Ббк 65. 053: 30ц с 23 Халықаралық аудит және сапаны бақылау стандарттарының жинағы, 2009 жылғы басылым/ағыл аударма/Алматы қаласы – 804 бет

23.    Бұл АХС сай хабарлау қажеттілігі бар мәселелер ауызша түрде хабардар етілгенде, аудитор хабарлау қажеттілігі бар мәселелерді аудиторлық

құжаттамаға енгізуі тиіс және қашан да кімге хабарлау қажеттілігі бар мәселелерді қосуы тиіс. Мәселелер жазбаша түрде хабардар етілсе, аудитор хабарлауға қатысты көшірмені аудиторлық құжаттама бөлігі ретінде сақтап қоюы қажет.¹⁵⁰ (Сілт: Пар. A45)
***

Қолданбалы Және Басқа Түсіндірме Материал

Өкілеттік Берілген Тұлғалар (Сілт: Пар. 11)

A1.  Əр елдің басқару құрылымы əртүрлі жəне мəдени, құқықтық, мөлшері мен меншікке ие құқы ерекшеліктерін білдіреді. Мысалы:

•   Кей заңды құзырлы аймақтарда қаадағалаушы басқарма (толықтай немесе көпшілігімен орындаушы емес) орын алады, ол әдетте атқарушы басқармадан (субъект басшылығы (екі деңгейдің басқармасы құрылымы). Басқа елдерде екі қызмет түрі де бір унитарлы (бірегей) кеңестің заңды жауапкершілігі болып табылады.

•   Басқа субъекттерде өкілетті тұлғалар субъекттің құқықтық құзырлымы интегралды бөлігі болып табылатын лауызымға, мысалы, директорлар лауызымдарына иелер. Өзгелерде де, мәселен, кейбір мемлекеттік ұйымдарда, субъекттің бөлігі емес ұйым өкілеттік беріледі.

• Кейбір жағдайларда, өкілетті тұлғалар кейбіреулері немесе барлығы субъекттің басшылығына шақырылған. Басқаларда, өкілеттік берілген тұлғалар мен басшылық әр түрлі тұлғаларды қамтиды.

•  Кейбір жағдайларда, өкілетті тұлғалар субъекттің қаржылық есептілігін рәсімделуге¹⁵¹ жауапкершілікте болады (басқа жағдайларда басшылық жауапкершілігі бар).

A2.  Көпшілік субъектілерде басқарма кеңесі, мысалы, директорлар кеңесі, қадағалау кеңесі, әріптестер, иегерлер, басшылық комитеті, басқарушылардың кеңесі, сенім білдірушілер, немесе баламалы тұлғалардың коллективтік жауапкершілігі болып табылады. Кейбір кішігірім субъектілерде бірақ, мысалы, басқарушы-иегер басқа иегерлер немесе жеке сенім берілген тұлға жоқ болғанда, тек қана біреу өкілетті берілуі мүмкін. Басқару коллективтік жауапкершілігі бар болғанда, шағын топ мысалы аудиторлық комитет немесе жеке тұлға жауапкершіліктерге сай келуге басқармаға көмектесу үшін айрықша тапсырыстар берілуі мүмкін. Балама ретінде шағын топ немесе жеке тұлға басқарма жауапкершіліктерінен ерекшеленетін айрықша заң түрдегі анықталған жауапкершілігі бар болуы мүмкін.

A3.   АХС бойынша бұл айырмашылық тұлғаларды əмбебап анықтауға жəне аудит мəселелері жөнінде аудитордың хабарлау жасауды таңдауына қиындық келтіреді. Егер субъектінің заң құрылымы немесе өкілетті тұлғалар келісім шартқа немесе өкілетті тұлғалар келісім шартқа немесе заңға сəйкес нақты айқындалмауы мүмкін. Белгілі бір субъектілердің, басқарушы иелерінің, кейбір коммерциялық ұйымдар мен кейбір үкіметтік ұйымдардың мысаларды бар. Басқа жағдайларда, аудитор жоба бойынша әріптестермен кімге хабарлау қажеттілігі бойынша келісуі қажет. Кімге хабарлау қажеттілігін анықтауда 315 АХС¹⁵² сай алынған субъекттің басқару құрылымы мен үдерістері туралы аудитордың білімі тиісті. Хабарласуға тиесілі тұлға(лар) ақпарат берілуі қажет мәселелерге қатысты.

