БАҒдарламасы қостанай, 2012 жыл мазмұны 1

2009 жылы азық дақылдарының алқабы 468,2 мың гектарды құрады, 2015 жылға қарай 529,1 мың гектарға жеткізілетін болады (өсуі 13). 2010 жылдың қыста малды қорада ұстау кезеңіне 793,9 мың тонна көлемінде шөп, 53,6 мың тонна пішендеме, 817,6 мың тонна сабан, 73,4 мың тонна сүрлем, 432 мың тонна азықтық жем дайындалды, бұл азық мұқтаждығын толық қамтамасыз етеді.

2015 жылғы қарай азықтың барлық түрлерін дайындау көлемі 1 малдың шартты басына шаққанда 25-30 центнер азықтық бірлікті құрайды.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу

Облыста 400-ден астам кәсіпорын ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеумен айналысады.

16-кесте

Облыс өнімнің негізгі түрлері бойынша өзін-өзі қамтыған болып табылады: астық бойынша – 25,5 есе, нан өнімдері бойынша – 8,4 есе, еттің сойыс салмағы бойынша – 3,5 есе, сүт – 4,3 есе, жұмыртқа – 3,6 есе, сары май – 1,2 есе.

Тамақ өнеркәсібін дамыту және ауылшаруашылығы шикізатын қайта өңдеу өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мақсатында қайта өңдеу кәсіпорындарына айналым қаражаттарын толтыру үшін екінші деңгейдегі банктер беретін кредиттер бойынша банктік сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау бойынша бюджеттік бағдарлама іске асырылуда.

Қайта өңдеуші 33 кәсіпорында халықаралық ИҚО және ХАССП менеджмент сапасы жүйесі енгізілді. 2010 жылдың аяғына дейін тағы да 15 кәсіпорында сапа стандарттарын енгізу жоспарланып отыр. 2015 жылға дейін сапа стандартын енгінзген кәіспорындардың саны 58 бірлікке жетеді. Өнімнің негізгі тұтынушылары Ресей Федерациясының, Батыс Қазақстанның, Украина мен Белоруссияның шекаралас аудандары болып табылады.

Балық қорларын ұлғайту және оның биологиялық әртүрлілігін сақтау тауарлық балық өсіруді дамытусыз мүмкін емес. Соңғы 3-5 жылда орта жылдық балық аулау көлемі (14 тонна тауарлық балық өндіруді қосқанда) 966 тоннаны құрады. Соңғы уақытта балық аулау көлемінің төмендеу үрдісі байқалып отыр. Табиғи су қоймаларында балық өсіру арқылы балық ресурстарын қалпына келтіру балық ресурстарының жағдайын қалыпты деңгейде ұстауға мүмкіндік берсе де, балық өнімдерінің көлемін ұлғайту мәселелерін шеше алмай отыр. Балық саласының басым бағыттары тауарлық балық өсіру болып табылады. Бірақ бұған: тауарлық өндірісті дамытуға нақты жауапты уәкілетті органның болмауы; тауарлы балық өндірумен айналысқан кезде су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы жүргізудің әділетсіздігі және мақсатқа лайықты болмауы, жергілікті бюджеттің қаржылық қаражаттарының тапшылығы сияқты мәселелер кедергі жасап отыр.

2009 жылы облыстың ауылдық жерлерінде 649 елді мекен болды. Әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі бойынша 266 елді мекен жоғары, 373-і – орта, 6-ы – төмен даму әлеуетіне сәйкес келеді және 4-і – тұрғынсыз әлеуетке.

Облыста негізгі саланың бірі ауыл шаруашылығы болып табылады. Халықтың жартысы ауылдық жерлерде тұрады, сондықтан Қазақстан Республикасының азық-түлік қауіпсіздігі мен аймақтағы ауыл шаруашылығының қарқынды дамуы үшін мықты ауыл шаруашылығы құрылымдары негізінде агроқалашықтар құру қажет.

Агроқалашық жаңа сапалы селолық кенттер ретінде айқындалады. Агроқалашық – мыңнан аспайтын халық саны бар, онда тұрып жатқан адамдар мен маңайындағы аумақтардың тұрғындарды әлеуметтік стандарттармен қамтамасыз ету үшін өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым құрылатын жабдықталған елді мекен:

- орталықтандырылған және жергілікті (суық және ыстық), оның ішінде өрт сөндіру үшін сумен жабдықтау;

- орталықтандырылған газбен жабдықтау (немесе ұжымдық пайдаланудағы сұйытылған газбен жабдықтау жүйесін дамыту);

- қатты жол жабындыларымен жабылған көшелер;

- қызмет көрсететін аймақтағы елді мекендерді байланыстыратын жол жүйесі; облыстық және аудандық орталықтармен жолаушылардың көлік қатынасы;

- стационарлық және мобилдік байланыс жүйелері негізінде телефон байланысының обьектілері;

- тұтынушылар кооперацияларының сауда-сатылым обьектілері;

- тұрғын үй-коммуналдық қызмет көрсететін аудандық кәсіпорындардың филиалдары;

- халықтың жеке көмекші шаруашылығына қызмет көрсететін құрылымдары; мектепке дейінгі мекемелер мен мектептер;

- спорт обьектілері мен құрылыстар, экологиялық туризмді ұйымдастыру, аңшылық шаруашылықтар;

- жалпы тәжірибелі дәрігердің амбулаториясы;

- өрт сөндіруші апаттан қорғайтын депо мен бекеттер;

- жол маңындағы сервистік қызмет көрсету обьектілері (қоғамдық тамақтану, ТҚС, АҚС, қонақ үйлер);

- мәдениет мекемелері (мәдениет үйлері, клубтар, кітапханалар және т.б.);

- нотариалдықтарын қоса алғанда халыққа заңдық қызмет көрсету.

Әрі қарай дамытуға бағытталған ауылдық елді мекендер үшін жоспарлау, салу және жайластыру жоспарларының жобаларын жетілдіру қажет, оларда ауыл тұрғындарының еңбек ету және өмір сүру жағдайларын жақсартуға бағытталған өзара байланыста болатын іс-шаралар кешені айқындалған.

Берілген құрылымдар мыналарға:

ауылдық жерлерде тұру мәртебелігі және ауылдағы демографиялық жағдайды жақсарту үшін негізін қалап, ауыл тұрғындарының табыстарын арттыруға;

ауылдың әлеуметтік және өндірістік инфрақұрылымын дамыту, ауыл шаруашылығы өндірісінің тұрақты дамуына жағдай жасауға;

ішкі және сыртқы нарықтар үшін жеткілікті ауыл шаруашылығы өнімдері мен азық-түлікті тиімді өндіруді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Шағын және орта кәсіпкерлік, сауда

2010 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша ШОК белсенді субьектілерінің саны 45770 бірлікті, оның ішінде 2537 шағын және орта кәсіпкерліктің заңды тұлғалары (жалпы саннан 5,5), 38241 – жеке кәсіпкерлер (83,6) және 4992 – шаруа (фермерлік) қожалықтары (10,9) құрады.

2010 жылдың 1 қаңтарына дейін ШОК-та белсенді жұмыс істейтіндердің саны 116,4 мың адамды, соның ішінде: шағын кәсіпкерліктің заңды тұлғалары – 24155 адамды, орта кәсіпкерліктің заңды тұлғалары – 17174 адамды, жеке кәсіпкерлер – 64261 адамды және шаруа (фермерлік) қожалықтары – 10821 адамды құрады.

2009 жылы шағын және орта кәсіпкерліктің белсенді субьектілерінің өнім (тауар мен қызмет көрсету) шығаруы 191 млрд. теңгені, оның ішінде: шағын кәсіпкерліктің заңды тұлғалары – 58,2 млрд. теңгені, орта кәсіпкерліктің заңды тұлғалары – 33,3 млрд. теңгені, жеке кәсіпкерлер – 42 млрд. теңгені және шаруа (фермерлік) қожалықтары – 57,4 млрд. теңгені құрады.

2009 жылы екінші деңгейдегі банктер филиалдары шағын кәсіпкерлік субьектілеріне 38,9 млрд. теңге сомасында кредит берді, бұл 2008 жылдан 27 төмен.

Берілген кредиттік ресурстар бойынша орташа пайыздық кредиттік мөлшерлеме 15,4 құрады. Бұл 2008 жылмен салыстырғанда 1,3 төмен.

2009 жылы «Даму – өңірлер» өңірлік бизнес жобаларын қаржыландыру бағдарламасы шеңберінде «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін қаржыландыру үшін 1,8 млрд. теңге бөлді. Бөлінген қаражаттар игерілді, 39 жобаға кредит берілді.

«Шағын және орта бизнесті қаржыландыру және ауыл тұрғындарына шағын кредиттер беру үшін «ҚазАгро» ұлттық басқарушы холдингі акционерлік қоғамының еншілес ұйымдарын кредит беру» бағдарламасы бойынша ауылдық жерлердің кәсіпкерлеріне кредит беру үшін 2009 жылы облыстық бюджет қаражатынан 50 млн. теңге бөлінді.

2010 жылы осы бағдарламаны әрі қарай іске асыру үшін облыстық бюджеттен қосымша 50 млн. теңге бөлінді.

«Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасын іске асыру шеңберінде жеке кәсіпкерлікті қолдауға облысқа 509,6 млн. теңге, өндірістік инфрақұрылымның дамуына – 264 млн. теңге сомасында нысаналы ағымдағы трансферт бөлінді.

Әкімшілік кедергілерді қысқарту жөніндегі республикалық жұмыс тобы отырысының хаттамалық шешімін орындау үшін 2010 жылғы 4 мамырда облыста жергілікті деңгейде рұқсаттамалық жүйені оңтайландыру жөнінде жұмыс жүргізілді. Облыс әкімдігінің әр басқармасының жанында рұқсаттамалық ресімдерді оңтайландыру үшін Жұмыс топтары құрылды. Олардың құрамына қызығушылық танытқан мемлекеттік органдар өкілдерінен басқа бизнес қоғамдардың өкілдері де қосылды.

Жүргізілген жұмыс нәтижесінде тексерілген 62 ресім ішінен 8-ін жою, 17-ін өзгеріссіз қалдыру (немесе 27,4), ал қалған 37-ін (немесе 59,7) оңтайландыру ұсынылды.

Сол сияқты 2010 жылдың қазанында әр өңірлік мемлекеттік орган жанында ұқсас топтар құрылды.

Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы облыстағы халықтың кедейлік деңгейін төмендету мен жұмыспен қамтамасыз етуге оң әсерін тигізеді, ауыл шаруашылығынынң дамуында үлкен рөл атқарады, жалпы өңірлік өнімді ұлғайтады. Алайда облыстың шағын кәсіпкерлігінің әлсіз әртараптандырылған, төмен инновациялық белсенділікті болып қала беретінін мойындау керек.

Облыстың азық-түлік базарларындағы бәсекелестік ірі өндірістік кәсіпорындар мен шағын бизнес арасында, сонымен қатар жергілікті тауар өндірушілер мен отандық, шетелдік компаниялар арасында да байқалады. Ішкі азық-түлік базарлары басқа өңірлерден, жақын және алыс шет елдерден тауарлар әкелу арқылы қалыптасады.

Жергілікті тауар өндірушілердің негізгі әлеуетті бәсекелестік басымдылығы – жалпы өзіндік құнында көліктік шығындарөте төмен үлесінің есебінен өткізудің жоғары емес бағалары. Кемшіліктерге дамыған көлік-логистикалық жүйенің болмауын, қысқа мерзімді сақтау қоймалары жүйесінің дамымағандығын жатқызуға болады.

Шағын және орта бизнестің дамуына кедергі болатын негізгі бөгеттер:

қаржылық мәселелер: кепілдік қамтамасыз етудің болмауына, кредиттік мекемелерде жоғары пайыздық мөлшерлемелерге, құжаттарды қарастырудың ұзақ мерзімдігіне байланысты кредиттік ресурстарға шектелген рұқсат; салық төлеу саласында, кредиттік қатынастар саласында жеңілдіктердің болмауы.

кадрлық проблемалар, білікті мамандардың жетіспеушілігі;

шағын жергілікті өндірушілерге өндірілетін ауыл шаруашылығы өнімдерін өз бетімен (немесе аз ғана делдалдармен) облыстың ішкі нарығындағыдай Қазақстан бойынша да сатуына кедергі жасайтын қалыптасқан өткізу нарығының болмауы;

шағын бизнеске қатысты НҚА-ның жетілдірілмеу проблемалары.

