Беларуская мова
жүктеу/скачать 1.05 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Назоўнікі першага скланення
- Другое скланенне
- Трэцяе скланенне
- Прозвішчы
- ПРАВАПІС ПРЫМЕТНІКАЎ.
- ПРАВАПІС ЛІЧЭБНІКАЎ.
- ПРАВАПІС ЗАЙМЕННІКАЎ.
Правапіс прыставак.Прыстаўкі з-, раз-, уз-, без- пішуцца перад звонкімі зычнымі: збіць, разваліць, узгорак, бездакорна. Прыстаўкі с-, рас-, ус-, бес- пішуцца перад глухімі зычнымі: спаліць, рассыпаць, ускапаць, беспамылковы. Прыстаўкі ад-, над-, пад-, перад-, аб- пішуцца заўсёды нязменна: адваліць, адсыпаць, абдзяліць, абпаліць. СКЛАНЕННЕ НАЗОЎНІКАЎ Змяненне слова па склонах называецца скланеннем. Таксама скланеннем называюцца словы, аб’яднаныя агульнасцю змянення назоўнікаў па склонах. Узгадаем парадак склонаў у беларускай мове і пытанні да кожнага з іх. Назоўны склон : хто? што? Родны склон : каго? чаго? Давальны склон : каму? чаму? Вінавальны склон : каго? што? Творны склон : кім? чым? Месны склон : аб кім? аб чым? У залежнасці ад канчаткаў у назоўным склоне адзіночнага ліку і граматычнага роду назоўнікі адносяцца да 1, 2 ці 3-га скланення. Да першага скланення адносяцца назоўнікі жаночага роду з канчаткам -а(-я): сцяна, доля, рука, армія1 Да другога скланення адносяцца:
Да трэцяга скланення адносяцца назоўнікі жаночага роду з нулявым канчаткам: печ, радасць. Не адносяцца ні да аднаго з тыпаў скланення:
Назоўнікі першага скланення
Назоўнікі другога скланення
У родным склоне адзіночнага ліку большасць назоўнікаў 2-га скланення мае канчатак -а(-я): агарода, каня, мора. Назоўнікі мужчынскага роду маюць канчатак -у(-ю), калі абазначаюць: а) з’явы прыроды: грому, дажджу; б) зборныя прадметы: гароху, натоўпу; в) хімічныя элементы, рэчывы, матэрыялы: кіслароду, воцату, бетону, але хлеба, аўса; г) дзеянні: свісту, шуму; д) разумовыя паняцці, пачуцці, адчуванні: жалю, болю, розуму; е) грамадскія фармацыі, тэорыі, вучэнні: капіталізму, ніцшыянству. Назоўнікі 2-га скланення, якія абазначаюць асобу чалавека, у месным склоне маюць канчатак -у(-ю): пры мараку, аб студэнту. Назоўнікі трэцяга скланення
У творным склоне зычны ў пазіцыі паміж галоснымі падаўжаецца: мышшу, ноччу, меддзю. Назоўнікі множнага ліку
У творным склоне назоўнікі множнага ліку маюць канчатак -амі(-ямі): шклянкамі, марамі, навінамі.У родным склоне большасць назоўнікаў першага скланення множнага ліку мае нулявы канчатак: сякер, хат, папер. Назоўнікі, аснова якіх заканчваецца збегам зычных, маюць канчатак -аў(-яў): лазняў, рэчаў, пушчаў; калі ў збегу зычных другі гук “к”, то ў гэтым выпадку назоўнік мае нулявы канчатак: вёска – вёсак, палка – палак. Некаторыя назоўнікі першага і другога скланенняў могуць ужывацца з нулявым канчаткам і з канчаткам -аў(-яў): партызан – партызанаў, вішань – вішняў. Назоўнікі мужчынскага і агульнага роду з канчаткам -а(-я)
Назоўнікі мужчынскага роду, у якіх націск падае на аснову, у давальным і месным склонах маюць канчатак -у(-ю): пры дзядзьку, у Міцю; назоўнікі, у якіх націск падае на канчатак, маюць канчатак -у(-ю) або -е, -і: аб старшыню (-і). Назоўнікі агульнага роду ( плакса, стараста і г.д.), якія абазначаюць асоб жаночага полу, скланяюцца як назоўнікі першага скланення. Скланенне прозвішчаў і назваў гарадоў, вёсак на –оў, -ёў, -аў, -еў, -ын, -ін.
