Билингвизм жјне интерференция
Инофондар таңдаудағы негіздер
жүктеу/скачать 319 Kb.
|
| 1.3 Инофондар таңдаудағы негіздер
Интерференцияның көпаспектісі көріністерін суреттеу үшін бізге әртүрлі жастағы инофондар тобы қажет болды. Жұмыстың бірінші кезеңі ретінде лексико-сементикалық интерференцияны психолингвистикалық эксперимент жолымен суреттеу маңызды болды. Инофондар ретінде Алматы қаласындағы №123 қазақ-орыс мектеп гимназиясының 7 және 10 орыс сыныптарының оқушылары қатысты. Олардың жазба жұмыстарын талдай келе, салыстырмалы түрде біргеше интерференциялы қателер байқалды. Жұмысты жалғастыра отырып, орыс студерттердің сөйлеу тіліндегі интерференцияы баяндалды. Мұндай жастағы топтардың таңдалуы кейдейсоқ болған жоқ: Біріншіден, барлық инофондар орыс тілінде оқиды; Екіншіден, қазақ тілін пайдалану өрісі әркімде әртүрлі. Студенттердің сөйлеу тілін бақылау нәтижесі тіларалық интерференцияны жеңу қиындықтарын көрсетті (әсіресе фонетикалық деңгейде). Тіл таным объектісі ретінде біздің еркімізден тыс өз заңдылықтарымен өмір сүріп жатады. Тіпті ең алғаш өз ана тілінде сөйлеу үшін ешқандай ереженің де, грамматиканың да қажеті жоқ сияқты. Ал жазқылым тілінің күрделілігі ережені, грамматиканы сауаттымеңгермесе, жақылған хабарды оқып, оған жазбаша түрде жауап беру мүмкін болмас еді. Бұл жазылым әрекетінің қиын екендігін дәлелдейді. Ойыңды жүйелі де күрделі жеткізу үшін тілдің ішкі заңдылықтарынғ сөз бен ұғымның, мағынаның аражігін, әр сөздің стильдік реңін білу қажет. Сондықтан да қазақ тілін өзге ұлт өкілдеріне оқытып үйретудің сапасын арттыру әртүрлі жағдайларға байланысты. Ол – тіл үйренушіге барлық тілдік тұлғалардың жазылуда қолданылу жағдайын меңгертуде жаттығудан басталады. Тілді оқытуда әдіскер ғалымдар сөйлесім әрекетінің ең күрделі атқаратын қызметінің ерекшелігін жоғары бағалаған. Белгілі әдіскер-ғалымдар Н.И.Гез, Е.И.Пассовтың пікірі бойынша тілді үйретіп меңгертудің ең тиімді тәсілі- жаттығу. Шынынды, тілдік тұлғалардың барлығын меңгерту үшін және тіл дамытужұмыстарын үйренушілердің қазақ тіліндегі тілдік тұлғаларды саутты меңгергені, ойын анық жеткізу қабілеті жаттығу жұмыстарының дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуіне тікелей байланысты. Сондықтан тілоқулықтағы берілген жаттығу жұмыстарын әртүрлі бағытта түрлендіре отырып орындату өте тиімді. Тіл дамытудың басты мақсаты – тілдің практикалық меңгерілуін қамтамасыз етеді. Ал осы тілдің практикалық меңгерілууі жаттығулар арқылы іске асырылады. Жаттығу жұмыстары арқылы жазылымды меңгертуде сөйлесім әрекетінің түрлері өзара байланысты бірлікте қаралуы тиіс. Өйткені сөйлесім әрекетін байланыста қарастыру жаттығудың ұғымдылығын күшейтеді. Тіл үйретуде практикалық қарым-қатынастың басым болуы жаттығулардың маңыздылығын атқаратын қызметін арттырады. Ғалым М.А.Данилов жаттығулардың тілді үйретуде дағды мен білікті қалыптастырудағы өзіндік ерекшеліктеріне тоқтала келіп: «Упражнение-сознательное многократное выполнение сходных действий, опирающихся на знание, на различном материале, приеняемое с целью овладения умением и навыком» [18,206]. Ал И.Л.