шығады. 
Судың уақытша кермектілігі кальций және магний гидрокарбонаттарының 
болуымен түсіндіріледі. Олардан суды қайнату арқылы тазартуға болады, 
гидрокарбонат карбонатқа айналып, тұнбаға түседі, оны сүзеді: 
Ca(HCO
3
)
2
----

CaCO
3

+ H
2
O + CO
2 
Бірақ су қайнатқан кезде, баяу аластатылатын көмір қышқыл газымен 
қанығады, сондықтан судың рН мәні төмендейді. Судың уақытша кермектілігін 
жою үшін, кальций гидроксидін қолданады: 
Ca(HCO
3
)
2 
+ Ca(OH)
2 
----

CaCO
3

+ 2 H
2
O 
Судың тұрақты кермектілігі кальций және магний хлоридтерінің, 
сульфаттарының және басқа тұздардың болуымен түсіндіріледі. Олардан суды 
натрий карбонатымен өңдеу арқылы аластатады: 
CaCl
2
+ Na
2
CO
3 
----

CaCO
3

+ 2 NaCl

151 
MgSO
4
+ Na
2
CO
3 
----

MgCO
3

+ Na
2
SO
4 
Судың кермектілігін әкті-содалы тәсілмен де төмендетуге болады, яғни, суға 
бірден кальций гидроксиді және натрий карбонаты қосылады. Кальций 
гидрототығы уақытша, ал натрий карбонаты тұрақты кермектілікті едәуір 
төмендетеді. Кальций гидрототығы, сонымен бірге, көмір қышқыл газын да 
байланыстырады: 
CO
2 
+ Ca(OH)
2 
----

CaCO
3

+ H
2
O 
Аквадистилляторларда 
қақтың 
түзілуін 
болдырмау 
үшін 
суды 
дистилляциялау алдында өңдейді. 
Суды алдын ала өңдеу оның сапасын жоғарылатады, дистилляциялық 
аппараттардың пайдалану мерзімін ұзартады.
Тазартылған суды алуға дистиллятор деп аталатын айдау қондырғылары 
қолданылады. 
Әр қондырғы негізгі үш элементтен құралады: буландыру камерасы, 
конденсатор, қабылдағыш. 
Буландырғышта (буландыру камерасы) суды қайнағанға дейін қыздырады. 
Су булары конденсаторға өтіп, сұйықтыққа айналады және дистиллят күйінде 
қабылдағышта жиналады. Судағы барлық ұшпайтын қоспалар аквадистилляторда 
қалады. 
Дистилляторлар бір-бірінен қыздырылу тәсілі, өнімділігі, конструкциясы 
бойынша ерекшелінеді. Олар электр тоғымен немесе бумен қыздырылатын 
болып бөлінеді. Қазіргі кездегі номенклатура бойынша аквадистилляторлар: ДЭВ 
(дистиллятор электрический с водоподготовителем) – суды алғашқы 
дайындағышы бар электрлік дистиллятор, ДЭВС (дистиллятор электрический с 
водоподготовителем и сборником) – суды алғашқы дайындағышпен және 
қабылдағышпен қамтамасыз етілген электрлік аквадистиллятор. 
Конструкциясы бойынша аквадистилляторлар үздікті және (циркуляциялық) 
үздіксіз жұмыс істейтін болып бөлінеді.
Үздікті жұмыс істейтін аквадистилляторларда дистилляцияланған суды 
бөлек порциямен алады. Буландырғышты бастапқы судың келесі порциясымен 
толтыру үшін дистилляциялау процесін тоқтатады.
Циркуляциялық аквадистиллятордың конденсаторы салқын су жіберілетін 
«бу көйлегімен» жабдықталады. Циркуляциялық аквадистилляторларда айдау 
кезінде буландырғыш автоматты түрде конденсатордың «бу көйлегінен» шыққан 
жылыған сумен толтырылады. 
ДЭ-1 типті дистиллятор (сурет 24) түтікті электр қыздырғыш элементтерінен 
(15), буландырғыштан (8), конденсатордан (1) және буландырғышты автоматты 
түрде толтыруға арналған теңестіргіштен (7) тұрады. Буландырғыш (8) сыртынан 
болатты қабықпен қапталған. Су аппаратқа ниппель (16) арқылы су құбырынан 
келіп түседі. Ол конденсатордың сфера тәрізді қақпағынан өтіп, қыздырылып, 
воронка (6) арқылы ағызатын құбырмен (5) теңестіргішке барады. Судың артық 
бөлігі теңестіргіштің ішкі құбырымен аппараттан ниппельдегі (12) тесік арқылы 
сыртқа шығарылады. Буландырғышта түзілген бу патрубок (4) арқылы 
конденсаторға өтіп, сұйықтыққа айналып, дистилденген су төмендегі ниппель (3) 
арқылы жинағышқа түседі. Конденсацияланбаған бу конденсатордың 

