Б. Б. Ахметова Редакционная коллегия

35 
ӘОЖ 323/324(075) 
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚ ЖӘНЕ ОНЫҢ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ 
 
Жәнібеққызы Қ., оқушы 
Ғылыми жетекшісі: Кадирова А. А. 
Ақшұқыр мектеп лицейі, Түпқараған ауданы 
 
Аңдатпа. 
Мақалада 
сыбайлас 
жемқорлық 
түсінігі 
кең 
мағынада
қарастырылады. Сыбайлас жемқорлықтың пайда болу себептері қарастырыла отыра 
қазіргі таңда оның алдын алу шаралары зерттеледі.
Түйінді сөздер: сыбайлас жемқорлық, саяси, қылмыс, парақорлық. 
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына арнаған «Қазақстанның үшінші 
жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» деп аталған жолдауында Қазақстанның 
мемлекеттілігін нығайту жолындағы стратегиялық маңызды мәселелерді белгілеп 
берді. Бұл құжатта маңыздылығы жөнінен айрықша көтерілген мәселе сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы күрес болып табылады. 
Сыбайлас жемқорлық дегеніміз – мемлекеттегі лауазымды тұлғалардың сондай – 
ақ қоғамдық, саяси қайраткерлердің пара алуы, парақорлылығы. Сыбайлас жемқорлық 
қоғамның дамуына, мемлекеттік органдарға деген сенімсіздікті туғызады.
Сыбайлас жемқорлық түрлері: 
1) 
Корпоративті сыбайлас жемқорлық; 
2) 
Тұрмыстық сыбайлас жемқорлық; 
3) 
Саяси сыбайлас жемқорлық. 
Корпоративті сыбайлас жемқорлық – капиталдың елден шығарылуы, сараптама 
сонымен қатар сертификат алу үшін пара беруі
[1]. 
Тұрмыстық сыбайлас жемқорлық – әлеуметтік жеңілдіктер үшін тұрғындардың 
пара алуы, заңның бұзылуын жасырып қалуы. 
Саяси сыбайлас жемқорлық – түрлі заң бұзушылықтарды жасыру үшін ақша 
бопсалау, ақша алып, мемлекеттік сатып алудың бюджеттік қаржысын заңсыз бөлу. 
«Ашкөздік қызғаныш тудырады» дейді дана халқымыз. Бүгінгі таңда біздің 
қоғамымызда ішінара сыбайлас жемқорлықтар көбейіп келеді. Бұл жүйе біздің өмір 
сүру салтымызға, мемлекетіміздің өсуіне кері, жаман ықпалын тигізеді. Мемлекет 
болып қалыптасу үшін де сыбайлас жемқорлықты тоқтату қажет.
Сыбайлас жемқорлық қоғамдық зұлымдық ретінде қоғамға ыдыратушы
ықпал етеді. Әсіресе бұл адамдардың қылмыстық мінез-құлқын, сыбайлас
жемқорлық фактілерін Интернет желісіне қол жеткізетін тіпті оқушылардан
жасыра алмайтын қазіргі ақпараттық технологиялар ғасырында қауіпті. 
Ел ел болып қалыптасқан сайын елдегі көреалмаушылық, сатқындық, пара алу, 
жемқорлық, нашақорлық көбеюде. Ол бүгінгі қоғамның да басты проблемаларының 
бірі болып табылады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс – әрекеттерге қоғамдық 
бақылауды жүзеге асыру барысында көптеген мәселелер шешілмей отыр. Оның 
барлығы еліміздегі бұл жүйе қалыптасу кезеңінде екендігін көрсетеді. Қазіргі уақытта 
қоғамдық бақылау жүйесін, заңнамалық бекітумен енгізу керек. Себебі сонда ғана 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс – қимыл саласындағы қоғамдық бақылау тиімді 
болады.
Жастарды тәрбиелеудегі кемшіліктер мен қателіктер, мемлекеттік 
қызметшілердің сыбайлас жемқорлық ықпал үшін әлсіз санаттарына тиісті көңіл 
бөлмеу аса жағымсыз салдарға әкеледі.

36 
Сыбайлас жемқорлық дендеген адамдардың адуындығы мен арсыздығы,
олардың қылмыстық қызметінің нәтижелері адамгершілік құндылықтарының құнын
жояды және қоғамның адамгершілік ұстанымдарын әлсіретуі мүмкін. Адамгершілік, 
әділдікке сену, этикалық мінез-құлық нормаларын сақтау қажетті жағдайлар
кешенін білдіреді [2]. 
Осы құрамдас бөліктерсіз сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениет қалыптаса
алмайды және мемлекеттік жазалау саясаты пәрменді бола алмайды. 
Мінез-құлық актілеріндегі моральдық қағидаттардың басымдығының құқықтық
тыйымдар немесе қылмыстық аңду қаупіне қарағанда әсері көп. Мораль, оның 
жазылған және жазылмаған заңдары болмауы тиіс салаларға «ақша» ережелерін
енгізуге қарсы тұра алады, анықталуы бойынша сатып алуға болмайтын нәрсе 
ақылы алу үшін қолжетімді бола алмайды: құрмет, лауазым, дәреже және көптеген
басқалар, олардың қоғам алдындағы құндылығын түсіруі мүмкін. Сыбайлас
жемқорлықты елдегі адамдар әділетсіздік деп негізді түрде қабылдайды. Бұл жерде 
әрбір адам өздері байқайтын болмысты оның санасында қалыптасқан тәрбие мен
идеологиялық ұстаным негізінде адамгершілік тұрғысынан бағалайтынын тағы да 
атап өткен жөн. 
Егер адамгершілік ережелердің кешені жұмыс істемесе, қоғам азғындаған, 
ал мемлекет – әлсіз болады, егер социум өмірінде мораль тиісті орын алмаса, 
азғынданған қоғамның болашағы жоқ. 
Адамдар бұны жақсы түсінеді, демек, сыбайлас жемқорлық және оның 
көріністері дегеніміз не, олардың болашағына және жас ұрпақтың болашағына қандай 
қауіп төндіреді жөнінде ойланады. 
Осылайша, адамдардың түсінігінде қазіргі сыбайлас жемқорлық:
– қоғамдық санаға, тұрмыс пен қызметтік жұмысқа терең тамыр жайған 
зұлымдық; 
–билік басындағы адамдардың жүзеге асыратын қылмыстық әрекеті; 
– адамгершілік мінез-құлық шектеулері жоқ, бірақ қоғамдық процестерге 
кері ықпал ете алатын арам адамдардың өмір сүру қалпы сияқты көрінеді.
[3]. 
Адамгершілік бастаулары тамыр жайған қоғамда заңдар сақталады, жемқор
өзін қолайсыз сезінеді, оның іс-әрекеті шектелген және өзінің қылмыстық
мүмкіндіктерін жүзеге асыра алмайды. Басқаша айтқанда, мораль (қолданыстағы
мінез-құлық ережелерінің жиынтығы ретінде) және жоғары өнегелі орта
жемқордың қылмыстық іс-әрекетін аса қиындатады. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
тұру үшін жазалау шаралары жеткіліксіз. Сот тағайындайтын жазаның қаталдығы
мен жұрт алдында тұтқындау кезінде қарапайым адам оның алдына қазіргі болмыс 
қойған қарапайым сұрақтарға жауап табуы тиіс. Өзі байқаған нәрседен адам 
сыбайлас жемқорлыққа және оның қоғам өмірі мен өзінің өмірлік қағидаттарына 
жағымсыз ықпалына қатысты өз тұжырымын жасайды. 
Адамдардың сыбайлас жемқорлық туралы моральдық құндылықтар негізінде
қалыптасатын түсінігін басты мәселе қойған жөн. Тек қана осы жол арқылы мемлекет
қарапайым адамдардың «мемлекет» және «сыбайлас жемқорлық билік» ұғымдарын
теңдестіруіне жол бермеуі тиіс. Егер соңғысы бұқара халықтың санасында тамыр
жайса, онда сыбайлас жемқорлық мыңдаған жемқорлар жазаланса да жойылмайды.
Адамгершілік ұстанымы мықты адам сыбайлас жемқорлықты былайша
сипаттайды:
–өзі үшін, өз елі және оның болашағы үшін төнетін нақты қауіп; 
– азаматтың өзін азаматты болып табылатын елмен байланыстыруын 
тоқтатуының бір себебі; 

37 
–ұлттық байлықты тонау және қоғамдық сананы бұзу арқылы параға сатып алу 
және заңсыз баюдың қылмыстық сызбасы; 
– мемлекеттің құрылысына, өнегелік құндылықтарына қол сұғатын және
бұқара санасына жалған құндылықтарды енгізу үшін жағдайлар жасайтын 
қылмыстық идеологияны заңсыз енгізу; 
–заңдар жұмыс істемейтін және әділдікке орын жоқ әділетсіз өмір.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы ісшараларды өскелең ұрпақтан бастауымыз қажет 
деп ойлаймын. Жастарды жастайынан жемқорлыққа қарсы етіп өсіру керек. Оны 4 – 6 
жастағы баладан бастап бойына сіңіру біздің міндетіміз. Балабақшадағы балалардан 
бастап елін сүюге, ұрлық жасамауға, патриот болуға практика жүзінде сабақ бере 
отырып, үйрету. Мектеп бағдарламасында да сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті 
қалыптастыру керек. Ол үшін оқушыларға арнайы дәрістер жүргізіп, жиналыстар 
ұйымдастырып, дөңгелек үстелдер мен пікірталас жүргізу қажет.

жүктеу/скачать 1.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: