БАҒдарламасы қостанай, 2012 жыл мазмұны 1

Облыстың жер қойнауында бай пайдалы қазбалардың болуы облысты ірі минералдық-шикізаттық базаға айналдырды.

Облыста 90-дан жоғары темір кені өнімдері, 100 темір кені шекемтастары мен асбест өндіріледі. Облыс аумағында лигнит, көмір, құрылыстық құм, балшық, тас, құрамында алтын бар кен және т.б. өндіріледі.

Өз кезегінде тың және тыңайған жерлерді игеру облыс өнеркәсібінің дамуына қолдау берді. Облыс жер қойнауында шикізат ресурстарының орасан мөлшерде болған кезде тау-кен өндірісін дамытуда ғана емес, сол сияқты жеңіл, тамақ, қайта өңдеу өнеркәсіптерінің дамуына және қызмет көрсету саласына ықпалын тигізді.

Облыс Қазақстанның өндірістік дамыған аймақтарының бірі болып табылады. 543 кәсіпорын өнеркәсіп өнімдерін өндірумен айналысады, олардың ішінде 104 ірі, сол сияқты шағын және орта бизнес кәсіпорындары осы салада қызмет етеді. Өнеркәсіпте 48,9 мың адам қызмет етеді. Өнеркәсіп кәсіпорындарында жалақы облыс бойынша орташа жалақыдан 1,2 есе артады.

Облыста тау-кен, өңдеу өнеркәсіптері және электр энергиясын, газ және су өндіру мен бөлу жөнінде кәсіпорындар қызмет етеді. Қазіргі көп салалы өндірісті комбинаттар, зауыттар, заманға сай шағын кәсіпорындар қамтиды.

2009 жылы 307,9 млрд. теңге сомасына тауарлық өнімдер өндірілді, бұл 2007 жылға қарағанда 1,3 есе артық (1-диаграмма).

1-диаграмма

2008 жылы өндірістің нақты көлем индексі негізгі экспорттық тауарларға дүниежүзілік сұраныстың түсуінен туындаған қаржылық дағдарысқа байланысты өнімдерге сұраныстың бәсеңдеуінің әсер етуінен төмендеді, бұл облыстың ірі тау-кен өнеркәсібі кәсіпорындарының жұмысына әсер етті (2-диаграмма).

2-диаграмма

2007-2009 жылғы нақты көлем индексі, өнеркәсіп

Облыста осыған байланысты ірі тау-кен өндіру кәсіпорындарының проблемаларын ескере отырып, экономикалық дамудың тұрақтылығын қамтамасыз ету жөніндегі дағдарысқа қарсы шаралардың жоспары әзірленді және іске асырылды, бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру жөнінде іс-шаралар жасалды және іске асырылды.

Кәсіпорындардың басшыларымен жұмыс істейтіндердің еңбек құқықтары, әлеуметтік-экономикалық кепілдіктері мен қызығушылықтарын қамтамасыз ету жөнінде меморандумдар жасалды. Өндірістік әлеуетті және жұмыс ұжымдарын сақтау мақсатында кәсіпорындарда дағдарысқа қарсы шаралар жоспарлары әзірленді. Осының нәтижесінде облыс кәсіпорындарында өндіру үдерістері тоқтатылған жоқ, жұмыс орындары қысқартылған жоқ.

2010 жылы 450,9 млрд. теңге сомасына тауарлық өнім өндірілді. Өнеркәсіптегі нақты көлем индексі 112,6 құрады.

Облыста соңғы жылдары өнеркәсіп кәсіпорындарының негізгі капиталдарына инвестициялар өсуінің оң серпіні байқалды. 2009 жылы инвестициялар көлемі 56,2 млрд теңгені құрады, ол 2007 жылмен салыстырғанда 43,4 артық, оның ішінде тау-кен өнеркәсібінде – 40,4 млрд. теңге, өңдеу өнеркәсібінде 9,1 млрд теңге, электр энергиясын, газ және суды өндіру мен бөлу бойынша – 6,7 млрд. теңге (3-диаграмма).

3-диаграмма

2010 жылы негігі капиталға инвестициялар 120,9 млрд. теңгені құрады. Тау-кен өндірісінің негізін мынандай кәсіпорындар құрайды: «ССКӨБ» АҚ, «Варваринская» АҚ, «Қостанай минералдары» АҚ, «Метал Трэйдинг» ЖСШ, «Өркен» ЖСШ Лисаков филиалы, «Қазақстан алюминийі» АҚ филиалы КБРУ, «Қазақстан алюминийі» АҚ филиалы ТБРУ және басқалар.

Тау-кен өндірісі облыс экономикасының жалпы жағдайын айқындайды және облыстың өнеркәсіп өндірісінің құрылымында маңызды үлесін қамтамасыз етеді – 50% астам, тау-кен өнеркәсібінің өнімдері облыс экспортының басты бабы және валюталық түсімдердің негізгі көзі.

9-кесте

Қазақстанның тау-кен саласының ірі кәсіпорны – «ССКӨБ» АҚ. «ССКӨБ» АҚ өнімдерінің негізгі тұтынушылары Магнитогор металлургиялық комбинаты, «Миталл Стил Теміртау» АҚ және Қытай кәсіпорындары болып табылады.

Тау-кен өндірісінің дамуы экспорттық бағыттың негізгі саласы ретінде саланың сауда балансында жетекші рөл атқарады.

Қазіргі таңда «ССКӨБ» АҚ-да жоғары сапалы болат түрін өндіру барысында қолданылатын құрамында 90% кем емес темірі бар металл шекемтастарын өндіру жөнінде цех салу – ірі инвестициялық жобасын іске асыру мақсатында жұмыс жүргізілуде.

«Өркен» ЖШС Лисаков филиалы темір кені концентратын өндіру бойынша ірі кәсіпорын. Кәсіпорында «Темір кенін бөліп алу, шығару және байыту» инвестициялық жобасы іске асырылды. Бұл технологияны енгізу фосфор құрамын 0,7%-дан 0,2%-ға төмендетуге жол ашады, темір кені концентратындағы темірдің құрамын 49%-дан 60%-ға арттырады.

«Қазақстан алюминийі» АҚ филиалы Торғай және Краснооктябрьское бокситтік кен басқармалары – Павлодар алюминий зауытын шикізатпен қамтамасыз ететін, боксит өндіру бойынша ірі кәсіпорындар болып табылады.

Жітіқара қаласындағы «Қостанай минералдары» АҚ – Қазақстандағы жалғыз асбест комбинаты, оның негізгі қызметінің түрі – хризотил-асбест кендерін өндіру мен байыту және олардың негізінде тауарлық асбест өндіру. Комбинат өнімдері әлемдік асбест нарығымен қатар ТМД елдерінің нарықтарында тұрақты сұранысқа ие.

Облыста алтын, мыс, титан, никель, көмір, қорғасын-цинк кендерінің пайдалы кен орындары барланды.

Сонымен қатар облыс отқа төзімді балшық, құрылыстық тас, құрылыстық құм сияқты металл емес пайдалы қазбаларға да бай.

Облыстың өңдеу өнеркәсібінің негізін мынадай кіші салалар құрайды: тамақ өнімдерін өндіру, оның ішінде сусындар (65,9%), металлургиялық өнеркәсіп және дайын металл өнімдерін өндіру (11,8 %), басқа металл емес минералды өнімдерді өндіру (3,5 %), машина жасау (5,9%), жеңіл өнеркәсіп және тігін өндірісі (2%), резина және пластмасс бұйымдарын өндіру (1,8%), целлюлоза-қағаз өнеркәсібі және баспа ісі (1,2%), жиһаз жасау (0,6%), тері және тері бұйымдарын жасау (0,60%) және өнеркәсіптің басқа салалары (6,7%).

Облыстың 2009 жылғы жалпы өнеркәсіп әлеуетінің көлемінде өңдеу өнеркәсібінің үлесі 39,1% құрайды.

Негізгі кәсіпорындар: «Деп» ЖШС, «Милх» ЖШС, «Космис» ЖШС филиалы, «RG Drands Rkazakhstan» ЖШС, «Руднинский гормолдзавод» ЖШС, «ПК Вита» ЖШС, «Шын» ЖШС, «Деп» ЖШС филиалы (сүт өнімдерін өндіру бойынша), «Ирина и К» ЖШС, «Аян-озат» ЖШС, «Первомайск» ТПК, «Қарасу ет» ЖШС, «Мяско» ЖШС (ет өнімдерін өңдеу бойынша), «Қостанайский мелькомбинат» АҚ, «Romana-астық » ЖШС, «Иргиз» ЖШС, «Сарыбай» ЖШС (ұн өндіру бойынша), «Арасан» Фирма ЖШС, «Лидер 2» ЖШС, «Алтын өмір» ЖШС, «Арасан» ЖШС Рудный филиалы (сусындар өндіру бойынша), «Баян-Сұлу» АҚ.

2009 жылдың қорытындылары бойынша облыс экспортының 12,3%-ы ұн-жарма өнімдеріне тиесілі.

Кіші саларда 2009 жылы 739 млрд. теңге сомасына тауарлық өнім өндірілді, бұл 2007 жылғыдан 1,5 есе артық, нақты көлем индексі 115,4% құрады.

11-кесте

Тамақ кәсіпорындары мен өңдеу өнеркәсібінде қайта жаңғырту және жаңарту жұмыстары жүргізіледі.

«Баян-Сұлу» АҚ жеке қаражаттары есебінен жұмыс істеп тұрған өндіріс жаңартылды. Өндіріске шоколад цехы қосылды, оның қуаттылығы жылына 7,7 мың тонна кондитерлік тағамдар шығарады.

Қостанай қаласында «Содружество» ЖШС-ның «Май тұқымдары қоймасын салу және тұқым өндіру жөніндегі желілерді іске қосу» инвестициялық жобасы іске асырылды, қуаттылығы жылына 36 мың тонна май тұқымдары.

«Безбабный» шаруа қожалығы Федоров кентінде жылына 850 тонна май шығаратын қуаттылығы бар күнбағыс майын өңдеу жөнінде шағын зауытты іске қосты.

Жеңіл өнеркәсіпті облыста 22 кәсіпорын құрайды, олардың ішінде 4-і ірі және шағын болып келеді: «Большевичка» ӨК (тігін бұйымдар, оның ішінде республиканың әскери құрылымдары үшін формалық киім-кешек, мұнайшылар, газ жұмысшылары, теміржолшылар, медицина қызметкерлері үшін арнайы киім және т.б.), «Алпамыс» аяқ-киім фабрикасы ЖШС (қарулы күштерге аяқ-киім, халыққа арнайы және жұмыс аяқ-киімі), «Қостанай киіз аяқ киімінің фабрикасы» ЖШС (басылған аяқ-киім, қышқылдан қорғайтын қолғап өндіру), «Қостанай тоқыма-трикотаж фабрикасы» ЖШС трикотаж жібін және ватин өндіру.

2009 жылы жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндіру 3236,3 млн. теңгені құрады, 2007 жылғыдан 2,1 есе артық.

12-кесте

Жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемінің серпіні

	Бірлік	2007 жыл	2008 жыл	2009 жыл
Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының өндіру көлемі, оның ішінде:	млн. теңге	2886	2781	3236,3
тоқыма бұйымдарын өндіру	млн. теңге	*	956,4	1312,3
тоқыма бұйымдарын өндіру НКИ	%	**		113,9
киім өндіру	млн. теңге	*	1237,7	1173
киім өндіруінің НКИ	%	**		80,9
тері және былғары өнімдерін өндіру	млн. теңге	949	586,9	751,1
тері және былғары өнімдерін өндіру НКИ	%	183,1	74,2	132,8

* Статистикалық деректер «тоқыма және тігін өнеркәсібі» кіші тарауға біріктірілді және 1937 млн. теңгені құрайды

** Статистикалық деректер «тоқыма және тігін өнеркәсібі» кіші тарауға біріктірілді және 118,9  құрайды

Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарында негізгі қорлардың тозу деңгейі жоғары, қазіргі уақытта тұтынушылық нарықта бәсекеге қабілетті болу үшін жабдықтарды жаңғырту, жаңа технологияларды енгізу керек. Сол сияқты саланың кәсіпорындары айналым қаражаттарына тапшы.

Бұл проблемаларды шешу үшін мыналар қажет:

мемлекеттік инвестициялар, жеңілдетілген кредит беру жолымен қолдауды жүзеге асыру;

сала үшін жаңа көмекші материалдарды отандық өндірісте игеруге байланысты жыл сайын оларды қарастыруды қамтамасыз етіп, әкелінгені үшін кедендік баж мөлшерлемелерін бекіту;

өз өнімдерін экспортқа шығаруды жүзеге асырушы, сондай-ақ салықтарды азайту немесе грант бөлу арқылы импорттық шикізатты пайдаланатын отандық тауар өндірушілерге қолдау көрсету;

жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарында ұзақ мерзімге (2-3 жыл) мемлекеттік тапсырысты орналастыру мүмкіндігін қарастыру.