152 
корпусында орналасқан тесік арқылы шығарылады. Ол аппаратта қысымның 
бірқалыпты болуын қамтамасыз етеді. Аппарат электр желіге сымтетік (14) 
арқылы қосылады. 
Сурет 24. ДЭ-1 дистилляторы. 
Дәріханада үздіксіз жұмыс істейтін аквадистилляторлар
қолданылады: ДЭ-1, ДЭ-25 және басқалар. 
Аппарат жұмыс істеген уақытта ниппель (12) арқылы өтетін судың ағыны 
үздіксіз болуы керек. Аппараттың жұмысын тоқтату үшін, ең алдымен аппарат 
электр желісінен өшіріледі. Содан соң аппаратқа судың келуін тоқтатады. 
Буландырғыштағы суды тетіктегі (11) кран (10) арқылы сыртқа шығарады. 
Аппараттың өнімділігі сағатына 4-5 л тазартылған су. 
Аквадистиллятор ДЭ-25 (сурет 25) тазартылған су алу үшін дәріханаларда 
кеңінен қолданылады. Оның өнімділігі 25 л/сағ. 
Аппараттың негізгі бөлімдері, буды сепарациялауға арналған тойтарыс 
экрандары бар буландырғыш камера (11), конденсатор (10), электр қыздырғыш 
(13), теңестіргіш (19), судың деңгейін көрсететін қондырғы (12), вентиль (14), 
бастапқы судың артық мөлшерін ағызып жіберетін кран (4), сымтетік пен электр 
- реле, станина (18), люктың қақпағы (7), тазартылған суды жинағышқа 
жіберетін ниппель (1). Сапасы жоғары тазартылған су алу үшін 
аквадистиллятордың ішіне сепараторлар (9) орналастырылады, олар бумен бірге 
көтерілетін тамшылалардағы қоспалардың тазартылған суға түсуіне кедергі 
болады. 
Электр-қыздырғыш (13) буландырғыш камерада (11) орналасады. Жұмыс 
алдында вентиль арқылы құбырмен үздіксіз келетін су, буландырғыш камераны 
бекітілген деңгейге дейін толтырады. Жұмыс кезінде су, буландырғыш камераға 
бөлшектеп түседі, оның артық мөлшері штуцерден канализацияға теңестіргіш 
арқылы әрі қарай ағызылады. Теңестіргіш буландырғыш камерамен 
байланыстырылған, ол камерада судың қажетті деңгейін ұстап тұрады. Аппарат 

153 
автоматты қондырғымен, судың деңгейі жіберілетін деңгейден төмен болған 
жағдайда, электр қыздырғыштардың күйіп кетуінен сақтайтын, су деңгейі 
көрсеткішімен қамтамасыз етіледі. 
Сурет 25. Дистиллятор ДЭ-25. 
Жаңадан орнатылған аквадистиллятор 48 сағат уақыт жұмыс істеуі 
қажет. Осы уақыт бойы дайындалған суды қолданбайды. Уақыт өткен соң, 
аппараттан алынған судың сапасы тексеріледі, егер оның сапасы НҚ 
талаптарына сай болса, қолдануға рұқсат етіледі. 
Тазартылған суды, жинауға және сақтауға арналған, қабылдағышта 
жинайды. 
«С» типті тазартылған су жинағыштары тот баспайтын болаттан 
жасалады (сурет 26). 
Сурет 26. Тазартылған суды қабылдағыш. 

154 
Су жинағыштар сыйымдылығы 6, 16, 40, 100 және 250 л көлемінде 
шығарылады. Жинағыштар су өлшейтін түтікшемен және ағызатын кранмен 
жабдықталады. Корпустың үстінгі жағында ішкі бетін тазалауға және 
санитарлық өңдеуге арналған люк бар. Люк ауа өткізетін фильтрі бар 
қақпақпен жабылады. Қабылдағыштар аквадистилляторға штуцер (17) (25 
және 26 суреттерді қара) арқылы қосылады. Оларды, жұмыс орнына су 
өздігінен ағып түсуге мүмкіндік жасайтын, қондырғыларда орналастырады. 
Су қабылдағыштарды айына 1-2 рет жуғыш құралдармен тазалау керек. 
Аз мөлшерде суды химиялық тұрақты шыныдан жасалған баллондарда 
сақтайды. Осы баллондарда суды шаңнан және микробтардан сақтау үшін, екі 
тесігі бар резенке тығынмен немесе полимерлі қақпақпен тығыз жабады, ал 
тесіктерге шыны түтіктерді кіргізеді: біреуі дистилденген судың келіп түсуіне 
арналған; ішіне стерильді мақта тампоны салынған екінші түтік сыртқы 
қысыммен қатысуын қамтамасыз етеді. Осы баллондарды аквадистилляторға 
шыны түтіктер көмегімен қосады. 
Тазартылғаг су асептикалық жағдайда 3 тәулік бойы 19.04.15 жылы 
шыққан ҚР Ұлттық экономика министрінің № 232 бұйрығы талаптарына 
сәйкес сақтлады. 
Судың әр сериясы НҚ талаптарына сай тексеріледі. Тазартылған су 
химиялық және бактериологиялық бақылаудан өтеді. Күнделікті әр 
баллондағы су хлоридтердің, сульфаттардың және кальций тұздарының 
жоқтығына сапалық талдаудан өтеді. Тоқсанына бір рет су бақылау 
лабораториясында толық химиялық талдаудан, тоқсанына екі рет 
бактериологиялық талдаудан өтеді. 

жүктеу/скачать 6.31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: