Ббк 65. 053: 30ц с 23 Халықаралық аудит және сапаны бақылау стандарттарының жинағы, 2009 жылғы басылым/ағыл аударма/Алматы қаласы – 804 бет

A45. Хаттамалар хабарлауға қатысты тиісті жазулар болып саналса, ауызша хабарлаудың құжаттамасына аудиторлық құжаттаманың бір бөлігі ретінде сақталған кәсіпорынмен дайындалған хаттамалардың көшірмесі кіреді.

(Сілт: Пар. 3)

Бұл айрықша мәселелер туралы басшылық өкілеттігіне ие тұлғаларға хабарлауға қатысты 2009 жылдың 15 желтоқсанында немесе сол күннен кейін басталатын кезеңдерде күшіне енетін 1 СБХС¹⁵⁹ мен өзге АХС параграфтарын бекітеді. Тізім төменде басқа АХС-тарда берілген талаптарды қарастыру және сәйкесті түрдегі қолданысы және басқа түсіндірмелі мәлеметтер негіздемесі болып шықпайды:

• 
  1 СБХС, «Қаржылық ақпараттың аудиттері мен шолуын, ақпараттың дұрыстығын растау жəне ілеспелі қызметтер көрсету бойынша өзге де келісімдерді» –30(a) параграф
  
• 
  240 АХС, «Қаржылық Есептіліктің Аудитін Жүргізу Кезіндегі Алаяқтыққа Қатысты Аудитордың Жауапкершілігі» – 21, 38(c)(i) және 40-42 параграфтар;
  
• 
  250 АХС, «Қаржылық Есептілік Аудиті Кезінде Заңдар Мен Нормативтік Актілерді Қарастыру» – 14, 19 және 22-24 параграф;
  

• 
  265 АХС, «Ішкі Бақылаудағы Кемшіліктері Туралы Басқару Өкілеттігі Мен Басқаруға Қатысты Тұлғаларға Хабардар Ету» – 9 параграф
  
• 
  450 АХС, «Аудиторлық Тексеріс Барысында Анықталған Бұрмалануларды Бағалау» – 12-13 параграф;
  
• 
  505 АХС, «Сыртқы Растаулар» –9 параграф
  
• 
  510 АХС, «Бастапқы Аудиторлық Келісімдер- Алғашқы Сальдолар» – 7 параграф
  
• 
  550 АХС, «Байланысқан Жақтар» –27 параграф;
  
• 
  560 АХС, «Кейінгі Жағдайлар» –7(b)-(c), 10(a), 13(b), 14(a) және 17 параграфтар
  
• 
  570 АХС, «Үздіксіз Қызмет» – 23 параграф
  
• 
  600 АХС, «Ерекше пікір - қаржылық есептілік тобының аудиттері (Бірлескен аудиторлар жұмысын қоса)» – 49- параграф.
  
• 
  705 АХС, «Тəуелсіз Аудитор Баяндамасындағы кейбір Көзқарастарға жасалған Өзгертулер» – 12, 14, 19(a) және 28 параграфтар
  
• 
  706 АХС, «Тəуелсіз Аудитор Баяндамасындағы Түсініктеме Параграфтары» – 9 параграф
  

• 
  710 АХС , «Салыстырмалы Ақпарат - Салыстырмалы Қаржылық Есептер мен Сəйкес Көрсеткіштер» –18 параграф;
  
• 
  720 АХС, «Аудит Қаржы Есебі Қамтылған Құжаттардағы Басқа Да Ақпараттарға Қатысты Аудитордың Міндеттері» –10, 13 және 16 параграфтар.
  

(Пар: Сілт. 16(a), A17)

16 (a) параграфпен талап етілетін мен A17 параграфта талқыланған хабарлауға сол сияқты мәселелер кіруі мүмкін:

• 
  Субъекттің қаржылық есептілігін қолданушылар ықтимал пайдасы бар ақпаратты беру шығынды теңдестіру қажеттілігіне қатысы бар, субъекттің кез келген жағдайларына қатысты бухгалтерлік саясаттар тиімділігі. Қолданылуы мүмкін баламалы бухгалтерлік саясаты жоқ болса, хабарлау шын мәніндегі бухгалтерлік саясатын таңдау, сонымен қатар ұқсас субъекттер пайдаланатын бухгалтерлік саясатына қатысты ақпарат әсер ететін қаржылық есептілік баптарын анықтауды қамтуы мүмкін.
  
• 
  Шын мәніндегі бухгалтерлік саясатын бастапқы түрде таңдау мен өзгертулер, жаңа бухгалтерлік мәлімдемелер қолданысын қоса алғанда. Хабарлау келесі жайларды кіргізуі мүмкін: субъектінің соңғы мен болашақтағы табыстары бойынша бухгалтерлік саясатын өзгерістерді қабылдау тәсілі мен мерзімдердің әсері; және күтілген жаңа бухгалтерлік мәлілдемеге қатысты бухгалтерлік саясатын өзгертулердің мерзімдері.
  
• 
  Даулы да қиын мәселелерге қатысты шын мәніндегі бухгалтерлік саясатының әсері (немесе салаға бірегей, атап айтқанда, билік басқаруы немесе конценсусы жетіспеуі бар болғанда).
  
• 
  Олар жазылып қойған кезеңіне қатысты әрекет мерзімдердің әсері.
  

• 
  Баға берулері шын мәні бар баптарға 540 АХС-та¹⁶⁰ талқыланған мәселелер төмендегі сияқты болуы мүмкін:
  

o Басшылықтың бухгалтерлік баға берулерге қатысты үдерісі.

o Елеулі түрдегі бұрмаланулар тәуекелдіктері.

oЫқтимал басшылықтың жалған сенімдеріне қатысты көрсеткіштер.

o Қаржылық есептіліктегі белгісіздікке баға беру ашылуы.

Қаржылық Есептілікті Ашып Көрсету

• 
  Ерекше түрде сезгіш қаржылық есептілікті құрастыруға қатысты мәселелер мен сол бойынша жасалған байланысты ой пікірлер (мысалы,
  

• 
  Қаржылық есептіліктегі ашулардың жалпы сипаттағы бейтараптығы, дәйектілігі мен ашық болуы.
  

• 
  Елеулі түрдегі тәуекелдіктерге қатысты қаржылық есептілік, сезгіштік пен белгісіздігі, мысалы қаржылық есептілікте ашылған сот процесстеріне қатысы бар мүмкін әсер.
  
• 
  Кезең барысында мойындалған қайталанбаған сомалар мен әрекеттер қаржалық есептілікте жеке түрде ашылатын деңгейін қосып алғандығымен қаржылық есептілік әдеттен тыс әрекеттермен әсер етілетін деңгей.
  
• 
  Субъект материалды және материалды емес активтерге арналған пайдалы инвентарды айқындауға негіздемесін қосып алғандығымен, құны бар активтер мен пассивтерге әсер ететін факторлар. Құндарына әсер ететін факторлар қалайша таңдалған мен баламалы таңдаулар қаржылық есептілікке қалайша әсер етуі мүмкін деп хабарлау ақпарат беруі мүмкін.
  
• 
  Азая беретін есепке алынған кірістер әсері жоқ елеулі түрдегі бұрмаланулыр жоқтығын ескерумен артатын есепке алынған кірістер әсері бар бұрмалануларды түзетуды қосып алғандығымен, бұрмаланулар сұрыпталған түзетулер.
  

(Қаржылық есептілік аудиттеріне қатысты 2009 жылдың 15 желтоқсанынан немесе сол күннен кейін басталатын кезеңдерде күшіне енеді)

Параграф

Бұл АХС ауқымы ......................................................................................................1-3

Күшіне Ену Күні ..........................................................................................................4

Мақсаты ......................................................................................................................5

Анықтамалары ..........................................................................................................6

Талаптары .............................................................................................................7-11

Қолданбалы және Басқа Түсіндірме Материал

Ішкі Бақылаудың Кемшіліктерін Анықтау ......................................................A1-A4

Ішкі Бақылаудың Шын Мәніндегі Кемшіліктері ..........................................A5-A11

Ішкі Бақылаудың Кемшіліктері Туралы Ақпарат Беру ..............................A12-A30

1. 
   Аудиттің халықаралық стандартының (АХС) мақсаты аудитор қаржылық есептілік аудиті барысында анықтаған ішкі бақылаудағы кемшіліктер туралы ақпарат беруге қатысты жауапкершілігін бекіту мен ұсыну. Бұл АХС аудиторға ішкі бақылау туралы білім алу мен 315 АХС¹⁶¹ пен 330 АХС¹⁶² талаптарынан тыс бақылаулар үшін тестілерді әзірлеу мен орындауға қатысты қосымша жауапкершіліктерді салмайды. 260 АХС¹⁶³ мақсаты кейінгі талаптарды орнатып, аудитордың аудит мақсатымен басшылық басқару өкілеттігіне ие тұлғаларды хабардар етуге қатысты жауапкершілігі бойынша ұсыну.
   
2. 
   Елеулі түрдегі бұрмалану тәуекелдігіне баға беру мен оны анықтау барысында, аудитор аудитке қатысы бар ішкі бақылау туралы білімі алуы тиіс.¹⁶⁴ Тәуекелдікке баға беру барысында аудитор ішкі бақылаудың тиімділігі бойынша пікірін білдіру мақсатымен емес, жағдайларға өзіне тән болып келетін аудиторлық шараларды әзірлеу үшін ішкі бақылауды қарастырып шығуы тиіс. Аудитор тәуекелдікті бағалау барысында тек қана емес, сонымен қатар аудит кез келген сатыдағы ішкі бақылаудағы кемшіліктерді анықтауы мүмкін. Бұл АХС аудитор басқару өкілеттігіне ие тұлғаларды қандай да бір анықталған кемшіліктер туралы хабардар етудің қажеттілігін анықтайды.
   

4. 2009 жылғы 15 желтоқсаннан бастап немесе осы күннен кейінгі кезеңдегі қаржылық есепілік аудиттеріне қатысты күшіне енеді.

5. 
   Аудитордың мақсаты – басқару өкілеттігіне ие тұлғалар мен субъект басшылығына аудитор аудит барысында анықтап отырған және аудитордың кәсіптік пікірі бойынша олардың сәйкесті назарларына жоғары баға беру үшін жеткілікті түрдегі мәні бар ішкі бақылаудағы кемшіліктер туралы хабарлау; және
   

6. Бұл АХС тар мақсатымен келесі терминдер төмендегі мағынасы бар:

(a) Ішкі Бақылаудағы Кемшіліктер – мынадай болуы мүмкін:

(i) Бақылау дер кезінде қаржылық есептіліктегі бұрмалауларды болдырмау, немесе анықтау мен түзетуге қабілеті жоқ жолымен әзірленген, енгізілген немесе орыдалып кеткен; немесе

(ii) Қаржылық есептіліктегі бұрмалауларды дер кезінде болдырмау, немесе анықтау мен түзетуі қажет ететін бақылау жоқ болуы.

(b) Ішкі бақылаудағы шын мәніндегі кемшіліктер – Аудитордың кәсіптік пікірі бойынша басқару өкілеттігіне ие тұлғалардың назарына жоғары тұрде баға берудің шын мәні бар кемшілік немесе кемшіліктер комбинациясы. (Сілт: Пар. A5)

7. 
   Аудитор орындалған аудит жұмысын негізінде бір немесе одан да көп ішкі бақылаудағы кемшіліктерді табылды ма, жоқ па деп аудитор қорытындыға келеді. (Сілт: Пар. A1-A4)
   
8. 
   Егер аудитор ішкі бақылаудағы бір немесе одан да көп кемшіліктерді тапқан болса, орындалған аудит жұмысы негізінде кемшіліктер жеке түрде немесе тұтастай алғанда шын мәніндегі кемшіліктер болып табыла ма деп аудитор соған шешім қабылдауы тиіс. (Сілт: Пар. A5-A11)
   
9. 
   Аудитор дер кезінде жазбаша түрде басқару өкілеттігіне ие тұлғаларға ішкі бақылаудағы шын мәніндегі кемшіліктер туралы хабардар етуі қажет. (Сілт: Пар. A12-A18, A27)
   
10. 
    Аудитор тағы басқамен дер кезінде жауапкершілігі қолайлы деңгейіндегі басшылыққа хабарлауы тиіс: (Сілт: Пар. A19, A27)
    

1. 
   Жағдайларға сәйкес субъект басшылығын тікелей түрде хабардар етуге тиссіз болмаса, жазбаша түрде, аудитор басқару өкілеттігіне ие тұлғаларды хабардар еткен немесе хабардар етуі тиіс ішкі бақылаудың шын мәніндегі кемшіліктері; және (Сілт: Пар. A14, A20-A21)
   

7. 
   Аудитор ішкі бақылаудағы шын мәніндегі кемшіліктер туралы жазбаша түрде хабардар етуі қажет. Мысалы:
   

1. 
   Кемшіліктер сипаттамасы мен мүмкін әсерлерін түсіндіру; және (Сілт: Пар. A28)
   

(i) Аудиттің мақсаты – аудитор қаржылық есептілік бойынша пікірін білдіруі;

(ii) Аудит ішкі бақылау тиімділігі бойынша пікірін білдіру мақсатымен емес, жағдайларға өзіне тән аудиторлық

шараларды әзірлеу үшін қаржылық есептілікті дайындауға қатысты ішкі бақылауды қарастырады; және

(iii) Аудитор аудит барысында хабардар етілген мәселелерді анықтаған, және аудитор басқару өкілеттігіне ие тұлғаларды хабардар етуге болудың шын мәні бойынша қорытындыға келген кемшіліктермен қамтылған.

***

A1. Аудитор ішкі бақылаудағы бір немесе одан да көп кемшіліктерді анықтаған-анықтамағандығын шешім қабылдау барысында, аудитор басшылықтың тиісті түрдегі деңгейімен аудитордың мәліметтеріне байланысты факторлар мен жағдайларды талқылауы мүмкін. Басшылықпен талқылау аудиторға дер кезінде субъект басшылығы бұрын білген жоқ кемшіліктер орын алуы туралы субъект басшылығын ескертуіне мүмкіндік береді. Мәліметтерді талқылауы тиісті субъект басшылығының деңгейі ішкі бақылаудың саласы туралы білетін және ішкі бақылаудағы анықталған кемшіліктерге қатысты сақтандыру әрекетті қолға алуға құқы бар басшылық. Кейбір жағдайларда, мысалы, егер мәліметтер басшылықтың адалдығы немесе құзыретіне күмән тудырыса, аудитор субъект басшылығымен анықталған мәліметтерін талқылауы қажеті жоқ. (A20 параграфты қараңыз).

