Дәріс-1: Пәнге кіріспе. Биологиялық ресурстар
Кастор майы - Oleum Ricina
жүктеу/скачать 343.62 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәрілік шикізаты - тұқымдары. Химиялық құрамы.
- Күнбағыс майы
- Жүгері майы.
| Кастор майы - Oleum Ricina.
Өсімдік аты - Ricinus communis L. - кәдімгі кене дәні (май кене, үпілмәлік - клещевина обыкновенная) - тұқымдасынан. Бұрынғы КСРО елдерінде екпе жағдайында ірі біржылдық өсімдік биіктігі 2 м-ге дейін (кейде 3 м-ге). Қазақстанда майлы өсімдік ретінде мәдени түрде суарылатын жерлерде өсіріледі. Өткен жылы егілген учаскелердің айналасында кейде кездеседі. Табиғатта Іледе, Күнгей Алатауында (Алматы облысы), Батыс Тянь-Шаньда (Шымкент қаласының төңірегінде) кездеседі. Мәдени өсімдік ретінде дүние жүзінің барлық елдерінде кездеседі деуге болады. Кәдімгі кенедәнінің отаны - тропикалық Африка. Ол жерлерде кенедәні көпжылдық өсімдік, биіктігі 10 м-ге дейін КСРО елдерінде Солтүстік Кавказда, Орта Азияда, Украинаның далаларында екпе өсімдік ретінде өсіріледі. Бұрынғы КСРО елдерінде кәдімгі кенедәнінің кеңес ғалымдары шығарған сорттары егіледі. Ол сорттар екі топқа бөлінеді: 1) жарылатын қорапшаларымен және майда тұқымдарымен (1000 данасының салмағы 200-300 гр); 2) жарылмайтын қорапшаларымен және ірі тұқымдарымен (1000 данасының салмағы 700-800гр). Дәрілік шикізаты - тұқымдары. Химиялық құрамы. Тұқымдарында шыны майы 40-60% және фермент липаза, 17% белокты заттар (глатбулин және альбумин). Белокты заттар ішінде улы зат - токсальбумин рицин жинақталады. Рицин эндоспермде және ұрықта 2-3 % шамасында жинақталады. Кәдімгі кенедәні тұқымында 0,1-1% шамасында алкалойд рицинин болады. Пайдалануы. Белгілі iш айдағыш дәрі медициналық майдан басқа өндірісте авиациялық және техникалық кенеден майын шығарады. Моторларды майлайтын заттарға қосады. Техникалық майларды сабын қайнатқанда, олиф дайындағанда пайдаланады. Күнжарасы улы зат болғандықтан азоттық тыңайтқыш ретінде және клей алу үшін пайдаланады. Кәдімгі кенедән өте ерте заманнан дәрілік өсімдік ретінде белгілі. Ол өсімдіктің белгілері ертедегі египеттіктерден табылған. Күнбағыс майы Өсімдік аты - біржылдық күнбағыс -подсолнечник однолетний. Біржылдық, шөптесін өсімдік биіктігі - 2,5 м. Күнбағыстың отаны - Солтүстік Америка. Бұрынғы КСРО елдерінде күнбағыс негізгі майлы өсімдік ретінде Ресейде - Воронеж облысында, Солтүстік Кавказда, Паволжьеде, Украинада, Қазақстанда өсіріледі. Дәрілік шикізаты. Піскен тұқымшалары селекциялық сорттарына қарай тұқымшалардың мөлшері және салмағы 1000 тұқымшасын алғанда 40 грамнан 200 грамға дейін өзгереді. Химиялық құрамы. Күнбағыстың тұқымшасында 35 %-ға дейін шыны майы болады, көмірсулар - 24-27 %, белокты заттары - 13-20%, фитин - 2 %, хлороген қышқылы - 2%, аз да болса илік заттар және органикалық қышқылдар болады. Жапырақтарының 100 грамында 11 мг каротин болады. Күнбағыс шыны майында май - 39 %, олейн үшглицериді - 47%, линолев және 9% шектеулі қышқылдардан тұрады. Пайдалануы. Майын денеге жағуға пайдаланылатын дәрілік заттардың (майдың) еріткіші ретінде қолданылады. Мақта майы. Өсімдік аты - мақта (Gossypium - хлопчатник), Malevaceae (құлқайырлар - мальвовые) тұқымдасынан. Химиялық құрамы. Мақта майының негізгі компоненттері - трилинолин (45% шамасында), триолейн (35%) және құрамында пальмитин және стеарин қышқылдары бар үшглицеридтер. Мақтаның шыны майы олардың қабықтарынан және қылшықтарынан тазалағаннан кейін тұқымдарын сығып алады. Тұқымдағы майдың мөлшері 30% шамасында болады. Мақтаны жаңа сығып алғанда құрамында 2% бояғыш, қарамай, белокты заттар және госсиполо болады. Пайдалануы. Мақта майы - тағамдық өнім. Фармацияда мақта майының гидрогенизаторлары пайдаланады. Жүгері майы. Өсімдік аты - жүгері (Zea mays L - кукуруза). Біржылдық өсімдік биіктігі - 80-300см. Жүгерінің отаны -Америка (Мексика, Перу). Қазақстанның барлық региондарында екпе жағдайда өсіріледі. Дәрілік шикізаты. Жүгері дәндерінің ұрықтары. Жүгері дәндерін тартып ұн алғанда оның ұрықтары қалдық ретінде қалады. жүктеу/скачать 343.62 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|