Дәріс-1: Пәнге кіріспе. Биологиялық ресурстар
жүктеу/скачать 343.62 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәрілік шикізаты.
- Пайдаланылуы
- Дәріс-10: Шыны майлы өсімдіктер
| Химиялық құрамы.
Өсімдіктің барлық мүшелерінде алкалойдтар бар: тамырында - 2,4%-ға дейін, тамырсабағында - 1,3%-ға дейін, шөбінде -0,55% шамасында. Алкалойдтар құрамы өте күрделі, олар әлі толық анықталмаған. Алкалойдтар иервеоатр тобына жатады (иервин, изоиервин, рубииервин. изорубииервин және т.б.). Негізгі алкалойды болып иервин саналады. Иервин бос агликон түрінде немесе глюкозаның бір молекуласымен байланыста болады. Дәрілік шикізаты. Тамырсабағын тамырымен күзде қазып алады. Оларды сілкіп тазалап, жуан ірі тамырсабақтарын ұзына бойы кесіп, жылы кептіргіштерде кептіреді. Тамырсабағы - қоңыр-сұр, ұзындығы - 8 см, диаметрі - 3 см, тамырлары - сарғыш-қоңыр, ұзындығы 20 см-ге дейін, жуан (4 мм) өте көп тамырсабақтарын толық жауып дамиды. Шикізатты алкалойдтар жиынтығы мөлшеріне қарай бағалайды (1%-дан кем емес). Пайдаланылуы. Маралқурайды Гален препараттары (қайнатпа, маралқурай суы) терідегі әртүрлі паразиттермен күресуге пайдаланылады. Ветеринарияда маралқурай тұнбалары ірі қара малдың гиподерматозына қарсы кеңінен колданылады. Шетелдерде Veratrum түрлерінен, әсіресе олардың тамырсабақтарынан эфир түрінде алкалойдтар препараттары алынады. Медицинада Veratrum алкалойдтарын кеңінен қолдануына шек қойылған, өйткені олар өте улы. Дәріс-10: Шыны майлы өсімдіктер - Өсімдіктер майларының типтері - Шыны майлы өсімдіктерді пайдалану Өсімдік түрлерінің 90%-ға жуығының тұқымдарында майлар болады, майлар өсімдіктің басқа мүшелерінде де жинақталуы мүмкін. Қорға жиналған майлардың негізгі рөлі - ол олардың қорлық материалдар ретінде пайдалануында. Мысалы, тұқым өніп өскенде, ұрық дамығанда, оларға қосымша майлар өсімдіктің табиғатына қолайсыз жағдайларынан сақтайтын қорғаушы рөлін атқарады, мысалы, температура өте төмендеп кеткенде. Қыстайтын тұқымдардың жарнақтарында жиналған майлар күн суытқанда ұрықты үсіп кетуден сақтайды. Бірқалыпты климат жағдайында өсетін ағаштар тыныштық күйіне көшкенде олардың сүректеріндегі крахмал майға айналып, өсімдіктің суыққа төзімділігін арттырады. Майлар түгелдей май қышқылдарының глицеринінен тұрады, яғни глицериннің эфирлерінен және жоғары молекулалы май қышқылдарынан тұрады. Глицериннің жалпы формуласы: СН2 – О – СО – R1 | CH – O- CO – R2 | CH2 – O – CO – R3 Мұндағы R, R2,R3,- май қышқылдарынын радикалдары. Табиғи майларда 200-ден астам әртүрлі май қышқылдары бар. Олардың көпшілігінде углеродтар атомы 8-ден 24-ке дейін. Өсімдіктердегі майлардың пайда болуы және жинақталуы организмдердің тіршілігімен тығыз байланысты жүреді. Ол белгілі өсімдік түрінің тұқымқуалаушылық ерекшеліктеріне, онтогенезінің кезеңдеріне және қоршаған ортаға, тіршілік ортасының ерекшеліктеріне байланысты. Тұқымдардың немесе жемістердің пісіп - жетілу процесінде, майдың мөлшері және оның химиялық құрамы тұрақты емес тұқым немесе жемістің қалыптаса бастағанынан толық піскенше көбейеді. Бұл процесте майлардың сапалық құрамы (қаныққан немесе қанықпаған) азды - көпті тұрақты болады. Климат факторлары жарық, жылу және ылғал өсімдік мүшелерінде майдың түзілуіне немесе пайда болуына елеулі әсер етеді. Оңтүстік ендіктерден Солтүстікке жылжыған сайын өсімдіктегі майдың мөлшері артады және майдағы шексіз қышқылдардың мөлшері артады. Солтүстік ендіктердегі өсімдіктер мүшелерінде май мөлшерінің көп болуы және қанықпаған май қышқылдарының мөлшерінің артуы өсімдіктерге суықтан сақтануға мүмкіншілік береді. Географиялық ендікке байланысты зығыр майындағы (Linum-Лен) йодтың саны (қышқылдың болуын сипаттайды) былайша өзгеретіндігі анықталды. Қазіргі заманғы көзқарас бойынша климаттың әсерін, оның әртүрлі факторларын бір-бірінен ажыратып қарауға болмайды және өсімдіктің табиғи фитоценоздар жағдайында немесе екпе жағдайда өскендігін де есепке алу керек. Жарық және жылу – климаттың өсімдік тіршілігіндегі биохимиялық процестерге әсер ететін маңызды факторлары. Ол процесс өз кезегінде өсімдік мүшелерінде майдың түзілуіне әсер етеді. Климаттың тағы бір маңызды факторлары – ол, әрине су. Су өсімдіктегі кез келген органикалық заттың құрамында негізгі материал болып саналады. Судың жеткіліксіздігі өсімдіктің синтетикалық қызметін нашарлатады, оның ішіндегі май қышқылдарының және триглицериндердің де түзілуін нашарлатады. Майлардың түзілуіне топырақ құрамы және екпе жағдайдағы өсімдіктерге тыңайтқыштар әсер етеді. Майлардың қасиеті май - қышқылдарының сапасымен, олардың сандық ара қатынастарымен, глицеринмен байланыспаған бос май қышқылдарының пайызымен және әртүрлі үшглицериндердің ара қатынасымен анықталады. Майлардың химиялық қасиеті олардың сабындану, ащылану, кебу және гидрогенизацияға қабілетсіздігімен көрінеді. Өсімдік майларын екіге бөлуге болады: 1) Сұйық майлар. - кеуіп қалмайтын: зәйтүн (оливка), бадам (миндаль), жер жаңғағы (арахис), үпілмәлік (клещевина); - жартылай кебетін: күнбағыс (подсолничьник майы, мақта (хлопок) майы, жүгері (кукуруза) майы. 2) Қатты майлар (какао майы). жүктеу/скачать 343.62 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|