Д. Н. Аяганов., доктор PhD, доцент
жүктеу/скачать 6.23 Mb.
|
| 1.2. ЖАС КЕЗЕҢДЕРІ
1965 жылы Мәскеуде өткен КСРО ҒА «Жасөспірімдердің морфологиясы, физиологиясы, биохимиясы» мәселелері бойынша VII бүкіл одақтық конференцияда қабылданған адам онтогенезінің жас кезеңі ғылымда кеңінен қолданылады. Осы кезеңге сәйкес адам өмірі келесі кезеңдерге бөлінеді: 1. Жаңа туған нәресте: 1 күннен 10 күнге дейін; Жаңа туылған нәрестелер жетілу деңгейінде ерекшеленеді, олар толық және шала туған болып бөлінеді. Біріншісінің эмбриондық дамуы 39-40 аптаға, екіншісі 28-38 аптаға созылады. 2. Емізулі кезең: жасы 10 күннен 1 жылға дейін; Бұл кезең салыстырмалы түрде өсу процесінің ең жоғары қарқындылығы мен сипатталады. Өмірдің барлық кезеңдерімен салыстырғанда (дене ұзындығы 1,5 есе, ал дене салмағы 3 есе артады). 3. 1 жастан 3 жасқа дейінгі ерте балалық шақ; Осы кезеңде алғашқы өзгерістер пайда болады. 4. 4 жастан 7 жасқа дейінгі алғашқы балалық шақ; Сүт тістерінің тұрақтыға ауысуының басталуы. 5. 8 жастан 12 жасқа дейінгі екінші балалық шақ (ұлдар) 8 жастан 11 жасқа дейін (қыздар); Осы кезеңге тән ерекшелік, жоғары секреция жыныс гормондарының дамуы, әсіресе қыздар мен ұлдарда сыртқы жыныс мүшелері айқын белгілері өседі, дамиды; екі жыныста да қайталама жыныстық белгілер пайда болады. 6. 13-тен 16 жасқа дейінгі жасөспірімдер (ұлдар), 12-ден 15 жасқа дейін (қыздар). Бұл кезең жас дағдарысы ретінде қарастырылады, өйткені дене қарқынды дамиды, бірақ әртүрлі органдар біркелкі емес жетілуі мүмкін. Бұл күшейтілген метаболизм мен эндокриндік қайта құру аясында болады. Нәтижесінде жүрек-қан тамыр жүйесінің аурулары дамуы мүмкін, сонымен қатар психикалық аурудың көріністері байқалады. Жасөспірім кезеңі дене мөлшерінің жыныстық жетілумен сипатталады. 7. 17-ден 21 жасқа дейінгі жасөспірімдер (ұлдар), 16 жастан 20 жасқа дейін (қыздар); Бұл өсіп келе жатқан организм үшін соңғы кезең, ол қайталама дамиды. Жыныстық сипаттамалары (дене мөлшері мен формасы, жасөспірімдерде бұлшық еттердің қарқынды дамуы, түктердің, емізіктердің ісінуі, дауыстың сынуы, қыздарда сүтбездері мен етеккірдің келуі). 8. Кемел жас. а) бірінші кезең 22 жастан 35 жасқа дейін (ерлер), 21 жастан 35 жасқа дейін (әйелдер); б) екінші кезең 36 жастан 60 жасқа дейін (ерлер), 36 жастан 55 жасқа дейін (әйелдер); 9. 61 жастан 74 жасқа дейінгі қарттар (ерлер), 56 жастан 74 жасқа дейін (әйелдер); 10. Кәрілік 75 жастан 90 жасқа дейін (ерлер мен әйелдер); 11. 90 жастан жоғары ұзақ өмір сүру. Бұл кезеңде дене мен тұлғаның қалыптасу заңдылықтары ескеріледі. Адамның салыстырмалы тұрақты морфофизиологиялық ерекшеліктері болады. Сондай – ақ балаларды оқытуға немесе қарт адамдардың зейнетке шығуына байланысты әлеуметтік факторлар әсер етеді. Жас кезеңінің әр кезеңі организмнің морфофизиологиялық дамуының белгілі бір деңгейімен сипатталады. Орташа биологиялық жас индивидуалды болады. Әртүрлі жас кезеңдеріндегі морфофизиологиялық өзгерістерді сипаттайтын аталған кезеңдерден басқа, эмбриондық даму кезеңі немесе пренатальды фаза бөлінеді. Бұл фаза эмбриональды кезеңді (құрсақ ішілік дамудың 0 - ден 3 айға дейін) және ұрықтық кезеңін (құрсақ ішілік дамудың 3-тен 9 айға дейін) қамтиды. Бірінші жағдайда біз эмбрионның дамуы туралы, ал екіншісін де ұрықтың дамуы туралы айтамыз. Педагогикалық жас кезеңділігі келесі кезеңдерді қамтиды: 1. Туғаннан бір жылға дейінгі неонатальды кезең; 2. Бөбек жасы 1 жастан 3 жасқа дейін; 3. Мектепке дейінгі жас 4 жастан 7 жасқа дейін; 4. Жасөспірім, кіші мектеп жасы 8-ден 12 жасқа дейін (ұлдар), 8-ден 11 жасқа дейін (Қыздар); 5. Жыныстық жетілу, жоғары мектеп жасы 13-тен 16 жасқа дейін (ұлдар), 12-ден 15 жасқа дейін (Қыздар); 6. 17-ден 21 жасқа дейінгі жастар (ұлдар), 16-дан 20 жасқа дейінгі жастар (қыздар); 7. Жетілу. Бұл жас кезеңділігі біздің білім беру жүйесіне бағытталған. Бұл күнтізбелік жас. Биологиялық жас даму жасы деп аталады. Ол организмнің өсуін, дамуын, жетілуін, қартаюын көрсетеді және оның құрылымдық, функционалдық және бейімделу сипаттамаларының жиынтығымен анықталады. Көптеген балаларда күнтізбелік және биологиялық жас сәйкес келеді. Биологиялық жасты морфологиялық жетілудің бірқатар көрсеткіштерімен анықтауға болады; - екінші жыныстық сипаттамалардың даму дәрежесі; - қаңқалық жетілу (қаңқаның оссификация тәртібі мен мерзімдері); - тістің жетілуі (сүт тістердің жарылу уақыты). Биологиялық жасты бағалау кезінде физиологиялық және биохимиялық көрсеткіштер (метаболизмнің негізгі және басқа түрлерінің деңгейі, жүрек -қан тамырлары, тыныс алу нейроэндокринді және басқа жүйелердің ерекшеліктері) және жеке адамның психикалық даму деңгейі ескеріледі. Биологиялық жасын анықтау кезінде баланың даму көрсеткіштері берілген жасқа, жынысқа және этникалық топқа тән стандартты көрсеткіштермен салыстырылады. Бұл жағдайда әр жас кезеңіне тән көрсеткіштерді ескеру маңызды: мысалы, жыныстық жетілу кезеңінде екінші реттік жыныстық белгілердің дамуы мен сәйкес нейроэндокриндік өзгерістер. жүктеу/скачать 6.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|