Булгакова Д. А. Мемлекет жəне қҰҚЫҚ теориясы
Құқықтық қатынастардың құрылымы
жүктеу/скачать 0.85 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 5. Құқықтық қатынастардың субъектілері
- 6. Құқық субъектілерінің құқыққабілеттігі жəне əрекетқа- білеттігі.
| 4. Құқықтық қатынастардың құрылымы. Құқықтық қаты-
нас элементтер құрамы бойынша күрделі құрылымға ие: құқықтық қатынастың субъектісі; құқықтық қатынастың объектісі; субъек- тивтік құқық жəне заңды міндет (заңды мазмұн). 5. Құқықтық қатынастардың субъектілері – бұл құқықтық қатынастардың сəйкес субъективтік құқықтар мен міндеттерді иеленген қатысушылары. Құқықтық қатынас субъектісі – бұл өзінің құқықəрекетқабілеттігін пайдаланушы құқық субъектісі. Құқықтық қатынастар субъектілерінің келесі түрлері болады: 1. Жеке субъектілер (жеке тұлғалар); бұларға азаматтар, аза- маттығы жоқ тұлғалар, қосазаматтығы бар тұлғалар, шетелдік тұлғалар жатады. Азаматтығы жоқ тұлғалар мен шетелдік азамат- тар Қазақстанның аумағында Қазақстан азаматтары сияқты құ- қықтарды иеленіп, құқықтық қатынастарға түсе алады, алайда, оларға қатысты заңнамамен орнықтырылған шектеулер бар, мысалы, олар Қазақстан Республикасының өкілдік органдарына сайлана жəне сайлауға қатыса алмайды, Қарулы Күштер қата- рында қызметін өтемейді, мемлекеттік аппаратта белгілі бір лауазымды иелене алмайды жəне т.б. 2. Ұжымдық субъектілер; бұларға мыналар жатады: мемлекет (ол басқа мемлекеттермен халықаралық-құқықтық қатынастарға түскен жағдайда); мемлекеттік ұйымдар; мемлекеттік емес ұйымдар (жеке фирмалар, коммерциялық банкілер, қоғамдық бірлестіктер жəне т.б.). 6. Құқық субъектілерінің құқыққабілеттігі жəне əрекетқа- білеттігі. Құқықсубъектілік. Құқықтық қатынастардың субъекті- лері болу үшін тұлғалар құқыққабілеттік пен əрекетқабілеттікті иеленуі тиіс. Құқыққабілеттік – бұл тұлғаның құқықтар мен міндеттерді иелену қабілеті. Əрекетқабілеттік – бұл тұлғаның өз əрекеттері арқылы осы құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру қабілеті. Əрекетқабілеттіктің келесі түрлері болады: толық – 18 жастан басталады; жартылай – 14 пен 18 жас аралығында болады. Əрекетқабілеттік шектелуі мүмкін. Конституцияда бекітілген- дей, азаматтардың құқықтары мен міндеттері заңмен ғана жəне конституциялық құрылымды, адамгершілікті, басқа тұлғалардың құқықтары мен міндеттерін, денсаулығын қорғау, елдің қорға- нысы мен мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсаттарын- да қажет болған шамада ғана шектелуі мүмкін. Құқыққабілеттік пен əрекетқабілеттік бір-бірінен ажыратыл- майды жəне көп жағдайда бір мезетте пайда болады. Азаматтық құқықтан басқа көптеген салаларда осындай жағдай орын алған. Азаматтық құқықтағы құқыққабілеттік пен əрекетқабілеттіктің ажыратылуын былай түсіндіруге болады: а) мүліктік қатынастар олардың жасына, еркінің жағдайына қарамастан барлық азаматтар үшін қажет; ə) мүліктік құқықтық қатынастар саласында құқыққабілеттігі бар, алайда əрекетке қабілетсіз тұлғаның орнына оның заңды өкілі қатыса алады. Құқықсубъектілік – бұл тұлғаны құқық субъектісі ретінде сипаттайтын құқыққабілеттік пен əрекетқабілеттік. жүктеу/скачать 0.85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|