Білім алушыларды тәрбиелеуде қҰндылықҚа бағытталған тәсілді жүзеге асыру бағдарламасы

540 
бірінші кезекте ата-ана мен баланың терең өзара сүйіспеншілігінде, әке мен 
шешенің сөздері мен істеріне жағымды қатынаста болады. 
Отбасында еңбек тәрбиесіне жеке тұлғаның қасиеттері - адалдық, 
инабаттылық және әдептілік; кәсіпкерлік пен тиімділік, қадір-қасиет және жеке 
жауапкершілік; бастамашылық және жоғары еңбек тәртібін қалыптастыру үшін 
күш-жігер жұмсау керек; ашкөздік пен хакерліктен бас тарту керек. Бүгінгі 
күннің қиын мәселелерінің бірі - өмірде жетістікке жетудің негізгі құралы 
ретінде адал еңбекке деген сенімділікті сақтау және қолдау. Отбасы балаларға 
қазіргі жағдайды түсінуге; негізгі, тұрақтыдан бір сәттік, уақытша табысты 
бөлуге; адал еңбексіз жақсы өмір болмайды деп сендіруге көмектеседі. Адам 
тек ақша табу үшін ғана жұмыс жасамайды. Ол адам болғандықтан жұмыс 
істейді, өйткені адамның еңбекке деген саналы қатынасы оны жануарға 
ұқсатпай, оның шын табиғатын түсіндіреді. Осыны түсінбейтін адам өзін өзі 
адам ретінде жояды. 
Біз бәріміз өз балаларымызды күтеміз және бағалаймыз, оларды өмірдің 
қиындықтарынан, әсіресе, жұмыстан сақтауға, қорғауға тырысамыз. Олар бұдан 
да көп жұмыс жасайды дейміз. Бірақ біз олардың өмірге бейімсіз болып өсуіне, 
олардың не істеуге қабілетті бар екенін білмей, оларды одан сайын тығырыққа 
жібереміз. Отбасындағы еңбек тәрбиесі балалардың болашақтағы өміріне негіз 
қалайды. Еңбек етуге дағдыланбаған адамның бір жолы бар - «жеңіл» өмір 
іздеу. Ол, әдетте, өмірін нашар аяқтайды. Егер ата-аналар өз балаларын осы 
жолда көргісі келсе, онда олардың еңбек тәрбиесінен бас тартуға мүмкіндіғі 
бар. Ұлы ағартушы Макаренко бала «махаббат пен суықтықты, сүйіспеншілік 
пен қаталдықта бірдей сезіну» қажет деп санады. Балаларға қатысты 
«сүйіспеншілікті талап ету» қажет: балаға деген сүйіспеншілік пен құрмет 
қаншалықты көп болса, оған қойылатын талаптар да соншалықты көп болады. 
Отбасылардың көпшілігі үнемі еңбек тәрбиесімен айналысқанымен, 
жастарды еңбекке даярлауда, ең алдымен олардың еңбекқорлығы мен 
еңбексүйгіштігін қалыптастыруда бірқатар шешілмеген мәселелері болды. 
Балалардың жасөспірім кезеңінде еңбексүйгіштігін дамыту деңгейі тең 
болмайды; оларың жұмыс жасауға әр түрлі еңбек ынталары, дағдылары, 
қабілеттері және әдеттері болады. Кейбіреулер физикалық және ақыл-оймен 
жұмыс істеуге дағдыланбайды. Бірақ кез-келген баланың бойында көптеген 
жағымды қасиеттер, қажеттіліктер мен ұмтылыстар бар, олардың негізінде 
жағымсыз қасиеттерді, соның ішінде еңбекқорлықты қалыптастыра отырып, 
жағымсыз құштарлық пен бейімділікті жоюға болады. 
Ата-аналар балаға тек еңбектің жағымды әсер ететінін ұмытпау керек 
және оған өзіне тек қажет не керек болатын мамандықты таңдау керек екенін 
ұғындыру қажет. Бала еңбекке деген қажеттілікті түсінумен қатар, түпкі 
мақсатты білуі керек. Алға қойылған мақсатқа жету үшін, ол өзінің ойларын, 
тілектерін, еріктерін бағындыра білу керек. 
Ата-ананың еңбекке деген көзқарасы баланың еңбексүйгіштігінің 
қалыптасуына үлкен әсер етеді. Еңбектің адам өміріндегі рөлі мен маңызы 
туралы қанша ақылды, дұрыс сөздер айтпасын, бұл сөздер мысалмен 
расталмаса, балалардың санасында оң із қалдырмайды. Әкесі мен шешесі 

541 
пәтерде тәртіп пен жайлылықты орнатып, ынтымақпен ұстаса, отбасында бір-
бірін жамандамай, өздерін қолдап отырса, онда балалары оларға ықыласпен 
көмектеседі, қоқыс тастамауға тырысады, заттарды орнына қояды. Олар 
салыстырмалы түрде тез арада әр түрлі тұрмыстық еңбек түрлерін орындау 
қабілетін, сана мен ұқыптылықты дамытады. Әке мен шешенің тұрмыстық 
заттарға деген ұқыпты қарым-қатынасы баланың «қожайындық» сияқты құнды 
қасиетін қалыптастырады. 
Оқу – бұл да еңбек. Еңбек ету оңай емес. Көбінесе ата-аналар 
жасөспірімнің бастауыш мектеп жасында бойына сіңірген еңбек қасиеттерін 
біртіндеп жоғалтып жатқанын байқайды. Оқу үлгерімі көбінесе төмендейді, 
оған себеп бала өз жұмысын ұйымдастыра алмайды. Оны тез жұмыс істеуге, 
шоғырлануға, жат істер мен ойлардан алшақтатуға үйрету керек. Бірақ ешбір 
жағдайда баланы үй шаруасынан босатпау керек. Балаға қиындықтарды жеңе 
отырып, бастамашылық танытуға жағдай жасай отырып, көбірек тәуелсіздік 
беру керек. 
Өмірден алынған мысалдар тәрбие әдісі ретінде баланың жеке басын 
қалыптастыру процесінде маңызды орын алады. Ата-аналардың еңбегі 
балаларға жақсы үлгісі болмаса, балалар өтінішсіз немесе өз бетімен көршісіне, 
жолдасына, бейтаныс адамға көмектеспейді. Егер балалар жақсы еңбек 
мысалының куәгерлері және белсенді қатысушылары болса, онда оларда 
еңбекқорлық пен барлық басқа адамгершілік қасиеттер дамиды.
Балалар ата-аналарының қайда және кіммен жұмыс жасайтынын білуі 
керек, олардың кәсібінің қыр-сырын тану керек. Ата-аналар балаларының 
алдында өз жұмыстары туралы жағымсыз сөздер айтса жаман болады. Оларды 
тыңдай отырып, балалар ата-аналарының мамандығына ғана емес, жалпы 
жұмысқа деген құрметсіздікке бой алдырады. Ата-аналардың жұмыс үлгісінің 
тәрбиелік күші олардың баласына қаншалықты жақын екендігін, баламен 
байланыс қалай орнатқанын көрсетеді.
Педагогикалық тактиканың балалар еңбегін бағалауда тәрбиелік маңызы 
зор. Егер ата-аналар жұмыс тапсырмаларын орындау кезінде баланың 
еңбекқорлығын байқамаса, онда уақыт өте келе еңбекқорлық баладан 
жоғалады. 
Үй шаруашылығы дұрыс ұйымдастырылған отбасында - үй әрқашан таза, 
әр заттың өз орны, жұмыстың әр түріне қажетті құралдар болады, отбасының 
әрбір мүшесіне олардың күштері мен мүмкіндіктеріне сәйкес жұмыс бөлінеді. 
Қиын жұмыс бірге, жағымсыз жұмыс кезектесіп атқарылады. Балалар үй 
жұмыстарына қатысуы керек. Олар өсіп, жұмыс тәжірибесі жиналған сайын 
олардың міндеттері мен жауапкершіліктері күрделене түседі. Ал отбасының 
барлық мүшелері сабырлы, көтеріңкі көңіл-күйде, жүйкесіз және уайымсыз, өз 
міндеттерін адал орындайды. Үлкендер осындай әдетті қалыптастырады. Ал 
жастар осындай отбасылық дәстүрге бағынады. 
Отбасылық шаруашылығы жақсы ұйымдастырылған жағдайында бала 
өзіне оңай, қиындықсыз, жаман еліктіргіш тілектерден бас тартып, өз 
міндеттерін үйде орындайды. Уақтылы және сапалы орындалған жұмысқа 