A4.  600 АХС топтық аудитор өкілетті тұлғаларды хабардар етуі қажеттілігі бар айрықша мәселелерді қамтиды.¹⁵³ Субъект топтың құрамдас бөлімі болғанда, компонентті аудитор хабарласатын тиісті тұлғалар келісімге қатысты жағдайлар мен хабарлау қажеттілігі бар мәселелерге тәуелді болады. Кейбір жағдайларда, құрамдас бөлімдер саны ішкі бақылау ұқсас жүйесі бар, сәйкес есептік тәжірибе пайдаланып, бизнестер атқарады. Құрамдас бөлімдер өкілетті тұлғалары (мысалы, бірегей директорлар кеңесі) ұқсас болса, қайталау бұл құрамдас бөлімдерді бір уақытта қолданып жойылуы мүмкін.

Басшылық өкілеттігіне ие Тұлғалар Шағын Топтарға Хабарлау (Сілт: Пар. 12)

A5. Аудитор келесі әрекеттерді орындауы қажет:

•  Шағын топ пен басқару органының сәйкесті жауапкершіліктері.

•  Хабарлау қажеттілігі бар мәселенің сипаты.

•  Сәйкесті заң немесе нормативтік-құқықтық талаптар.

• Шағын топ хабарланған ақпаратқа қатысты әрекетті атқаруға құқы бар ма және аудитор қажет ететуі мүмкін түсіндірулер мен кейінгі мәліметтерді қамтамасыз етуі мүмкін ба.

A6. Басқару органына толықтай немесе өгей түрде ақпаратты хабарлау қажеттілігі бар-жоқтығын анықтау кезінде, аудитордың шағын топ тиісті мен сәйкесті түрде қалай басқару орынымен сәйкесті ақпарат туралы хабардар етуіне баға беруінің әсеріне түсуі мүмкін. Осылайша, заң немесе нормативтік актілер рұқсат еткенше, аудитор басшылық өкілеттігіне ие тұлғаларды тікелей түрде хабардар етуге құқын сақтап қояды.

A7.  Аудиторлық комитеттер (немесе әр түрлі атылары бар ұқсас шағын топтар) көпшілігі юрисдикцияларда бар. Олардың ерекше сипаттағы құқықтары мен функциялары ерекшеленсе да, егер сондай орын алса, аудиторлық

комитетпен хабарласу аудитордың басқару өкілеттігіне ие тұлғалармен хабарласудың ең басты элементі болып шықты.

Жақсы басшылық қағидалары мынадай:

• 
  Аудитор аудиторлық комитеттің отырыстарына дер кезінде қатысуға шақырылады.
  
• 
  Аудиторлық комитеттің төрағасы мен, қажет болғанда, аудиторлық комитеттің басқа мүшелері үнемі аудитормен байланыста тұрып болады.
  
• 
  Аудиторлық комитет кем дегенде жылда бір рет басшылық бар болуынсыз аудитормен кездеседі.
  

A8.  Кейбір жағдайларда, басшылық өкілеттігіне ие тұлғалар барлығы субъектті басқаруға қатысып, хабарлауға қатысты талаптардың қолданысы бұл жайғасымды айқындау үшін өзгертілді. Кей жағдайда, басқаруға жауапкершіліктеріне ие тұлғалармен хабарласу аудитор басқа жолдар арқылы олардың басқару өкілеттігіне ие тұлғалармен хабарласуы мүмкін болар барлық тұлғалардың алдында адекватты түрде есеп бермеуі мүмкін. Мысалы, барлық директорлар субъектті басқаруға қатысқан субъектте, анау директорлар кейбіреулері (мәселен, маркетингке жауапкершілікте болатын директор) басқа директормен талқыланған шын мәніндегі мәселелерді (мысалы, қаржылық есептілікті даярлауға жауапты директормен) түсінуі мүмкін.

A9.  Аудитордың қаржылық есептілік аудитіне жауапкершілігіне әдетте келісім-хатқа немесе келісімге қатысты келісілген шарттарды жазып қойған жазбаша келісімнің басқа сәйкесті нысаны кіреді. Басшылық өкілеттігіне ие тұлғаларды келісім-хат көшірмесі немесе жазбаша келісімнің басқа сәйкесті нысанымен қамтамасыз етуі оларды төмендегі мәселелер туралы хабарлау үшін тиісті болуы мүмкін:

•   АХС сәйкес аудитті атқаруға аудитордың жауапкершілігі, бұл жауапкершілік қаржылық есептілік бойынша пікірін білдіруге қатысты. АХС бойынша хабарлауы тиісті мәселелер осыған сәйкес қаржылық есеп беру үдерісіне шолуға жауапты басшылық өкілеттігіне ие тұлғаларға өздеріне тән қаржылық есептілік аудитінен туындайтын шын мәніндегі мәселелерді қамтиды.

•  АХС сәйкес аудитор басшылық өкілеттігіне ие тұлғалар хабарлау үшін қосымша іс-шараларды анықтауға арнап рәсімдерді әзірлемеуі тиіс деген даусыз дерек болып шықты.

•   Қажет болғанда, аудитор заң немесе құқықтық актілермен, субъекттің

келісулері немесе келісімге қолданылатын қосымша талаптармен, мысалы ұлттық кәсіптік бухгалтерлік орган стандарттарымен талап етілетін белгілі бір мәселелер туралы ақпарат беруіне жауапкершілігі.

A10. Заң немесе, субъектпен қол қойылған келісім немесе келісімге қолданылатын қосымша талаптар басшылық өкілеттігіне ие тұлғалармен кеңінен хабарласуын қамтамасыз етуі мүмкін. Мысалы, (a) субъект қол қойған келісім хабарлау қажеттілігі бар мәселелер туралы ақпарат беруі мүмкін, егер хабарлау қажеттілігі бар мәселелер қаржылық есептілік аудитімен салыстырғанда фирма немесе фирмалар желісі көрсететін қызметтерден туындауы мүмкін; немесе (b) мемлекеттік сектордағы аудитордың жауапкершілігі жұмыс нәтижесінде аудитордың назарына түскен мәселелер, қызмет аудиті туралы мәліметтерді қамтамасыз етуі мүмкін.

Аудиттің Жоспарланған Ауқымы мен Мерзімдері (Сілт: Пар. 15)

A11. Аудиттің жоспарланған ауқымы мен мерзімдеріне қатысты хабарлауға төмендегі жайлар кіруі мүмкін:

(a)   Басшылық өкілеттігіне ие тұлғаларға аудиторлық жұмыстың салдары жақсы түсінуге көмектесу; тәуекелдік пен елеулілікке қатысты концепциясын аудитормен талқылау; және басқару өкілеттігіне ие тұлғалар қосымша шараларды орындау туралы аудитордан сұрауы мүмкін кез-келген салаларды анықтау; және

(b) Аудиторға субъектті мен ортасын жақсы түсінуге көмектесу.

A12. Аудиттің тиімділігінің бедерін түсірмеу үшін, әсіресе, кей немесе барлық өкілеттігіне ие тұлғалар кәсіпорынды басқаруға қатысқан жағдайда, аудиттің жоспарлған ауқымы мен мерзімі туралы басқару өкілеттігіне ие тұлғалардың алдында есеп беруге сақтық көрсетілуі тиіс. Мысалы, бөлшекті аудиторлық шаралардың сипаты мен мерзімі туралы есеп беру оларды тым болжаушы істеткізу арқылы бұл шаралардың тиімділігін төмендетуі мүмкін.

A13. Хабарланған мәселелер мынадай:

• 
  Аудитор алаяқтық немесе қателікпен туындайтын елеулі бұрмаланулармен байланысты шын мәніндегі тәуекелдіктерді жоюға қатысты қандай тәсілдерді ұсынады.
  
• 
  Аудитор аудитке өзіне тән ішкі бақылауға қолданатын тәсілі.
  
• 
  Аудит мәнмәтінінде елеулілік тұжырымдамасының қолданысы.¹⁵⁴
  

•  Субъект ішкі бақылау бар болса, аудитор ішкі аудиттің жұмысын пайдаланатын деңгейі және сыртқы мен ішкі аудиторлар қалайша конструктивтік пен толтыру ретіндегі түрде ең жақсы әрекеттеседі.

• Өкілеттік берілген тұлғалардың көзқарастары мынады:

• 
  Кімге хабарлау қажеттілігі бар субъекттің басшылық құрылымындағы сәйкесті тұлға(лар).
  
• 
  Өкілетті тұлғалар мен басшылық арасында жауапкершіліктерді біркелкі болуы.
  
• 
  Субъекттің мақсаттары мен стратегиялары мен елеулі бұрмалануларға әкеп соқтыруы мүмкін байланысты әскерлік тәуекелдіктер.
  
• 
  Өкілетті тұлғалар талқылатын мәселелер аудит кезінде өзіне тән назарын қамтамасыз етіп, өкілетті тұлғалар қосымша шараларды қолға алғанын сұраған кезіне қатысты кез-келген шаралар.
  
• 
  Реттеуші орындармен шын мәніндегі хабарлау.
  
• 
  Басқару өкілеттігіне ие тұлғалар қарастыратын өзге мәселелер қаржылық есептіліктің аудитіне әсер етуі мүмкін.
  

• Бухгалтерлік стандарттарды жетілдірулер, корпоративтік басшылық тәжірибелері, валюта айырбастау листинг ережелері мен сәйкесті мәселелермен байланысты басшылық өкілеттік берілген тұлғалардың әрекеттері.

• Аудитормен алдағы хабарлауға қатысты өкілеттік берілген тұлғалардың әрекеттері.

A15. Өкілеттік берілген тұлғаларға хабарлау аудиторға аудиттің ауқымы мен мерзімін жоспарлауға көмектесуі мүмкін. Бірақ тиісті аудиторлық дәлелдерді алуы қажет ететін шаралардың сипаты, мерзімі мен деңгейін қосып есептегенде өкілеттік берілген тұлғаларға хабарлау жалпы сипаттағы аудиторлық стратегия мен аудит жоспарын анықтауға аудитордың жеке жауапкершілігін өзгертпейді.

A16.  Аудиттен алынған мәліметтер туралы ақпарат беру алынған аудиторлық дәлелдерді аяқтау үшін басшылық өкілеттігі берілген тұлғалардан кейінгі ақпаратты сұрауды қамтуы мүмкін. Мысалы, аудитор басшылық өкілеттігі берілген тұлғалардың өзіне тән әрекеттер немесе жағдайларға қатысты оқиғалар мен дерек-қорлар туралы ұқсас білімі бар болуын растауы мүмкін.

Бухгалтерлік тәжірибелер Шын Мәніндегі Сандық Аспектілері (Сілт: Пар. 16(a))

A17. Қаржылық есеп беру жүйелері әдетте субъектке бухгалтерлік баға берулеріне және бухгалтерлік саясаты мен қаржылық есептілік ашулары туралы пікірлерін жасауға рұқсат береді. Субъекттің бухгалтерлік тәжірибелерінің шын мәніндегі аспектілері туралы ашық пен конструктивтік хабардар ету шын мәніндегі бухгалтерлік тәжірибелердің тиімділігі бойынша ескертпені қосуы мүмкін. 2 қосымша хабарлауға қосылуы мүмкін мәселелерді енгізуі мүмкін.

Аудит Барысында Кез Болған Шын Мәніндегі Қиындықтар (Сілт: Пар. 16(b))

A18. Қиындықтар мындай болуы мүмкін:

• 
  Басшылық қажетті ақпаратты беруінің шын мәніндегі бөгелістер.
  
• 
  Аудитті аяқтау тиісті қажеттсіз қысқаша уақыт.
  
• 
  Тиісті жеткілікті аудиторлық дәлелдерді алуды қажет ететін күтілмеген ауқымды күштер.
  
• 
  Күтілген ақпарат жоқ болуы.
  
• 
  Басшылықпен аудиторған салынған шектеулер.
  
• 
  Басшылық қажет болғанда субъект тоқтаусыз қызмет ретінде жалғастыру қабілетіне баға беруін кеңейту немесе атқаруға мүддесі жоқ.
  

Басшылық Талқылаған немесе Хабарлауы Тиісті Шын Мәніндегі Мәселелер (Сілт: Пар. 16(c)(i))

A19. Басшылық талқылаған немесе хабарлауы тиісті шын мәніндегі мәселелер әр түрлі мүмкін болуы:

• 
  Субъектке әсер ететін іскерлік жағдайлар мен бизнес-жоспарлар мен елеулі түрдегі бұрмаланулар тәуекелдігіне әсер етуі мүмкін стратегиялар.
  
• 
  Басшылық бухгалтерлік немесе аудиторлық мәселелер туралы басқа бухгалтерлермен талқылауына қатысты қызметтер.
  
• 
  Есептік тәжірибелер, аудиторлық стандарттардың қолданысы, не аудит не басқа қызметтер үшін төлемақыларға бойынша аудиторды қайтадан немесе алғашқы рет тағайындау туралы талқылаулар немесе хабарлау.
  

A20. Қаржылық есеп беру үдерісіне қадағалауға жауапты өкілетті тұлғаларға тікелей қатысы бар аудиттен туындайтын өзге шын мәніндегі мәселелер сол сияқты мәселелер, мысалы, деректің елеулі түрде бұрмалануы немесе түзетілген аудиттеленген қаржылық есептіліктерді толтыру ретіндегі ақпараттағы елеулі сәйкес еместіктері бар болуы мүмкін.