A2. Басшылықпен аудитордың мәліметтеріне қатысты факторлар мен жағдайларды талқылау барысында аудитор егжей-тегжейлі түрде қарастыру үшін басқа сәйкесті ақпарат алуы мүмкін. Мысалы:

• Басшылықтың кемшіліктерін нағыз немесе күдікті салдарын түсінуі.

• Басшылықтың назары түскен кемшіліктерден туындайтын күтулері, мысалы, сәйкесті ақпараттық технологиялар бақылаулары (АТ) арқылы жойылмаған бұрмаланулар.

• Басшылықтың мәліметтерге жауаптарын алдын-ала көрсетуі.

A3. Кішігірім субъектердегі бақылауға қатысты қызметке негізделетін концепциялар ірі субъекттердегі бақылауға қатысты қызметке негізделетін концепцияларға ұқсас болар мүмкін, олар жұмыс істейтін формальдік ерекшеленуі мүмкін. Сонымен қатар, кішігірім субъектілер бақылаулар қызметі белгілі бір түрлері басшылық қолданатын бақылаулар себебімен қажетті еместігі бойынша қорытындыға келуі мүмкін. Мысалы, субъект басшылығының клиенттерін несиелендіру мен шын мәніндегі сатып алуларды растауға қатысты жеке түрдегі өкілеттігі егжей-тегжейлі бақылау қызметтері қажеттілігін азайтып жойып маңызды бухгалтерлік баланстар мен әрекеттер тиімді түрде бақылай алады.

A4. Сонымен қатар, кішігірім кәсіпорындар әдетте міндеттемелер сегрегациясы тиісті болуының деңгейіне шек қоюы мүмкін аздаған қызметкерлері бар. Бірақ кішігірім иегер басқаратын субъектте иегер-басқарушы ірі субъектпен салыстырғанда барынша тиісті түрдегі қадағалауды орындауы мүмкін. Субъект басшылығының қадағалауы жоғары деңгейі басшылықтың бақылауларды елемеуі үшін үлкен мүмкіндікпен салыстырғанда теңдестірілуі мүмкін.

Ішкі Бақылаудың Шын Мәніндегі Кемшіліктері (Сілт: Пар. 6 (b), 8)

A5. Ішкі бақылаудағы кемшілік немесе кемшіліктер комбинациясының шын мәні бұрмалану пайда болды ма, пайда болмады ма деген тәуелді болады, сонымен қатар бұрмалану пайда болар мүмкіндігі мен бұрмалану ықтимал жиілігі тәуелді болуы мүмкін. Аудитор аудит барысында бұрмалануларды анықтамаса да, шын мәніндегі кемшіліктер орын алуы мүмкін.

A6. Аудитор ішкі бақылаудағы кемшілік немесе кемшіліктер комбинациясы шын мәніндегі кемшіліктер құрыстыратын-құрастырмайтындығын қарастырып шығуы мүмкін мәселелерге мысалдар:

• Болашақта қаржылық есептіліктегі елеулі түрдегі бұрмалауларға әкеп соқтыратын кемшіліктер мүмкіндігі.

• Байланысты актив немесе пассивті жоғалту немесе олардың алаяқтығына сезгіштік.

• Баға берілген сомалар, мысалы, әділ құнды бухгалтерлік баға берулердің шыншылдығы мен күрделілігі.

• Кемшіліктерге жататын қаржылық есептілік сомалары.

• Кемшілік немесе кемшіліктерге жататын әрекеттер бухгалтерлік балансы немесе тобы пайда болған немесе пайда болуы мүмкін қызметтің мөлшері.

• Қаржылық есеп беру үдерісін бақылаулардың маңыздылығы; мысалы:

o   Мониторингке қатысты жалпы қолданыстағы бақылаулар (мысалы, субъект басшылығына қадағалау).

o Алаяқтықты болдырмау мен анықтауды бақылаулар.

o Шын мәніндегі бухгалтерлік саясаттарды сұрыптау мен қолдануды бақылаулар.

o Мүдделі топтармен шын мәніндегі әрекеттерді бақылаулар.

o Фирмалық бизнес әдеттегі бағдарынан тыс шын мәніндегі әрекеттерді бақылаулар.

o Кезең соңына қатысты қаржылық есеп беру үдерісіні бақылаулар (мысалы, қайталанбайтын журналдық жазуларды бақылаулар).

•  Бақылаулардың кемшіліктері нәтижесінде анықталған ескертпелердің себебі мен  жиілігі.

•  Кемшіліктің ішкі бақылаудағы өзге кемшіліктермен өзара әрекеттесуі.

A7. Ішкі бақылаудағы шын мәніндегі кемшіліктер көрсеткіштері мынады болуы мүмкін:

• Бақылау ортасы тиісті емес аспектілеріне қатысты дәлелдеме, мысалы:

o  Басқару өкілеттігіне ие тұлғалар субъект басшылығының қаржылық мүддесі орын алуы мүмкін шын мәніндегі әрекеттерді зерттемейтіндігінің көрсеткіштері.

o Субъект ішкі бақылауы жойып кеткен жоқ, елеулі немесе елеулі емес болып табылатын басшылықтың алаяқтығы көрсеткіштері.

o Басшылықтың бұрын хабарланған шын мәніндегі кемшіліктерге қатысты тиісті түрдегі сақтандыру шараларын қолға алуға қабілетсіздігі.

•  Сол сияқты үдеріс әдетте орнатылған болар субъект аясы ішінде тәуекелдікке баға беруге қатысты үдерістің жоқ болуы.

•  Субъекттің тиісті емес түрдегі тәуекелдікке баға беруге қатысты үдерісі бойынша дәлелдеме, мысалы, аудитор субъекттің тәуекелдікке баға беруге қатысты үдерісі орнатылғанын күте түрар деп басшылықтың елеулі түрдегі бұрмаланулар тәуекелдігін анықтауға қабілетсіздігі.

•   Анықталған шын мәніндегі тәуекелдіктерген тиісті емес түрдегі аудитордың шаралары бойынша дәлелдеме (мысалы, сол сияқты тәуекелдікті бақылаулардың жоқ болуы).

• Аудитордың шараларынан себебімен субъекттің ішкі бақылауымен жойылмаған, немесе анықталмаған және түзетілмеген бұрмаланулар.

• Алаяқтық немесе қателік себебімен елеулі түрдегі бұрмалануларды көрсету үшін бұрын шығарылған қаржылық есептілікті қайтадан мәлдімдеу.

• Субъект басшылығының қаржылық есептілікті дайындауға қабілетсіздігі бойынша дәлелдеме.

A8.   Бақылаулар бұрмалануларды тиісті түрде болдырмау немесе анықтау мен түзету үшін жеке түрде немесе тұтастай алғанда қызмет көрсетуге арнап әзірленген.¹⁶⁵ Мысалы, дебиторлық шоттарды бақылаулар шоттық баланстағы бұрмалануларды болдырмау, немесе анықтау мен түзетуге арнап әзірленген автоматтандырылған және қолмен бақылаулардан тұра алады. Ішкі бақылаудағы кемшілік өзі шын мәніндегі кемшілікті құруға шын мәні жоқ болуы мүмкін. Сөйтсе де, шоттық баланс немесе ашуларды әкеп соқтыратын кемшіліктер біріктірілуі сәйкесті түрдегі растау, немесе ішкі бақылау құрамдас бөлімі шын мәніндегі кемшілікті арттырудың деңгейіне бұрмаланулар тәуекелдігін арттыра береді.

A9. Кейбір юрисдикцияда заң немесе нормативтік актілер аудитор басшылық өкілеттігі берілген тұлғалар немесе сәйкесті тараптарға (мысалы, реттеуші орындар) аудитор аудит барысында анықтаған ішкі бақылаудағы кемшіліктің бір немесе одан да көп белгілі бір түрлері туралы хабаралауы бойынша талапты (әсіресе, листинг субъектілері аудиттері үшін) енгізуі мүмкін. Егер заң немесе нормативтік актілер бұл кемшіліктің түрлері үшін белгілі терминдер мен анықтамаларды белгілесе, аудитор соған сәйкес хабарлау мақсатымен бұл терминдер мен анықтамаларды қолдануы тиіс. Заң немесе нормативтік талапқа сәйкес хабарлау кезінде сол сияқты терминдер мен анықтамалар қолдануы тиіс.

A10. Юрисдикция ішкі бақылаудағы кемшіліктің түрлері үшін белгілі шарттар белгілен, бірақ сол сияқты шарттарды айқындаған болмаса аудитор заң немесе нормативтік талапқа әр қарай хабарлауы тиістігі бар мәселелерді шешу үшін пікірін қолдануы қажет болуы мүмкін. Сонымен қатар, аудитор бұл АХС бойынша нұсқаулық пен талаптарға қатысы бар тиістікті қарастырып шағуы мүмкін. Мысалы, егер басқару өкілеттігіне ие тұлғалардың назарына заң немесе нормативтің актілер мақсатымен өкілетті тұлғалар білуі тиісті белгілі бір ішкі бақылау мәселелері түсуі мүмкін болар, осындай мәселелер басқару өкілеттігіне ие тұлғаларға хабарлау үшін бұл АХС сай жалпы алғандығымен шын мәніндегі кемшіліктерге балама болуы ретінде қарастырылуы тиіс.

A11. Бұл АХС талаптары заң немесе нормативтік актілер бойынша аудитор белгілі бір терминдер немесе анықтамаларды қолдануы тиіс екеніне қарамастан қолданыстағы болады.