Прозвішчы на -оў, -ёў, -аў, -еў, -ын, -ін у творным склоне маюць канчаткі -ым, -ім: Дзянісавым, Пеціным; назвы гарадоў, вёсак – -ам, -ом: за Рагачовам, пад Кобрынам. У месным склоне прозвішчы маюць канчатак -у: аб Пятрову, пры Каверыну; назвы гарадоў і вёсак – -е: у Ржэве, у Таліне. Нескланяльныя назоўнікі. Назоўнікі, якія не змяняюцца па склонах, называюцца нескланяльнымі. Да іх адносяцца: а) прозвішчы на -о: з Сцянько Верай, аб Крамко Івану; б) прозвішчы на зычны гук, калі яны абазначаюць асоб жаночага полу: з Сідарчук Ганнай, у Дарашэвіч Вольгі; в) некаторыя запазычаныя назоўнікі, якія заканчваюцца на галосны гук: метро, радыё; г) складанаскарочаныя словы: ВНУ, БДУ. ПРАВАПІС ПРЫМЕТНІКАЎ.Правапіс некаторых суфіксаў прыметнікаў.У прыметніках, утвораных ад назоўнікаў з асновай на т, ч, к, ц пры дапамозе суфікса -ск-, адбываецца зліццё суфіксальнага с з зычным асновы і ўтвараецца спалучэнне цк: брат + ск = брацкі, Брэст + ск = брэсцкі. У прыметніках, утвораных ад назоўнікаў з асновай на с, ш пры дапамозе суфікса -ск-, застаецца толькі суфіксальны с: беларус + ск = беларускі, таварыш + ск = таварыскі. У прыметніках, утвораных ад геаграфічных назваў, нацыянальнасцей з асновай на ж, ш, з, г, к, х пры дапамозе суфікса -ск-, усе гэтыя зычныя застаюцца нязменна: Каўказ + ск = каўказскі, чуваш + ск = чувашскі ( але славацкі, турэцкі, калмыцкі). Словы паляшук, казак не адносяцца да назваў нацыянальнасцей. Суфікс -ск- пішацца нязменна ў прыметніках, утвораных ад назоўнікаў з асновай на д: горад + ск = гарадскі, завод + ск = завадскі. Мяккі знак пішацца перад суфіксам -ск- у прыметніках, утвораных ад назваў месяцаў на -нь, і ў слове восеньскі: чэрвень – чэрвеньскі, жнівень – жнівеньскі. Мяккі знак пішацца ў суфіксах -аньк-, -эньк-, -еньк-: здаровенькі, прыгажэнькі, добранькі. Дзве літары н пішуцца: а) у прыметніках, утвораных ад назоўнікаў з асновай на -н, -мя, пры дапамозе суфікса -н-: вагон – вагонны, імя – іменны ( але полымя – палымяны); б) у прыметніках з суфіксам -енн- (-энн-): абедзенны, страшэнны; Прыметнікі, утвораныя пры дапамозе суфіксаў -ан- (-ян-), -ін- (-ын-), пішуцца з адным н: пясчаны, драўляны, салаўіны, птушыны. Прыналежныя прыметнікі, утвораныя ад назоўнікаў мужчынскага роду з мяккай асновай, пішуцца з суфіксам -еў- (-ев-): Колеў дом, Міцева цукерка. ПРАВАПІС ЛІЧЭБНІКАЎ.У колькасных лічэбніках ад адзінаццаці да дваццаці і лічэбніку трыццаць пішацца два ц. Лічэбнікі два (абодва), дзве (абедзве), тры, чатыры ў творным склоне пішуцца з канчаткам -ма: двума, абодвума, дзвюма, чатырма. У лічэбніку восем ва ўсіх склонах, акрамя вінавальнага, пасля с пішацца ь: васьмі, васьмю. У лічбніках пяць, дзевяць – дваццаць, трыццаць у творным склоне падаўжаецца ц: пяццю, дванаццаццю, трыццаццю. Лічэбнікі восемсот, стотысячны маюць о у першай аснове. Парадкавыя лічэбнікі з апошняй часткай -соты, -тысячны, -мільённы, -мільярдны пішуцца ў адно слова: чатырохсоты, трохсотсакарамільённы, шасцісотдваццаціпяцімільярдны. У дробавых лічэбніках пры словах два (дзве), тры, чатыры парадкавыя лічэбнікі стаяць у назоўным склоне множнага ліку: дзве пятыя, тры чацвёртыя, чатыры восьмыя; а пры словах пяць і вышэй – у родным склоне множнага ліку: пяць сёмых, сем дзесятых. Пры колькасных лічэбніках два (дзве), абодва (абедзве), тры, чатыры ўсе словы, што спалучаюцца з імі, маюць форму назоўнага склону множнага ліку: два чалавекі, тры новыя кашулі, чатыры спечаныя аладкі. Пры зборных лічэбніках назоўнікі маюць форму роднага склону множнага ліку: двое студэнтаў, чацвёра сяброў, сямёра салдат. Пры лічэбніку паўтара (паўтары) назоўнікі стаяць у родным склоне адзіночнага ліку: паўтара цэнтнера, паўтары тоны. ПРАВАПІС ЗАЙМЕННІКАЎ.Няпэўныя займеннікі з прыстаўкай абы- і суфіксам -небудзь пішуцца праз дэфіс: абы-дзе, каму-небудзь, што-небудзь. Калі прыстаўка абы- аддзелена ад займенніка прыназоўнікам, то яна пішацца асобна: абы ў каго, абы за што, абы з кім. Няпэўныя займеннікі з суфіксам -сьці (-сь) пішуцца разам: хтосьці (хтось), дзесьці (дзесь), камусьці. Прыстаўкі не-, ні- з займеннікамі пішуцца разам: нехта, нечага, нішто. Запомніце: Р. сябе цябе Д. сабе табе В. сябе цябе Т. сабой табой М. (аб) сабе (аб) табе жүктеу/скачать 1.05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|