A21.  Аудитор тиісті этикалық талаптарға, олардың ішінде тәуелсіздік, қаржылық есептілік аудиті бойынша келісімдерге қатысы бар талаптарға сәйкес келуі тиіс.¹⁵⁶

A22. Қарым-қатынастар және өзге мәселелер туралы ақпарат берудің қажеттілігі бар сақтандық шаралар келісім-шартқа қатысты болады. Бірақ әдетте төмендегіні рәсімделеді:

1. 
   Тәуелсіздікке қауіптер мына санаттарға жіктемеленуі мүмкін: өзін-өзі қауіптер, өзін-өзі шолуға қауіптер, өзін-өзі қорғауға қауіптер, түсіністік қауіптері және қорқытап тастау қауіптері; және
   

Сәйкесті этикалық талаптар аудитордың тәуелсіздігіне қатысы бар мен қолға алынған немесе ұсынылған кез келген сақтандық әрекет болғанымен 17(a) параграфқа бойынша қажетті хабарлау бойынша сәйкесті әдептану талаптарды ойластырылмаған бұзуды қамтуы мүмкін.

A23. Листинг субъекттері жағдайларына қолданылатын аудитордың тәуелсіздігіне қатысы бар хабарлау жөніндегі талаптар, әсіресе, іскерлік қызметі нәтижесінде мөлшері немесе корпоративтік мәртебесі, акционерлер үлкен саны себебімен шын мәніндегі қоғамдық мүддесі бар кейбір басқа субъекттерге өзіне тән болуы мүмкін. Аудитордың тәуелсіздігі туралы хабарлау өзіне тән болуы мүмкін, листинг субъектілері емес, бірақ субъектілерге мысалдарға мемлекеттік сектордағы субъекттерді, нисиелік институттар, сақтандыру компаниялары, және зейнетақы қорлары кіруі мүмкін. Екінші жағынан тәуелсіздікке қатысты хабарлау өзіне тән болмуы мүмкін жағдайлар бар болуы мүмкін. Соған мысал басшылық өкілеттік берілген тұлғалар барлығы басшылық қызметтері өздері арқылы сәйкесті дерек-қорлар туралы ақпарат алған. Субъект иегермен басқарылатын және аудитордың фирмасы мен фирмалар желісі қаржылық есептілік аудитінен тыс субъекттегі аздаған қатысқан болса, бұл бола алады.

Басқа Мәселелер (Сілт: Пар. 3)

A24.  Басшылыққа өкілеттік берілген тұлғалар қадағалауына субъект қаржылық есеп беру сенімділігі, тиімділігі мен әрекеттерінің тиістілігі мен қолданыстағы зағ мен нормативтік актірелге сәйскетікке қатысты сәйкесті түрдегі ішкі бақылауды қамтамасыз етуі кіреді.

A25. Аудитор қажетті емес түрде қаржылық есеп беру үдерісіне қадағалауға қатысы жоқ, бірақ әйтсе де, өкілеттік берілген тұлғалардың субъекттің стратегиялық бағдары немесе жауаптылығына қатысты субъекттің жауапкершіліктеріне қадағалауға жауапкершілігі шын мәні жоқ болуы мүмкін басқа мәселелер туралы білімі алуы мүмкін. Сол сияқты мәселелер мысалы басшылық құрылымдары немесе үдерістері және шын мәніндегі шешімдер немесе тиісті бекіту құқығына келмейтін аға басшылық атқаратын әрекеттерге қатысты шын мәніндегі мәселелерді қамтиды.

A26. Басқару өкілеттігіне ие тұлғаларды қосымша мәселелер туралы хабардар етудің қажеттілігі бар-жоқтығын шешім қабылдағанда, аудитор білетін сондай мәселелер туралы тиісті субъект басшылығымен талқылауы мүмкін.

A27. Егер қосымша мәселе хабарланса, аудитор төмендегі мәселелер туралы өкілеттік берілген тұлғаларды хабардар етуі тиіс:

(a)   Сондай мәселелер анықтау мен хабарлау аудиттің мақсатына өзіне тән емес. Аудиттің мақсаты қаржылық есептілік бойынша пікірін құрастыру;

(b)  Ешқандай шаралар қаржылық есептілік бойынша пікірін құрастыру қажет ететін кез келген мәселелермен салыстырғанда басқа мәселелерге арнап атқарылған жоқ; және

(c) Ешқандай шаралар сондай мәселелер бар-жоқ болуын анықтау үшін атқарылмаған.

A28. Аудитордың жауапкершіліктері, аудиттің жоспарланған ауқымы мен мерзімдері мен хабарлау күтілген жалпы сипаттағы мазмұнын анық түрде хабарлау екі жақты сәйкесті хабарлау негіздемесін орнықтыруға көмектеседі.

A29. Төмендегі мәселелер тағы басқамен екі жақты сәйкесті хабарлауға үлес қосуы мүмкін:

• 
  Хабарлау мақсаты. Мақсаты анық болса, аудитор мен басшылық өкілеттік берілген тұлғалар тиісті мәселелер және хабарлау үдерісінен туындайтын күтілген әрекеттерге қатысты өзара түсіністігі орын алады.
  
• 
  Хабарлау нысаны.
  
• 
  Белгілі бір мәселелер туралы хабардар ететін аудит бойынша жасақ пен басшылық өкілеттік берілген тұлғалар арасындағы тұлға(лар).
  
• 
  Хабарлаудың екі жағы болып, басқару өкілеттігіне ие тұлғалар аудитке қатысты мәселелер туралы аудитормен талқылайды. Мысалы, аудиторлық шаралар сипаты, мерзімі мен деңгейіне шын мәніндегі түрде әсер әкеп соқтыруын стратегиялық шешімдер, алаяқтықты анықтау немесе соған күдіктер және аға басшылық адалдығы мен құзыретіне қатысты рәсімдер.
  
• 
  Әрекет қолға алу мен аудитор хабарлаған мәселелер бойынша есеп беруге қатысты үдеріс.
  
• 
  Әрекет қолға алу мен басшылық өкілеттік берілген тұлғалар хабарлаған мәселелер бойынша есеп беруге қатысты үдеріс.
  

Кішігірім кәсіпорындарды қарастыру

A31.  Кішігірім кәсіпорындар аудиттері жағдайында, аудитор листинг немесе ірі кәсіпорындармен салыстырғанда басшылық басқару өкілеттігіне ие тұлғалармен шамалы құрылыстық түрде хабарласуы мүмкін.

Басшылықты хабардар ету

A32. Бұл АХС сәйкес басшылық өкілеттік берілген тұлғаларға хабарлау қажеттілігі бар мәселелерді қоса алғанда, көптеген мәселелер аудиттің әдеттегідей беталысында басшылықпен талқылануы мүмкін. Сол сияқты талқылаулар басшылықтың субъекттің қызметтерін орындауға атқарушы жауапкершілігі және атап айтқанда қаржылық есептілікті дайындау үшін басшылықтың жауапкершілігін қуаттай береді.

A33.  Басшылық өкілеттігіне мәселелерді хабарлауға дейін, талқылар тиісті емес еткенше, аудитор оларды басшылықпен талқылауы мүмкін. Мысалы, басшылықтың құзыреті немесе адалдығына қатысты сұрақтарды басшылықпен талқылау тиісті болмауы мүмкін. Басшылықтың атқарушы жауапкершілікті растауды толтыру ретінде, бұл бастапқы талқылар дерек қорлар мен мәселелерді айқындай алып, сонымен қатар басшылыққа кейінгі ақпарат пен түсіндірмелі мәліметтерді беруі мүмкін. Атап айтқанда, субъект ішкі аудиттің қызметі бар болса, басшылық өкілеттік берілген тұлғаларға хабарлауға дейін аудитор ішкі аудитормен талқылауы мүмкін.

Үшінші жақтарды хабардар ету

A34. Басшылық өкілеттік берілген тұлғалар үшінші жақтарға, мысалы, банкирлер немесе реттеуші орындарға, аудитордан алынған жазбаша хабарланған мәліметтердің көшірмелерін бергісі келеді. Кейбір жағдайларда, үшінші жақтарға ашылу заңсыз немесе өзге жолдар арқылы өзіне тән болмауы мүмкін. Басшылық өкілеттік берілген тұлғалар үшін дайындалған жазбаша хабарлау үшінші жақтарға берген болса, бұл жағдайларда үшінші жақтар оларды ескеруінсіз дайындалмағандығы туралы ақпарат алуы қажет. Мысалы, үшінші жақтар төмендегі ақпарат алуы қажет:

(a)  Хабарлау басшылық өкілеттік берілген тұлғалардың және қажет болғанда басшылық тобы мен жасақтың аудиторы жеке пайдалануы үшін дайындалып, үшінші жақтарға сенбеуі тиіс;

(b) Аудитор ешқандай жауапкершілік үшінші жақтар өз мойынына алмайды деп санайды; және

(c)  Үшінші жақтарға ашу немесе біркелкі болуға қатысты кез келген шектеулер.

A35. Кейбір нормативтік актілерде аудитор төмендегі жайларды заң немесе құқықтық актілерге сәйкес орындауы қажет. Мысалы:

•   Басшылық өкілеттік берілген тұлғалар хабарлаған белгілі бір мәселелер туралы реттеуші немесе атқарушы органдарға ақпарат беруі тиіс. Мысалы, кейбір елдерде, басшылық пен басшылық өкілеттік берілген тұлғалар түзету шараларын орынду қабілеті жоқ болса, аудитор өкіметтік органдарға бұл бұрмаланулар жайлы есеп беруге міндетті;

•  Аудитор басшылық өкілеттік берілген тұлғалар үшін дайындалған белгілі бір есептер көшірмелерін реттеуші органдар немесе қаржыландыру ұйымдары немесе басқа ұйымдар, мысалы кейбір мемлекеттік сектордағы субъекттер жағдайында орталық мемлекеттік басқару орынына тапсыруы тиіс; немесе

• Аудитор басшылық өкілеттік берілген тұлғалар үшін дайындалған есептерді жетімді етуі тиіс.

A36. Заң немесе нормативтік актілерге сәйкес аудитор мен басшылық өкілеттік берілген тұлғалар арасындағы жазбаша хабарласу көшірмесін үшінші жаққа тапсыруы тиіс еткенше, аудитор көшірмесін тапсыруға дейін басшылықпен алдын-ала келісуі тиіс.

A37. Тиімді түрдегі хабарлау құрылыстық ұсынымдар мен жазбаша есептер, сонымен қатар шамалы құрылыстық хабарлау, талқылауларды қамтуы мүмкін. Аудитор 19 және 20 параграфтарда анықталған мәселелермен салыстырғанда жазбаша немесе ауызша түрде болуы мүмкін. Жазбаша түрде өкілетті тұлғаларға хабарлау келісім-хат кіруі мүмкін.

A38. Белгілі бір мәселе шын мәнін толтыру ретінде аудитордың жазбаша немесе ауызша түрді таңдауына нақты факторлар əсер етеді (мысалы, ауызша немесе жазбаша түрде хабарлау қажет бола ма, хабарлау егжей-тегжейі немесе қорытындысының деңгейі, мен құрылыстық немесе құрылыстық емес түрде хабарлау қажеті бар ма):

• 
  Мәселе қанағаттанарлық ретінде шешілді ме.
  
• 
  Басшылық бұрын мәселе хабарлаған ба.
  
• 
  Субъектінің мөлшері, әрекеттегі құрылымы, бақылау ортасы мен заңды құрылымы.
  
• 
  Айрықша сипаттағы қаржылық есептілік аудитін ескерумен аудитор тағы басқамен субъекттің жалпы сипаттағы қаржылық есептілігі бойынша аудит жүргізе ме.
  
• 
  Заң талаптары. Кейбір нормативтік актілерде өкілетті тұлғаларға жазбаша түрде хабарлау жергілікті заңға сәйкес бекітілген түрі бар.
  
• 
  Дер кезіндегі отырыстар үшін іс-шаралар немесе аудиторға хабарлауды қосып алғандығымен басшылық өкілеттік берілген күтулері.
  
• 
  Аудитор басшылық өкілеттігіне берілген басшылықпен тоқтаусыз байланыс пен сұхбат саны.
  
• 
  Басқару орыны мүшелерінің құрамы шын мәніндегі түрде өзгертілді ме.
  

A40.  Хабарлау сәйкесті мерзімдері келісім жағдайларына байланысты болады. Сәйкесті жағдайлыр мәселелердің шын мәні мен сипаты және басшылық өкілеттігіне ие тұлғалар орындауы қажетті рәсімді енгізеді. Мысалы:

• 
  Жоспарлау мәселелеріне қатысты хабарлау әдетте аудиторлық келісімде алдын-ала пайда болуы мүмкін. Бастапқы келісім үшін келісім шарттары туралы келісу бөлігі ретінде пайда боуы мүмкін.
  
• 
  Егер басшылық өкілеттігіне ие тұлғалар аудиторға кедергіден өтуге көмектесуге қабілеті бар болса, немесе, егер жетілдірілген пікіріне әкеп соқтыра алса, аудитор аудит барысында кез болған кедергі туралы хабардар етуі тиіс. Атап айтқанда, аудитор қысқаша
  

• 
  Жалпы сипаттағы мен айрықша сипаттағы қаржылық есептіліктерді аудиттеу барысында хабарлау мерзімдерін талқылау қажет.
  