A12. Жазбаша түрде өкілетті тұлғаларға шын мәніндегі кемшіліктер туралы хабарлау бұл мәселелер маңыздылығын көрсетіп, басқару өкілеттігіне ие тұлғаларға қадағалауға қатысты жауапкершілікті атқаруға көмектеседі. Басқару өкілеттігіне ие тұлғалар барлығы субъектті басқаруға қатысқан кезде, 260 АХС басқару өкілеттігіне ие тұлғаларға хабарлауға қатысы бар тиісті түрдегі талқыларды бекітіп жатыр.¹⁶⁶

A13. Жазбаша түрдегі хабарлау қашан да шығаруды шешу кезінде аудитор сол сияқты хабарлауды алу өкілетті тұлғалар қадағалауға жауапкершіліктерін біркелкі түрде таратуға көмектесу кезінде маңызды фактор болып табыла ма деп қарастыруы қажет. Толтыру ретінде, белгілі бір нормативтік актілердегі листинг субъектілері мақсатымен, өкілетті тұлғалар реттеуші немесе басқа мақсаттармен ішкі бақылауға қатысты белгілі жауапкершіліктерін біркелкі түрде тарату үшін қаржылық есептілік шығарылған күніне дейін аудитордың жазбаша

түрдегі хабарлаусын алуы қажет. Басқа субъектілер үшін, аудитор кейінгі күнінде жазбаша түрдегі хабарлау шығаруы мүмкін. Сонымен сол, соңғы жағдайда, аудитордың шын мәніндегі кемшіліктер туралы жазбаша түрдегі хабарлауы жинақтаушы аудиторлық файлдың бөлігі болғанымен, жазбаша түрдегі хабарлау аудитор дер кезінде соңғы аудиторлық файлды жинақтауды аяқтауына жауапкершілігіне талапты¹⁶⁷ айналып кетуіне жатады. 230 АХС сай соңғы аудиторлық файл жинақтауды аяқтау қажетті болып келетін тиісті түрдегі уақыт мерзімі әдетте аудитордың есебі шығарылған күнінен бастап 60 күннен артық болуы тиіс.¹⁶⁸

A14. Шын мәніндегі жазбаша түрдегі хабарлау мерзіміне қарамастан, аудитор басшылық пен қажет болғанда өкілетті тұлғалардың бірінші сатысына елеулі түрдегі бұрмалау тәуекелдіктерін азайту үшін дер кезіндегі сақтандық шарасын қолға алуға көмектесу үшін ауызша түрде хабарлауы мүмкін. Сонымен қатар, бірақ, АХС талап ететіндей аудитор шын мәніндегі кемшіліктер туралы хабарлауға жауапкершіліктен босатылмайды.

A15. Шын мәніндегі кемшіліктер туралы хабарлаудың егжей-тегжей деңгейі аудитордың жағдайлардағы кәсіптік ой-пікірі мәселесі болып шығады. Аудитор хабарлау үшін егжей-тегжей тиісті түрдегі деңгейін шешуді қарастыруы мүмкін факторлар мынадай:

• Субъекттің сипаты. Мысалы, қоғамдық мүдделі субъекттер үшін талап етілетін хабарлау қоғамдық мүдделі субъектерге хабарлаумен салыстырғанда әр түрлі болуы мүмкін.

• Субъекттің мөлшері мен күрделілігі. Мысалы, күрделі субъекттер үшін талап етілетін хабарлау қарапайым бизнесті басқаратын субъекттің хабарлаумен салыстырғанда әр түрлі болуы мүмкін.

• Аудитор анықтаған шын мәніндегі кемшіліктердің сипаты.

• Субъект басшылығының құралымы. Мысалы, басқару өкілеттігіне ие тұлғалар субъекттің саласындағы немесе сезгіш салалардағы шын мәніндегі тәжірибесі жоқ мүшелелерден тұрса, егжей-тегжейлі ақпарат қажет болуы мүмкін.

• Ішкі бақылаудағы кемшіліктің белгілі бір түрлері туралы хабарлауға қатысты заң немесе нормативтік талаптар.

A16. Субъект басшылығы мен басқару өкілеттігіне ие тұлғалар аудитор аудит барысында анықтаған шын мәніндегі кемшіліктер туралы білуі мүмкін; және шығындар немесе өзге талқылар себебімен аудитор аудит барысында анықтаған шын мәніндегі кемшіліктерді жойып кетуді таңдауы мүмкін болар. Субъект басшылығы мен басқару өкілеттігіне ие тұлғалар сақтандық шараны қолға алуға қатысты шығындар мен

пайдаларға баға беруге жауапкершілікте болады. Атап айтқанда, субъект басшылығы мен басқару өкілеттігіне ие тұлғалар сол сияқты кемшіліктерді жою қажеті бар ма, жоқ па деген шешім қабылдауға өзіне тән екенін қарастыруы мүмкін деп шығындар немесе басқа көретулерге қарамастан 9 параграфта көрсетілген талап қолданылады.

A17. Сақтандық шара қолға алынбаған болса, аудитор соңғы аудит кезінде субъект басшылығы мен басқару өкілеттігіне ие тұлғаларды шын мәніндегі кемшіліктер туралы хабардар еткеніне қатысты факті қайталап хабардар етудің қажеттілігін кемітпейді. Егер бұрын хабарланған шын мәніндегі кемшілік қалса, ағымдағы жылдың хабарлауы соңғы хабарлаудың сипаттамасын қайталауы мүмкін, және қарапайым түрде бұрын хабарлауға сілтеме беруі мүмкін. Аудитор шын мәніндегі кемшіліктер не себептен жойылмағындығы туралы басшылық пен өкілетті тұлғалардан сұрауы мүмкін. Тиімді түрдегі түсіндіру жоқ болуы кезінде әрекет етуге қабілетсіздігі өзі шын мәніндегі кемшіліктерді көрсетуі мүмкін.

Кішігірім кәсіпорындарды қарастыру

A18. Кішігірім кәсіпорындар аудиті мақсатымен аудитор ірі субъектілермен салыстырғанда субъект басшылығы мен басқару өкілеттігіне ие тұлғаларға шамалы құрылыстық мәнерінде хабарлауы мүмкін.

A19. Әдетте, басшылықтың қолайлы ішкі бақылаудағы кемшіліктерге баға беру мен қажетті сақтандық шараны қолға алуға жауапкершілігі мен құқы бар тек қана өзі.

Шын мәніндегі кемшіліктерді қоса алғандығымен, бұл мәселелер өкілетті тұлғаларға хабарлауы қажеттілігі болғанымен, қолайлы деңгейі бас атқарушы тұлға немесе бас қаржылық тұлға (немесе оның баламасы) болуы мүмкін. Ішкі бақылаудағы басқа кемшіліктер мақсатымен қолайлы деңгейі бақылау сезгіш салаларына тікелей түрдегі қатысуы мен тиісті түрдегі сенімді сақтандық шараларды қолға алуға құқы бар операциялық басшылық болуы мүмкін.

Субъект Басшылығын Ішкі Бақылаудағы Шын Мәніндегі Кемшіліктер Туралы Хабардар Ету (Сілт: Пар. 10(a))

A20. Ішкі бақылауда анықталған белгілі бір шын мәніндегі кемшіліктер басшылықтың адалдығы немесе құзыретіне күмән келтіруі мүмкін. Мысалы, субъект басшылығы заң мен нормативтік актілерге қасақана түрде сәйкес келмеуі немесе алаятығы жөнінде дәлелдеме орын оралуы мүмкін; немесе басшылық басшылықтың құзыретіне күдік әкеп соқтыруы мүмкін тиісті түрдегі қаржылық есептілікті дайындауға қадағалауға қабілетсіздігін көрсетуі мүмкін. Атап айтқанда, субъект басшылығына сол сияқты кемшіліктер туралы тікелей түрде хабарлау қолайсыз болуы мүмкін.

A21. 250 АХС, басқару өкілеттігіне ие тұлғалар өздері сол сияқты сәйкес еместікке қатысқандығын ескерумен, заң мен нормативтік актілерге анықталған немесе күдікті сәйкес еместік бойынша нұсқаулық пен талаптарды ұсынады.¹⁶⁹ Аудитор субъект басшылығы қатысуымен алаяқ немесе күдікті алаяқты анықтаған кезде, 240 АХС өкілетті тұлғаларға хабарлауға қатысты нұсқаулық пен талаптарды ұсынады.¹⁷⁰

Субъект Басшылығын Ішкі Бақылаудағы Басқа Кемшіліктер Туралы Хабардар Ету (Сілт: Пар. 10(b))

A22. Аудит барысында, аудитор шын мәніндегі кемшіліктер емес, басшылықтың назарына баға берудің шын мәні бар болуы мүмкін ішкі бақылаудағы басқа кемшіліктерді анықтай алады. Анау кемшіліктер нәтижесінде қаржылық есептілікте пайда болуы мүмкін бұрмалаулар ықтимал магнитудасы мен ықтималдығын ескере отырып, қандай ішкі бақылаудағы басқа кемшіліктер басшылықтың назарына түсуі қажеттілігін шешу осындай жағдайларда кәсіптік пікірдің мәселесі болып шығуы керек.

A23. Субъект басшылығының назарына түсуі мүмкін ішкі бақылаудағы басқа кемшіліктер туралы хабарлау жазбаша түрде емес, ауызша түрде болуы мүмкін. Аудитор басшылықпен аудиторлық дәлелдерге қатысты фактілері мен жағдайларын талқылағанда, аудитор, субъект басшылығының талқылауы кезінде басқа кемшіліктер туралы ауызша түрде хабарлағандығын шешуі мүмкін. Атап айтқанда, басқа кемшіліктер соңғы кездерде ақпараттандырылмауы қажет жоқ.

A24. Егер аудитор бұрын кезеңде субъект басшылығына шын мәніндегі кемшіліктерден тыс ішкі бақылаудағы кемшіліктер туралы хабарлаған болса және басшылық хабарланған кемшіліктерді шығын немесе басқа себептермен жойып кеткенін шешкен болса, аудитор соңғы кезеңде қайтадан хабарлауы қажет жоқ. Сонымен қатар, егер үшінші жақтар, мысалы, ішкі аудиторлар немесе реттеуші орындар, субъект басшылығына бұрын кездерде кемшіліктер бойынша ақпарат берген болса, аудитор сол ақпарат қайтадан бермеуі қажет жоқ. Егер субъект басшылығы өзгерсе немесе аудитор мен басшылықтың кемшіліктерге қатысты бұрынғы білімін өзгертетін жаңаша ақпарат аудитордың назарына түскен болса, дегенмен аудитор бұл кемшіліктер туралы қайтадан хабарлауы тиістік екені қолайлы болуы мүмкін. Бірақ, субъект басшылығының бұрыңғы кездерде ақпарат берілген ішкі бақылаудағы басқа кемшіліктерді жойып кетуге қабілетсіздігі өкілетті тұлғаларға хабарлауды қажет ететін шын мәніндегі кемшілік болуы мүмкін. Бұл орын алатын-алмайтын деп жағдайларда аудитордың ой-пікірлеріне тәуелді болады.

A25. Кейбір жағдайларда басқару өкілеттігіне ие тұлғалар аудитор субъект басшылығына ақпарат берген ішікі бақылаудағы басқа кемшіліктер егжей-тегжейлері туралы білгісі келеді немесе басқа кемшіліктердің сипаты туралы қосымша ақпарат алғысы келеді. Балама ертінде, аудитор басқару өкілеттігіне ие тұлғалар субъект басшылығына басқа кемшіліктер туралы хабарлау бойынша ақпарат беруі қажеттілігін қарастыруы мүмкін. Әйтпесе де, аудитор өкілетті тұлғаларға қажет болғанда ауызша немесе жазбаша түрде есеп беруі мүмкін.

A26. Басқару өкілеттігіне ие тұлғалар барлығы субъектті басқаруға қатысқан болса, 260 АХС өкілетті тұлғаларға хабарлау бойынша сәйкесті көретулерді ұсынады. ¹⁷¹

A27. Мемлекеттік сектордағы аудиторлар бұл АХС-та көрсетілмеген тараптарға мен егжей-тегжей деңгейіндегі жолдармен аудитор аудит барысында анықтаған ішкі бақылаудағы кемшіліктер туралы ақпарат беру жөніндегі қосымша жауапкершіліктерінде болуы мүмкін. Мысалы, шын мәніндегі кемшіліктер заң немесе басқа басқарушы орынға ақпарат берілуі тиіс деп мүмкіндігі бар. Заң, нормативтік актілер немесе басқа орган сай мемлекеттік сектордағы аудитор, басқа кемшіліктер мүмкін әсерлерінің мәніне қарамастан, ішкі бақылаудағы кемшіліктер туралы есеп беруге қосымша жауапкершілікте болуы мүмкін. Осыған орай, заң актілерге сай мемлекеттік сектордағы аудиторлар бұл АХС бойынша хабарлау қажеттілігі бар ішкі бақылаудағы кемшіліктер, мысалы, заңды, реттеуші орындарға немесе келісім ережелері немесе грант бойынша келісімдерге сәйкестікке қатысты бақылаулардан бөлек, кеңінен бақылауға қатысты мәселелер туралы есеп беруі тиіс.

A28. Шын мәніндегі кемшіліктер мүмкін әсерлерін түсіндіру кезінде аудитор әсерлерін санауы қажет жоқ. Шын мәніндегі кемшіліктер керектік туған кезде есеп беру мақсаттарымен жіктелуі мүмкін. Сонымен қатар, аудитор, кемшіліктер бойынша сақтандыру шараларына қатысты ұсыныстар, басшылықтың нағыз немесе ұсынылған жауаптары мен аудитор басшылықтың жауаптары қайтарылған-қайтарылмағандығын терксеруге арналған кез келген әрекеттерді қолына алған-алмағандығы бойынша мәлімдемені қамтуы мүмкін.

A29. Аудитор хабарлауға арналған қосымша мәнмәтіні ретінде келесі ақпарат енгізілуі қажеттілігін қарастыруы мүмкін:

• Егер аудитор ішкі бақылауға қатысты аса кеңейтілген аудиторлық шараларды орындалған болса, аудитор есеп берілуі тиісті кемшіліктерді анықтауы мүмкін немесе есепке алынған кемшіліктері

кейбіреулері іс жүзінде есепке алынғаны қажеттілігі жоқ болмауы бойынша қорытындыға келуі мүмкін деп көрсеткіш.

•  Сол сияқты хабарлау өкілетті тұлғалар мақсаттары үшін қамтамасыз етілген, және осындай хабарлау басқа мақсаттарға үшін тиісті болмауы мүмкін деп көрсеткіш.

A30. Заң немесе нормативтік актілерге сәйкес аудитор немесе басшылық сәйкесті реттеуші орындарға аудитордың шын мәніндегі кемшіліктерге қатысты жазбаша түрде хабарлау көшірмесін беруі тиіс. Қажет болғанда, аудитордың жазбаша түрдегі хабарлауы сол сияқты реттеуші орындарды анықтауы мүмкін.