Бим тілді оқытуда жаттығу жұмыстарының қызметі туралы «...соответственно упражнения разграничиваются по конечным целевым умениям, точнее «целевым деятельностям» на упражнения в говорении, чтение, аудирование, письме. Это, единственное положение, которое не вызывает возражений приустановлении типологии упражнений» деп жаттығу сөйлеу әрекетінің түрлерінің қалыптасу теориясы негізіне сәйкестенуә қажеттігін айтады [19,55]. Әдіскер-ғалым И.Д.Салистра тіл үйретуде жаттығу жұмысының үш түрін анықтайды. Олар: Сөйлеуге дейінгі дайындық жаттығулары. Сөйлеу кезіндегі жаттығулары. Сөйлеу жаттығулары [20,55]. Ғалымның пікірі бойынша аталған жаттығулар арқылы тіл фактілері меңгеріліп, екінші бастапқы сөйлеу дағдыларығ содан келіп негізгі сөйлеу дағдылары қамтылады. Ана тілінде адам ойын жеткізу үшін сөздерді қалай байланыстыруды, қай қосымшаны қай сөзбен қолдануды, білдіретін ойына сөйлемнің қандай түрін, қалай ұрастыруды ойланып жатпайды. Өзге тілді үйренуде тіл үйренуші алғаш ойды қалай жеткізуді ойлайды, сондықтан сөйлеуге дейінгі дайындық жаттығулары тілдік тұлғаларды қолдануды үйретіп қоймай, оны ойланбай қолданатын дәрежеге жеткізуді жүзеге асырады. Сөйлеуге дейінгі дайындық жаттығулар тобы дайындық кезеңіндегі оқу, жазу әрекеттеріне жататын құрылымдарға кіреді. Мазмұны жағынан қосымшалардың сөзге жалғануын, сөз бен сөз арасындағы өзгерістер, орфографияға қатысты ерекшеліктерді білгізу – ұл жаттығулардың генізгі мақсаты. Сөйлеу кезіндегі жаттығуларды орындау кезінде тіл үйренуші толыққанды қатысымдық әрекет жасамайды, мәліметті қабылдай отырып, жазу қозғалысын іске асыруға, сөйлеу әрекетін жасауға дайындық жасайды. Сөйлеу кезіндегі жаттығуларға, еліктеу немесе оқылған мәліметтегі негізші сөздерді жазып алу сияқты шығармашылық әрекетке дейінгі жұмыстар жатады. Сөйлеу жаттығулары сөйлеуге дейінгі дайындық және сөйлеу кезіндегі жаттығуларда мееңгерген тілдік жаттығуларды қажет кезінде тіл үйренушінің орынды қолдана алатын жағдайда болуын көздейді. Яғни, сөйлеу жаттығулары қарым-қатынас жасауға бағытталады. Оған сұраққа жазбаша жауап жазу, меңгерген сөйлем үлгілерін жазылымда еркін қодану, тақырып бойынша немесе жоспарланбаған тапсырмалармен жазбаша жаттғу жұмыстарын орындай дбілу қабілеті жатады. Жазылымға байланысты жаттығуларда сыртқы сөйлеу әрекеті жүзеге аспағанмен, іштей сөйлеу, ойын түсінікті жеткізу үшін жүйелеу сияқты күрделі процестер іске асады. Сонымен тіл үйрену жолында ең бастысы және ең қиыны – меңгерген білімді тәжірибеде қолдана білу жағыдысының қалыптасуы. Бұл мақсатты жаттығулар жүйесі арқылы жүзеге асыруға болады екен. Тіл үйрету процесін тиімді, ұтымды ұйымдастыру үшін жаттыулардың мақсатын ескеру пайдалы. Өйткені жаттығулар тілдің практикалық меңгерілуіне жағдай тудырады. Ал тілдің қарым-қтаынас құралы ретінде әлеуметтік қызметін қамтамасыз ету – тіл дамыту процесінде ең маңызды роль атқарады. Сол себепті, жоғарыда аталған ұсыныстар мен міндеттерің қаншалықты дәрежеде жүзеге асып жатқанын байқау үшін халқымыздың жас буынын зерттеу нысаны етіп алдық. жүктеу/скачать 319 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|