• 
  Көлемі, операциялық құрылымы, бақылау ортасы, аудиттеленген субъектінің құқықтық құрлымы;
  
• 
  Белгіленген мерзім ішінде белгілі бір мәселелерді хабарлауға кез-келген міндеті;
  
• 
  Дер кезіндегі отырыстаға қатысты әрекеттер немесе аудитормен хабарласуларды қоса алғанда, басшылық өкілеттігіне ие тұлғалардың күтулері;
  
• 
  Аудитор белгілі бір мәселелерді анықтайтын мерзімдер, мысалы, аудитор сақтандыру шарасын қолға алу үшін (мысалы, заңға сәйкес еместік) белгілі бір мәселені анықтамауы мүмкін, бірақ мәселені хабарлау түзету шарасын қолдануға рұқсат береді.
  

A42. Аудитор мен басшылық өкілеттігіне ие тұлғалар арасындағы екі жақты хабарлауды қолдауға арналған айрықша шараларды әзірлеу қажеті жоқ; осыған сәйкес, баға беру өзге мақсаттармен орындалған аудиторлық шаралардан туындайтын қадағалауларға негізделуі мүмкін. Сол сияқты қадағалаулар төмендегі жайларды қамтуы мүмкін:

• 
  Аудитор тұғызатын мәселелерге қатысты басшылық өкілеттігі берілген тұлғалар орындаған әрекеттер тиістілігі мен мерзімдері. Бұрын хабарлаулардан туындаған шын мәніндегі мәселелер тиісті түрде талқыланған болмаса, аудитор тиісті түрегі әрекет қолға алынған еместігі туралы сұраныс жіберіп, мәселені туындап отыратын мәселені тағы бір рет қарастырып шығуы тиіс. Аудитор
  

• 
  Аудитормен хабарласу кезінде басқару өкілеттігіне ие тұлғалар анық және ашық болады.
  
• 
  Басшылық өкілеттігіне ие тұлғалар басшылық бар болуынсыз аудитормен кездесуге қалауы мен қабілеті.
  
• 
  Басшылық өкілеттігіне ие тұлғалар аудитордан туындаған мәселелерді толық түрде қарастырып шығуға анық қабілеті, мысалы, басшылық өкілеттігіне ие тұлғалар мәселелерді зерттеген деңгейі мен бұл мәселелер бойынша жасалған сұраулы ұсыныстар.
  
• 
  Басшылық өкілеттігіне ие тұлғалармен хабарлау күтілген жалпы сипаттағы мазмұны, сипаты мен мерзімдеріне қатысты өзара түсіністікті анықтауға кедергі.
  
• 
  Басшылық өкілеттігіне ие тұлғалар барлығы немесе кейбіреулері субъектті басқаруға қатысқан кезде, мәселелер аудитормен қалай талқыланатындығы туралы олардың анық түсіністігі олардың кеңінен басқаруға жауапкершіліктерге, сонымен қатар олардың басшылық жауапкершіліктеріне әсер етелі.
  
• 
  Аудитор мен басшылық өкілеттігіне ие тұлғалар арасындағы екі жақты хабарлау қолданыстағы заң мен нормативтік талаптарға сәйкес келе ме.
  

Атап айтқанда, аудитор қаржылық есептілік бойынша пікірін құрастыру үшін тиісті түрдегі аудиторлық дәлелдерді анықтай алмауға мүмкіндігіне қатысты тәуекелдік болып шығуы мүмкін.

A44. Егер аудитор мен басшылық өкілеттігіне ие тұлғалар арасындағы екі жақты түрдегі хабарлау тиісті болмаса және мәселе шешіле алмаса, аудитор төмендегі әрекеттерді орындауы қажет:

• 
  Ауқымға шектеутеуге негізінде жасалған аудитордың пікірін жетілдіру.
  
• 
  Әрекеттің әр түрлі бағдарлары салдарларына қатысты заң кеңесін алу.
  
• 
  Үшінші жақтар (мысалы, реттеуші орын), немесе субъектінің аясы сыртындағы басшылық құрылымындағы жоғары орган, мысалы, бизнес-иегер (мысалы, жалпы отырыстағы акционерлер) немесе жауапты мемлекеттік министр немесе мемлекеттік сектордағы парламентке хабарлау.
  
• 
  Қолданыстағы заң немесе нормативтік актілерге сәйкес мүмкін болар, келісімнен ауытқу.