Д. Н. Аяганов., доктор PhD, доцент
ІІІ тарау ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ АНАТОМИЯСЫ МЕН ФИЗИОЛОГИЯСЫ
жүктеу/скачать 6.23 Mb.
|
| ІІІ тарау
ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ АНАТОМИЯСЫ МЕН ФИЗИОЛОГИЯСЫ 3.1 ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ Организмнің біртұтас жұмыс істеуі, оның жеке бөліктерінің өзара әрекеттесуі, ішкі ортаның (гомеостаздың) тұрақтылығын сақтауы жүйке және гуморальды жолмен реттеледі. Жүйке жүйесі жасушалардың, мүшелердің үйлесімді жұмысын қамтамасыз етеді, бұл жағдайда дене біртұтас жұмыс істейді, сондай-ақ жүйке жүйесінің көмегімен сыртқы ортамен байланысы жүзеге асырылады. Нерв тіндері жүйке жасушалары мен нейроглиядан тұрады. Нейроглия - жүйке тінінің тірек және трофикалық қызметін атқарады. Нейроглия макро және микроглияға бөлінеді. Жүйке жасушалары нейрондар деп аталады. Нейрон құрылымдық және функционалды жүйке тінінің бірлігі. Әр нейронның құрамында цитоплазма мен ядро бар. Цитоплазмада жақсы анықталған митохондрия және Гольджи кешені көрінеді. Эндоплазмалық тордың модификациясы негізінде пайда болған тигроид шөгінділері кездеседі. Жүйке жасушасының цитоплазмасында талшықтың осы түріне ғана тән нейрофибриллалар болады. Нейронның екі түрі бар: - аксондар (ұзын жасушалары) - дендриттер (қысқа жасушалары) Аксондардың ұзындығы өте үлкен, кейбір жерлерде 1 м – ден асады. Функциясы бойынша нейрондар бөлінеді: - афферентті (сезімтал); - ассоциативті (байланыс); - эфферентті (қозғалтқыш). Аксондар бойымен тітіркену жасуша денесінен, ал дендрит бойымен - жасуша денесіне өтеді. Нерв жасушаларының процестері жүйке ұштарын құрайды: рецепторлар (дендриттерде) және эффекторлар (невриттерде). Дендриттердің немесе сезімтал жүйке талшықтарының рецепторлық ұштары бос жүйке ұштарынан тұрады (мысалы, қан тамырларының қабырғаларында, терінің эпителийінде). Басқа мүшелерде бұл талшықтардың ұштары модификацияланған эпителий жасушаларымен байланысты (мысалы, ішкі құлақтың кохлеясындағы шаш жасушалары, тілдің капиллярларындағы дәм жасушалары) немесе дәнекер ұлпамен (мысалы, жүйке бұлшықет талшықтары). Олар сезім мүшелері мен тіндерінің арнайы рецепторларын құрайды (иіс сезу мүшесі мен көзде олар жүйке ұлпасының өзгертілген жасушаларымен бейнеленген). Экстерорецепторлар-сыртқы ортаның әсерін қабылдайтын рецепторлар. Олар теріде (тактильді және ауыратын), иіс, дәм, есту, көру органдарында кездеседі. Интерорецепторлар денеде пайда болатын механикалық, химиялық, температуралық және басқа тітіркенуді қабылдайды. Олар ішкі ағзаларда, қан тамырларында, тепе -теңдік аппаратында (немесе вестибулярлық), буындарда, бұлшықеттер мен сіңірлерде орналасады. Ішкі мүшелердің интерорецепторлары висцерорецепторларға жатады, ал тепе -теңдік және тірек -қимыл аппараты мүшелері - проприорецепторларға жатады. Жүйке талшықтары бөлінеді: 1. Миелинді немесе пульпалы (майлы затпен қапталған - миелин); 2. Амиелинді немесе миелинсіз. Миелин қабығы жүйке импульстарының берілу жылдамдығын арттырады. Жүйке дәнекер тінінің қабаты - эндоневриймен қапталған талшықтар, периневрияның қалың қабаттарымен қоршалған байламдар түзіп, жүйке құрайды. жүктеу/скачать 6.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|