Облыста соңғы жылдары ішкі сауда саласында тұрақты оң серпін байқалуда: халыққа сату көлемінің ұлғаюы, сауда желісі мен қызметтер инфрақұрылымының дамуы, оның ішінде осы заманғы технологияларды қолдана отырып, тауарларды сату үдерісін іске асыратын сауда обьектілері.

Сауда саласында экономикалық белсенді халық санынан жұмысқа тартылғандардың үлес салмағы 9,5 құрады.

3 жылда (2007-2009 жылдары) бөлшек сауда тауар айналымы 1,4 есе ұлғайды.

2009 жылы тауарларды бөлшектеп сатудан түскен айналым 76,4 млрд. теңгені құрап, 2008 жылға қарағанда 8,7-ға ұлғайды.

Бөлшек сауда тауар айналымы құрылымында өндірістік тауарлар үлесінің біртіндеп жоғарылауы (70) байқалып отыр, бұл азық-түлік емес тауарлар бағасының шамадан өсіп кетуінен және халықтың сатып алу қабілеттілігінің артуынан туып отыр.

Қоғамдық тамақтану кәсіпорындарының қызмет көрсету көлемі тұрақты өсу қарқынына ие және талданған кезең ішінде (2007-2009 жылдар) 2303,3 млн. теңгеден 2462,8 млн. теңгеге дейін немесе 6,9-ға өсті.

Көтерме сауда тауар айналымы 2009 жылы 2007 жылға қарағанда 31-ға төмендеді және 250876,5 млн. теңгені, оның ішінде: азық-түлік тауарлары – 70054,9 млн. теңгені (27,9), тағамдық емес тауарлар және өндірістік-техникалық бағыттағы таурлар – 80821,6 млн. теңгені (72,1) құрады.

Тиімді сауда саясатын жүргізу өңірлердің аумақтық дамуын, халықтың ауқаттылығын жоғарылатудың қамтушы болып табылады.

Жаһандану және қатал бәсекелестік жағдайында бәсекеге қабілеттілікті арттыру мәселесі маңызды болып отыр. Кәсіпорындарға ішкі және әлемдік нарықтарда қолданыстағыларын бір қалыпта ұстап, жаңа «орындарды» өзіне бағындыруға тура келеді.

2010 жылдың 1 шілдесінде облыста 7164 сауда обьектілері, олардың ішінде елді мекендерде 3654-і, 978 қоғамдық тамақтану обьектілері, оның ішінде ауылдық жерлерде 492-і бар. 7164 обьектіден – 5785 дүкен, оның ішінде 2373 – азық-түлік, 1056 – азық-түлік емес, 2356 – әмбебап, 250 – стационарлық емес сауда обьектілері, 1129 – павильондар, қысқа мерзімде сатылатын тауарлар үшін қоймалар, уақытша сауда орындары болып табылады.

Облыс тұрғындарының сауда алаңдарымен қамтамасыз етілуі 1000 тұрғынға шаққанда 190 шаршы метрден келеді.

Облыста 52 сауда базары, 7,9 мың сауда орындары тіркелген, бұл 2009 жылдың басындағы жағдайға қарағанда 3-ке артық болып отыр, оның ішінде 2 базар коммуналдық нысанға ие. Қалалық жерлер бойынша 29 базар, ауылда – 23 тіркелген. Базарлардың түрлері бойынша азық-түлік, азық-түлік емес, мамандандырылғаны және әмбебап болып бөлінеді.

Бәсекелестікті дамыту

Облыстағы бәсекені дамыту бағдарламасы әлеуметтік-экономикалық даму стратегиясының бөлігі ретінде әзірленді, бұл ретте бәсекелік ортаны қалыптастыру мәселесі базалық болып табылады.

Облыстың тауарлық нарықтарындағы бәсекелік ортаның жағдайын зерделеу мақсатында 2009 жылы тауарлар нарығына 49 талдау жүргізілді, олардың 40 бәсекесі дамымаған, жоғары деңгейде шоғырланған түріне жатады (электрмен жабдықтау, жеткізу, авиациалық керосинді сақтау мен сату, табиғи және сұйытылған газды көтермелеп сату, көмірді көтермелеп сату, нан қабылдайтын кәсіпорындардың қызметі (жергілікті нарық көлемінде).

