Бала іс-әрекетін ұйымдастырудағы эмоционалды ой-өрістің

жүктеу/скачать 96.61 Kb.

бет	9/12
Дата	01.03.2024
өлшемі	96.61 Kb.
	#493820

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 12

эмоц.инт.

Ғалымдардың аты-жөні
Анықтамалар
Джон Мэйер мен Питер Сэловей	Өз сезімдері мен эмоцияларын, сондай-ақ басқа адамдардың сезімдерін байқау, оларды ажырата білу және осы ақпаратты кейінгі пайымдау мен әрекеттер үшін пайдалану қабілеті.
Джон Мэйер	Өзінің эмоциялары мен басқалардың эмоцияларын дәл тануды, эмоцияларды адекватты білдіру және неғұрлым тиімді өмір салтын жүргізу үшін эмоцияларды адаптивті (бейімделгіш) реттеуін қамтитын эмоционалды ақпаратты өңдеу түрі.
Дэниел Гоулман	Өзінің және өзгелердің эмоцияларын дәл оқу, өзара қатынаста эмоционалдық сигналдарды түсіну және өзінің және өзгелердің сезімін басқару қабілеті. Жеке тұлғаға сезінуге, өзін-өзі ынталандыруға, көңіл күйді реттеуге, импульсивті көріністерді басқаруға, ашулануға қарсы тұруға, осылайша, күнделікті өмірде жетістікке жетуге мүмкіндік беретін факторлардың жиынтығы, өзінің ой-өрісіісін көрсетудің өзгеше тәсілі.
Р. Бар-Он	Эмоционалды, жеке және әлеуметтік қабілеттердің жиынтығы, олар біреудің қоршаған ортаның талаптары мен қысымдарын тиімді жеңе білу жалпы қабілетіне әсер етеді.
Джеральд Мэттьюс	Эмоцияны анықтау және білдіру, эмоцияны ойлауға ассимиляциялау, өзінің және басқа адамдардың жағымды да, жағымсыз да эмоцияларын реттеу қабілеті (competence).
Д.В. Люсин	Өзінің және өзгелердің эмоцияларын түсіну және оларды басқару қабілеті.
Г.Г. Гарскова	Эмоцияларда	бейнеленген	жеке	тұлғаның	қарым-

	қатынасын түсіну және ой-өрісіуалды талдау мен синтез негізінде эмоционалды саланы басқару қабілеті ретінде.
Г.М. Бреслав	Эмоционалды құбылыстар мен қасиеттерді басқару қабілеті.
М.А. Манойлова	Өзінің және басқа адамдардың эмоционалды күйлер мен сезімдерін түсіну, қабылдау және реттеу, оның негізгі компоненттері эмпатия, төзімділік (толеранттылық), ассертивтілік, жеке тұлғаның өзін-өзі бағалауы болып табылатын қабілеті ретінде. Өнімділік деңгейімен, тұлғааралық өзара әрекеттесудің сәттілігімен және адамның жеке дамуымен байланыстылығы, басқа адамдардың күйлері мен сезімдерін түсінуді, қабылдауды және реттеуді қамтамасыз ететін эмоционалды, коммуникативті, реттеуші жеке қасиеттердің жиынтығы.
И.Н. Мещерякова	Өзінің құрылымына танымдық, мінез-құлық және эмоционалды компоненттерді қамтитын, өзінің эмоциялары мен басқалардың эмоцияларын ұғынуды, түсінуді және реттеуді қамтамасыз ететін және тұлғааралық өзара әрекеттесудің сәттілігіне және жеке дамуына әсер ететін күрделі интегративті білім ретінде.
А.А. Понкратова	Жағымды (қуаныш) және жағымсыз (қорқыныш, ашу, қайғы) эмоцияларды ояту және сақтау қабілеті – өзіне және басқа адамға белгілі бір оқиға туралы жағымды эмоцияларды жағымсызға (және керісінше) аудару қабілеті – тиісті мінез-құлыққа қол жеткізу үшін…
Е.П. Ильин	Эмоционалды-ой-өрісіуалдық іс-әрекет.
А.П. Лобанов	Эмоцияларды интрепретациялау (түсіндіру) қабілеті.

Осы анықтамаларды қорытындылай келе, эмоционалды ой-өрістіңдаму деңгейі жоғары адамдар эмоцияларды (өздерінің және басқа адамдардың) түсінуге, эмоцияларды білдіруге және қарым-қатынас пен қызметте жоғары бейімделу мен тиімділікті анықтайтын эмоционалды саланы басқаруға айқын қабілеттерге ие екенін атап өткіміз келеді.

П. Сэловей мен Дж. Мэйер эмоционалды ой-өрісін өзінің және басқалардың сезімдері мен эмоцияларын бақылау, оларды ажырату және осы ақпаратты ойлау мен іс-әрекетке бағыттау үшін пайдалану мүмкіндігін қамтитын әлеуметтік ой-өрістіңішкі құрылымы ретінде қарастырады. Осы ғалымдар эмоционалды ой-өрістіңғылыми психологиядағы алғашқы және ең танымал моделін жасады. Бұл үш түрлі қабілеттерден тұратын күрделі құрылым: 1) эмоцияны анықтау және білдіру: 2) эмоцияны реттеу;

эмоционалды ақпаратты ойлау мен іс-әрекетте қолдану. Бұл мәселені бірнеше жыл егжей-тегжейлі зерттегеннен кейін П. Сэловей және Дж. Мейер ұсынылған модельді пысықтап, нақтылады,

Модельдің екінші нұсқасы эмоцияларда адамның басқа адамдармен немесе заттармен байланысы туралы ақпарат бар деген идеяларға негізделген, ал эмоциялар адамға осы байланыстардың табиғаты туралы хабарлайды. Байланыстар өзекті немесе есте қаларлық немесе елестетілуі мүмкін. Басқа адамдармен және заттармен байланыстың өзгеруі эмоциялардың көрінуінің өзгеруіне әкеледі.
Осындай негіздеме тұрғысынан эмоционалды ой-өрісі эмоциялардағы ақпаратты өңдеу қабілеті ретінде түсіндіріледі: эмоциялардың мағынасын, олардың бір-бірімен байланысын анықтау, эмоционалды ақпаратты ойлау мен шешім қабылдау үшін негіз ретінде пайдалану.
Дж. Мейер мен П. Сэловей төрт компонентті – «эмоционалды ой-өрісі моделінің төрт тармағын» анықтады, олардың әрқайсысы өз кезегінде
«қабілеттер немесе дағдылардың төрт саласын» ал барлығы бірге
«эмоционалды ой-өрістіңкөптеген саласын» сипаттайды.
Бұл компоненттер иерархияға енеді, олардың деңгейлері, авторлардың пікірінше, онтогенезде дәйекті түрде дамиды. Әрбір компонент адамның жеке эмоцияларына да, басқа адамдардың эмоцияларына да қатысты.
1997 жылғы жетілдірілген модельге сәйкес эмоционалды ой-өрісі келесі менталды қабілеттерді қамтиды:

эмоцияларды дәл қабылдау, бағалау және білдіру қабілеті – эмоцияларды қабылдау (яғни эмоциялардың болу фактісін байқай білу), оларды сәйкестендіру, адекватты білдіру, шынайы эмоциялар мен олардың имитацияларын ажырату сияқты бірқатар байланысты қабілеттерді қамтиды;
ойлаудың тиімділігін арттыру үшін сезімге қол жеткізу және ояту қабілеті – маңызды оқиғаларға назар аудару үшін эмоцияларды пайдалану, проблемаларды шешуге ықпал ететін эмоцияларды ояту (мысалы, шығармашылық идеяларды қалыптастыру үшін жақсы көңіл күйді қолдану), көңіл күйдің өзгеруін мәселенің әртүрлі көзқарасын талдау құралы ретінде пайдалану;
эмоцияларды түсіну қабілеті, эмоционалды таным – эмоциялар кешендерін, арасындағы байланыстарды, бір эмоциядан екіншісіне ауысуды, эмоциялар себептерін, эмоциялар туралы вербалды ақпаратты түсіну қабілеті.
эмоцияларды саналы түрде реттеу, эмоцияларды басқару, эмоционалды және ой-өрісіуалдық даму деңгейін жоғарылату қабілеті – эмоцияларды бақылау, теріс эмоциялардың қарқындылығын төмендету, олардың эмоцияларын, оның ішінде жағымсыз эмоцияларды түсіну, олармен байланысты жағымсыз эмоцияларды тежемей, эмоционалды жүктелген мәселелерді шешу қабілеті. Жеке өсуге және тұлғааралық қатынастарды жақсартуға ықпал етеді.

кесте. 1990 жылы Дж. Мэйер мен П. Сэловей ұсынған эмоционалды ой-өріс құрылымы

жүктеу/скачать 96.61 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 12