542 
қуанады. Отбасында әркім өз жұмысын жақсы орындау тәртібі қалыптасқан 
болса, бала да жұмысты тек жақсы орындаудың қажеттілігін түсініп, оны 
арттырады. Отбасы баланың бойына еңбекқорлықтың әлеуметтік құнды 
ынталарын сіңіреді, сол арқылы оны мамандық таңдауға, өзіне ұнайтын, 
қызықтыратын және әлеуметтік маңызды жұмыс іздеуге дайындайды. 
Ата-анасы болмаса, кім өз баласының бейімділігін, оның мүмкіндіктерін 
жақсы біледі, олардан басқа кім өз баласын шебер және тез еңбек ету 
қажеттілігін сендіре алады. Осыған байланысты, әр адамның бойында өзіне-өзі 
қызмет ету дағдылары болуы керек, оларды бала кезінен бастап отбасында 
сіңіру керек: төсегін жинау, пәтерді жинау, ыдыс жуу, дүкенге бару, тамақ 
пісіру және т.б. 
Отбасы ортасы үй еңбегі арқылы балаға еңбек тәрбиесінің негізін 
қамтамасыз етуі керек. Отбасындағы жұмыс келесі мазмұны қарастыру қажет: 
1) өзіне-өзі қызмет ету; 
2) отбасының кіші мүшелеріне қамқорлық жасау; 
3) науқас туыстарына күтім жасау; 
4) үй шаруашылығында көмектесу. 
Еңбек тәрбиесінде келесі әдіс маңызды болып табылады. Балаға сол 
немесе басқа еңбек құралдарын қолдану арқылы жасай алатын бірнеше 
тапсырма беру керек. Бұл тапсырманы орындау үшін қысқа мерзім немесе бір-
екі күнді белгілеу шарт емес. Оны ұзақ мерзімде де орындау мүмкін, тіпті айлар 
мен жылдарға созуға болады. Ең маңыздысы, балаға құрал таңдауда біраз 
еркіндік беріп, оған тапсырманың орындалуы мен оның сапасы үшін біршама 
жауапкершіліктің бар екенін түсіндіру керек. Егер сіз балаға: - Міне, 
сыпырғыш, мына бөлмені сыпырыңыз, мұны былай жасаңыз, - деп айтсаңыз, 
оның пайдасы аз болады. 
Егер сіз балаға ұзақ уақыт бойы белгілі бір бөлмеде тазалықты сақтауды 
сеніп тапсырсаңыз, жақсы болады және оның тапсырманы қалай 
орындайтынын - шешім қабылдау және шешім қабылдауға жауапкершілікті 
баланың өз еркіне қалдырсаңыз, оның пайдасы зор болады. Бірінші жағдайда 
сіз баланың алдына тек физикалық міндетін қойдыңыз, екінші жағдайда сіз 
оның алдына ұйымдастырушылық міндетті қойдыңыз; соңғысы әлдеқайда 
жоғары және пайдалы екенін ұмытпаңыз. Демек, еңбек міндеті қаншалықты 
қиын және дербес болса, соғұрлым ол педагогикалық тұрғыдан жақсырақ 
болады. Көптеген ата-аналар бұл жағдайды қарастырмайды. Олар балаларға сол 
немесе басқа нәрсені жасауға нұсқау береді, бірақ өте кішкентай тапсырмалар 
беріп, жұмысты шашыратып жібереді. Ата-аналар дүкенге бір зат сатып алу 
үшін ұлды немесе қызды жібереді, бірақ олар оған үнемі, нақты тапсырма 
беріп, мысалы, отбасында әрдайым сабын немесе тіс ұнтағы бар екеніне көз 
жеткізіп отыр деген тапсырма берілсе жақсы болар еді.
Балалардың отбасылық өмірге қатысуы өте ерте, ойын кезінен басталуы 
керек. Балаға ойыншықтардың тұтастығына, ойыншықтар тұрған жерде, өзі 
ойнайтын жерде тазалық пен тәртіпке жауап беретіндігі туралы түсіндіру керек. 
Бұл жұмыс оған жалпы түрде айтылу керек: мысалы, барлығы таза, шашылмай, 
төгілмей өз орнында болып, ойыншықтарда шаң болмауы керек. 