Сонымен қатар, облыстың шағын кәсіпкерлігінің әртараптандырылуының төмендігі, инновациялық белсенділігі төмен, бұл Кеден одағының әрекет ететін бәсекелі нарықтарына кіру кезінде бірталай кедергі болып табылады.

Облыс экономикасының ерекшеліктерін ескере отырып және нақты тауарлар нарығының әлеуметтік маңыздылығын назарға ала отырып, бірнеше маңызды салалар анықталды, оларда атқарушы органдардың бәсекені дамыту жөніндегі шараларды іске асыруы мақсатына лайық және барынша тиімді:

агроөнеркәсіп кешені;

бөлшек сауда;

ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мен байланыс;

отын-энергетикалық кешен.

Агроөнеркәсіп кешеніндегі бәсекені дамытуға саланың айрықша ерекшеліктері әсер етеді. Бәсекені шектейтін факторлардың бірқатары орын алуда: материалдық және қаржылық ресурстардың тапшылығы, өнімдер өндірісінде вертикалдық интеграцияның жеткіліксіз дамуы, кооперацияны дамыту деңгейінің төменділігі, мемлекеттік-жеке меншік әріптестігінің болмауы.

Бәсекенің жағдайына қоймалар, қамбалар, бастапқы өнімдерді қабылдау пунктерінің болмауы, ауыл шаруашылығы өнімдерін биржа арқылы сатудың дамымағандығы да әсер етеді.

Бәсекенің дамуына кедергі болатын негізгі бөгеттер:

тұрақты тауарлар өткізетін нарықтың болмауы, бұл шағын тауар өндірушілердің өндірілетін ауыл шаруашылығы өнімдерін облыстың ішкі нарығында және оның шегінен тыс нарықтарда өз бетімен сатуына (немесе делдалдардың аз саны арқылы) кедергі болуда;

ауыл шаруашылығы бағытындағы жерлерді алу бойынша рәсімдердің ұзақтығына, нан қабылдайтын кәсіпорындардың қызмет көрсетуі жөніндегі қызметті жүзеге асыру үшін рұқсат беретін құжаттарды алуға байланысты әкімшілік кедергілер;

энергетикалық және өткізу инфрақұрылымының кемшіліктері.

Өңірлік саясатты жүргізу шегінде жергілікті атқарушы органдар азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, бәсекеге қабілеттілікті өсіру және елдің интеграция жағдайында өңірдің аграрлық өндірісін бейімдеу мақсатында агроөнеркәсіп кешенінің салаларын қарқынды дамыту жөнінде тиісті шаралар қабылдайтын болады және мынадай мүмкіндіктер қарастырылды:

ішкі нарықтың азықтық тәуелсіздігін қамтамасыз ету бойынша (меморандумдар жасау арқылы, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларды тарту арқылы және т.б.);

ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге жаңа технологиялар енгізу бойынша (фермалар, жылы жайлар, құс фабрикаларын, сүт және ет өнімдерін өңдейтін және өндіретін цехтар салу, қайта жаңғырту және жаңарту);

аграрлық өнеркәсіп саласында мемлекеттік-жеке әріптестікті дамыту бойынша.

Бөлшектеп сату саласының кемшіліктеріне дамыған көлік-логистикалық жүйесінің болмауын, қысқа мерзімді жинақтау жүйесінің дамымағандығын жатқызуға болады.

Облыстың бөлшектеп сату саласы бәсеке деңгейін арттыруға бағытталған шараларды қабылдауды талап етеді (кәсіпкерлік қызметпен айналысу, тұтынушыларға көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыру үшін кедергілерді анықтау және жою).

Жергілікті атқарушы органдар ішкі сауданы дамыту саласындағы бәсекелестікті дамыту жөнінде мынандай шаралар қабылдайтын болады:

халықаралық, өңіраралық, шекара маңындағы ынтымақтастықты дамыту арқылы облыстың экспортқа бағытталған кәсіпорындарына жағдай жасау (Кеден одағы шегінде субъектілердің өзара қарым-қатынастарын жақсарту);

сауда орындарының инфрақұрылымын жетілдіру (жабық павильондар салу және қолданбайтын коммуналдық меншіктегі объектілерді мемлекеттік көмек көрсету шегінде жалдауға беру («Бәсекелестік туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 34-бабы).