543 
Әрине, сіз оған бірнеше тазалау техникасын көрсете аласыз, бірақ егер 
бала өзі шаңды сүрту үшін сізге таза шүберек керек деп болжап, шүберекті 
анасынан сұраса, шүберекке белгілі бір санитарлық талаптарды қойса жақсы 
болатын еді. Сол сияқты оған сынған ойыншықтарды өзінің қолынан келгенше 
жөндеуге қажетті материалдармен қамтамасыз ету керек екенін түсіну керек.
Жас ерекшелігіне қарай тапсырмалар күрделі, және ойыннан бөлек болуы 
керек. Әр отбасы өзінің тұрмыстық жағдайына және балалардың жасына 
байланысты осы тізімді түзетіп, толықтыра алады деп үміттеніп, балалар 
жұмысының бірнеше түрін келтіреміз. 
 
Терезе сөрелеріндегі шаңды сүрт. 
 
Кешкі астың алдында дастарқан жай. 
 
Тұз шайқауыштарға, қыша сылақтарына назар аудар. 
 
Әкеңнің жұмыс үстелін қадағала. 
 
Кітап сөресі немесе кітап шкафы үшін жауапты болып, оларды 
ретімен ұста. 
 
Газеттерді алып, оны белгілі бір орынға сал. 
 
Мысыққа немесе күшікке тамақ бер.
 
Қол жуғышты таза ұстап, әкеңе сабын, тіс ұнтағы, ұстараның 
пышақтарын сатып ал. 
 
Толық тазалауды бөлек бөлмеде немесе бөлменің бөлек бөлігінде 
жүргіз. 
 
Көйлегіңде жыртылған түймелерді тік, ол үшін әрдайым 
құралдарды мінсіз тәртіпте ұста. 
 
Шкафты тәртіпте ұста, тәртіпке жауапты бол. 
 
Ініңнің немесе ата-анаңның біреуінің киімін тазала. 
 
Бөлмені портреттермен, ашық хаттармен, репродукциялармен 
безендір.
 
Бөлмедегі немесе бүкіл пәтердегі гүлдерге су құй.
 
Егер отбасында көкөніс бағы немесе гүл бақшасы болса, оны себу, 
күту және жемістерді жинау бойынша белгілі бір аумағына жауап бер. 
 
Пәтерде гүлдер бар екеніне көз жеткіз, бұл үшін кейде қаладан тыс 
жерлерде жүр (бұл үлкен жасқа арналған). 
 
Егер пәтерде телефон болса, қоңырауға бірінші болып жауап бер, 
үй телефонының анықтамалығын сақта. 
 
отбасы мүшелері жиі саяхаттайтын жерлерді ескере отырып, 
трамвай маршруттарының анықтамалықтарын жүргіз. 
 
Үлкен жаста театрларға және кинотеатрларға отбасылық 
сапарларды жоспарла және сақта, бағдарлама туралы білі, билеттер ал, оларды 
сақта және т.б. 
 
Үйдегі дәріхананы жақсы тәртіпте ұста және оны уақытында 
толтыруға жауап бері. 
 
Пәтерде паразиттер пайда болмайтындығына көз жеткіз: 
қандалалар, тарақандар және т.б., оларды жою үшін қатаң шаралар қабылда. 
 
Анаңа немесе апаңа белгілі бір үй шаруасында көмектес. 
 

544 

жүктеу/скачать 5.22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: