Дәрістердің ҚЫСҚаша мазмұны дәріс – Тәрбиенің тұжырымдамалық негіздері
жүктеу/скачать 189.96 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ДӘРІС - 10. БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА БУЛЛИНГТІҢ, КИБЕРБУЛЛИНГТІҢ, МОББИНГТІҢ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ Жоспар
| Әдебиеттер
1. Сынып жетекшісі жұмысының әдістемесі. Әдістемелік ұсыныстар. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2015. – 17 б. ДӘРІС - 10. БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА БУЛЛИНГТІҢ, КИБЕРБУЛЛИНГТІҢ, МОББИНГТІҢ АЛДЫН АЛУ ШАРАЛАРЫ Жоспар Интернеттің пайда болуының арқасында «виртуалды байланыс» пайда болды, ол көптеген адамдар үшін коммуникацияның қосымша ресурсына айналды және жаңа әлеуметтік мүмкіндіктер ашты. Қазіргі жағдайда жасөспірімдерді әлеуметтендіру процесі интернетке тез ауысады (Кондрашкин, Хломов, 2012), онда танысу мен жаңа анықтамалық топтар пайда болудан басқа, жасөспірімдер әртүрлі әлеуметтік рөлдер мен мінез-құлық нормаларын игере алады. Кәдімгі әлеуметтік кеңістікте орын алатын барлық коммуникативтік процестер шын мәнінде виртуалды «қайталанады» және олар көбінесе виртуалды байланыспен күшейтіледі және ауыстырылады. Интернет-кеңістіктегі қарым-қатынас дағдылары жаңа ерекшеліктерге ие болады және әлеуметтік қарым-қатынастың әдеттегі ерекшеліктерін күшейтеді. Интернеттің таралуы және жасөспірімдердің әлеуметтік желілердегі қарым-қатынасқа деген қызығушылығы олардың пайдаланушылық құзыреттілігінің аздығымен және желідегі қарым-қатынас этикасын сақтау қажеттілігін түсінуімен үйлеседі. Этикалық шекаралардың болмауы және құпиялыққа кепілдік беру желідегі әлеуметтік және агрессивті қарым-қатынас модельдерінің пайда болуына әкеледі. Жасөспірімдер киберкеңістікке өздерінің жасына таныс топтағы өзара әрекеттесу үлгілерін: «жеке адамды топпен қабылдамау және қудалау», «оқшаулау және өзін-өзі оқшаулау» және т.б. игереді. Кибербуллингтің психологиялық аспектілері виртуалды ортаның өзіндік ерекшелігімен байланысты және оны дәстүрлі қудалаудан ажыратады. Оларға мыналарды жатқызуға болады: - сталкердің иесіздігі және оның жәбірленушісін үнемі тауып алуға мүмкіндігі бар; - кибербуллинг құрбанының компьютерге кіруді шектеу (ұялы телефон, планшет және т. б.) және құрдастарымен қандай да бір қарым-қатынас жасау мүмкіндігінен айыру қорқынышынан ата-аналар мен ересектерден қудалау оқиғаларын жасыруға ұмтылысы; - мұндай әрекеттер үшін жазаның болмауымен және қудалау үшін жауапкершіліктің бөлінуімен қатар, қудалау куәгерлерінің үлкен саны мен иесіздігі. Интернеттегі рұқсат етілген анонимділік жасөспірімге өз өмірінің әртүрлі көріністерімен және әртүрлі әлеуметтік рөлдермен тәжірибе жасауға мүмкіндік береді, басқалардың теріс бағалауынан немесе тікелей қарым-қатынаста болатын әлеуметтік санкциялардан қорықпайды. Алайда, виртуалды байланыс қоршаған ортаның реакцияларының жаңа көріністерімен байланысты қауіптердің пайда болуына әкелді. Байланыс субъектілерінің анонимділігі жасөспірімнің Интернеттегі адаммен қиылысу ықтималдығын арттырады, сонымен қатар ол ойдан шығарылған рөлді қолданады. Жасөспірімде ұялшақтық пен өз-өзіне күмәнданудың әдеттегі деңгейінің төмендеуі оның нақты өмірде көрсетпейтін 4 мінез-құлық түрлерін (мысалы, конфессия, құрбандық шалу, өзін-өзі кінәлау және т.б.) көрсете бастайды. Алайда, жасөспірім авторды және интернеткеңістіктегі қарым-қатынастың барлық қатысушыларын бұғаттауға болатындығын ұмытып кетеді. Бұл жағдай кәмелетке толмаған адамның психологиялық соққы алуына әкеледі. Агрессордың жеке жауапкершілік деңгейінің төмендеуі оны бір мезгілде ақпараттық ортаның элементіне айналдырады, онда ол ренжіген адамның агрессиясынан оңай жасыра алады. 1993 жылы Норвегиялық психолог Д. Ольвеус балалар мен жасөспірімдер ортасындағы қудалаудың жалпы қабылданған анықтамасын берді: «буллинг (қорлау) — бұл әдейі жүйелі түрде қайталанатын агрессивті мінез — құлық, оның ішінде күш көрсету немесе күш теңсіздігі» (Olweus, 1993) — бұл тақырып балалар топтары контекстінде (Бочавер, Хломов, 2013) – жалпы жарақат салдарынан да, оның кең таралуына байланысты ең көп талқыланған тақырыптардың біріне айналды. Жәбірленушіні сырттай қудалауды жүзеге асырғысы келетіндер үшін интернет-ортаның заманауи кеңістігі оған қудалау процесін өткізуге мүмкіндік берді. Ересектер үшін қолжетімді емес дәстүрлі буллинг кеңістігі — мектеп, мектеп ауласы, мектеп автобусы, мектепке және мектептен шығатын жол жасөспірімдер үшін Қауіпсіз интернет кеңістігіне оңай көшті. Кибербуллинг – бұл шетелде де, Қазақстанда де агрессивті қудалау үшін Интернеттің анонимділік және пайдаланушылардың шексіз саны сияқты мүмкіндіктерін пайдаланатын қудалаудың жаңа және тез таралатын түрі. Кибербуллинг – қорлау, агрессия, қорқыту бар хабарламалармен қудалау; бұзақылық; әртүрлі интернет қызметтері арқылы әлеуметтік бойкот жариялау. Ағылшын сөзі буллинг (bullying, bully — төбелескіш, бұзық, дөрекі, зорлаушы) қорқытуды, қорлауды, жәбірлеуді, физикалық немесе психологиялық террорды білдіреді, ол басқа қорқыныш тудыруға және сол арқылы оны өзіне бағындыруға бағытталған. Жалпы алғанда, бұл құбылыс троллингтің жалпы сөзі деп аталады. Троллинг пен буллинг әртүрлі мақсаттарға ие, бірақ олардың тактикалық әдістері ұқсас. Троллингтің бастапқы мақсаты мен міндеті – өзіндік жарнама және сайтты (өнімді) алға жылжыту. Керісінше, кибербуллинг – бұл интернеттегі заңды бұзатын әрекеттер. Жасөспірімдерді шынайы өмірде өз құрдастарымен қудалау мен қорлаудың қазіргі жағдайында олар виртуалды әлемге жасөспірімді ұрып-соғу және қорлау көріністері бар YouTube бейнелерін жариялау, әлеуметтік желілерде беделді фотосуреттерді, жеке ақпаратты және т.б. жариялау арқылы жіберіледі. Кибербуллинг деп аталатын қорлаудың жаңа түрлері балаларға, атааналарға және мамандарға үлкен алаңдаушылық тудыруда. Қазіргі зерттеушілер кибербуллингтің келесі негізгі түрлерін қарастырады: - флейминг, - гриффинг, - троллинг, - жала жабу, - өзін басқа ретінде беру, - құпияларды ашу және алаяқтық, - ерекшелік/остракизм, - киберсталкинг, - секстинг. Интернеттегі ақпараттық процестердің технологиялық ерекшелігі – онда орналастырылған ақпарат еш жерде жоғалмайды, сондықтан стигматизация (грек тілінен.- «төте жол, стигма») ақпарат интернетте мәңгі сақталады. Кибермоббинг – (ағылш. Cyber-Mobbing), сондай-ақ Интернет-моббинг (Internet-mobbing) – бұл қасақана қорлау, қорқыту, жала жабу және қазіргі заманғы компьютерлік технологиялар мен байланыс құралдарын қолдана отырып, адам туралы басқа да мәліметтерді, әдетте, ұзақ уақыт бойы хабарлау. Мұндай бұзақылық әрекеттерді жасаған адамдар көбінесе «Булли» немесе «Мобберлер» деп аталады. Интернеттің мүмкіндіктеріне байланысты моббингке тән психологиялық қысымның дәстүрлі түрлеріне келесі функциялар қосылады: - Жеке өмірге тәулік бойы араласу. Кибермоббингтің уақытша немесе географиялық шегі жоқ. Шабуылдар мектептен немесе жұмыс күнінен кейін аяқталмайды. Кибербұзақы (моббер) тәулік бойы құрбанға техникалық құралдар арқылы тікелей қол жеткізе алады: ұялы телефон немесе әлеуметтік желілердегі профиль және электрондық пошта. Тұрақты нөмірлер мен есептік жазбалардың арқасында жәбірленуші моббинг шабуылдарынан және үйден қорғалмайды. - Екінші жағынан, өте табанды емес және қабілетті бұзақыны қара тізімге енгізіп, оның хабарламаларын спам ретінде белгілеуге болады. Аудиторияның шексіздігі, ақпаратты тарату жылдамдығы. Электрондық техникалық құралдармен жіберілген хабарламаларды немесе суреттерді желіде болғаннан кейін бақылау өте қиын. Мысалы, бейнелер бір интернет-порталдан екіншісіне оңай көшіріледі, сондықтан аудиторияның мөлшері мен кибермоббингтің таралу өрісі «әдеттегі» моббингке қарағанда әлдеқайда кең. Ұзақ уақыт ұмытып кеткен мазмұн қайтадан көпшіліктің көзіне түсуі мүмкін және жәбірленушіге оны бейтараптандыру қиын болады. Кибермоббердің анонимділігі. Киберқылмыскер өзін құрбанына көрсетпейді, жасырын түрде әрекет ете алады, бұл оған қауіпсіздікті қамтамасыз етеді және оның теріс «кибер белсенділігінің» мерзімін көбейтеді. Жәбірленушінің кім екенін білмеуі, оны «басқа» адам оны қорқытып, тыныштықтан айыруы мүмкін. Интернеттегі кибермоббингтің құрбаны болған кәмелетке толмағандар көбінесе бұрын нақты өмірде моббинг немесе қорқыту құрбаны болғандар. Құрбандар мен мобберлер/буллерлердің негізгі саны 11-16 жас аралығында - жыныстық жетілу, ол кез-келген қорлауға, қауесеттерге және әлеуметтік сәтсіздіктерге жоғары сезімталдықпен сипатталады. Кәмелетке толмағандардың жоғары пайдаланушылық белсенділігі интернет-кеңістіктің қауіптілігі және оларды болдырмау немесе жеңу жолдары 6 туралы нашар хабардарлығымен үйлеседі, осыған байланысты кәмелетке толмағандарды ағарту және алдын-алу қажеттілігі айқын. Интернеттегі жағымсыз жағдай туындаған жағдайда гипотетикалық мінез-құлықты талқылау кезінде 6-9 жастағы балалардың 77%-ы атааналарынан көмек сұрауға жауап береді, ал 15-17 жастағы балалардың 54%-ы бұл мәселені қалай шешетінін көрсетпестен өз бетінше шешуді жоспарлап отыр (Беспалов, 2010). Көбінесе зардап шеккендер ата-аналардан немесе мұғалімдерден тиісті көмек ала алмайды, өйткені оларда әлі де кибербуллингтің алдын-алу жұмыстарын жүргізу туралы тәжірибесі мен білімі жоқ. Мұғалімдер кибершабуыл немесе кибербуллинг жағдайларын олардың пайда болу кезеңінде мектепте уақытында біліп, алдын ала алмайды. Әдетте мұғалімдер қақтығыс күшейген кезде мұндай жағдайлар туралы кеш біледі. Мектептегі кибертеррорды анықтау бойынша алдын-алу шаралары жанжалды тоқтатып, оның таралуына жол бермейді. Қазіргі қоғамның алдында ақпараттық кеңістіктегі коммуникацияларды реттеу және пайдаланушылардың, әсіресе кәмелетке толмағандардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, оларда кибер этиканы дамыту міндеттері тұр (Войскунский, 2010). Цифрлық әлемнің кез-келген жерінде, іс жүзінде, жалпы жауапкершілік қағидаты қолданылады: барлық адамдар не нәрсеге, не істеп жатқандарына, интернетте не жариялайтынына жауап береді. Әлемдік қоғамдастықта интернеттегі моббинг пен буллингке қарсы күреске бағытталған заң жобалары әзірленген (Оңтүстік Корея 2007 ж.; Франция 2011ж.; АҚШ 2008-2011ж.ж.). Германияда кибермоббинг жеке немесе азаматтық-құқықтық құқық бұзушылық болып саналады, бұл 5 жастан жоғары ересектер үшін ең жоғары жазаны тудырады. Жасөспірімдер, әдетте, аз жазаланады-10 күнге дейін қамауға алу немесе мәжбүрлеп түзету жұмыстары. Ресей Федерациясындағы Азаматтық Бастама және әлеуметтік қызметтер оқу орындарындағы моббинг пен буллинг мәселесін түсініп, кеңес беру жұмыстарын бастады және Сенім телефондары ашылды (мысалы, СанктПетербург Үкіметінің Санкт-Петербург қаласының әлеуметтік саясат жөніндегі комитетінде). Сонымен қатар, ВКонтакте.RU әлеуметтік желісінде – нақты уақыт режимінде кеңес алуға болатын «Анти-Кибермоббинг» (Anticybermobbing) тобы бар. Алайда, Қазақстанда мобберлер/буллерлер мен кибермоббинг/кибербуллинг құрбандарын анықтайтын заңнамалық база жоқ. Кәмелетке толмағандар арасында осындай құбылыстардың алдын-алу үшін атааналар мен мұғалімдерді даярлау бағдарламалары жоқ. Кәмелетке толмағандардың медиақұзіреттілік саласында балалармен жұмыс істейтін ата-аналардың, мұғалімдердің және басқа мамандардың білімін жетілдіру – кибермоббинг пен кибербуллингке қарсы күресте ең тиімді алдыналу болуы мүмкін. Психологиялық қызмет жұмысының ерекшелігі қазіргі заманғы интернет – технологиялар кеңістігінде кәмелетке толмағандар арасында кибербуллинг пен кибермоббингтің туындауының алдын алу бойынша профилактикалық жұмыс шеңберінде мамандардың балалармен ведомствоаралық өзара ісқимылын ұйымдастыруға және тиімді іске асыруға мүмкіндік береді. Қызмет интернет-технологиялар ортасында кәмелетке толмағандардың зорлықзомбылығының алдын алу бойынша психологиялық-педагогикалық қызметке балалармен жұмыс істейтін педагогтар мен мамандарды даярлауды қамтамасыз етуге арналған ресурстарға ие. Психологиялық қызмет мамандары кибербуллингке немесе кибермобббингке ұшыраған ата-аналармен және кәмелетке толмағандармен алдын алу жұмыстары үшін құзыреттерге ие. Мақсаты: алдын алу субъектілерінің мамандарымен және ата-аналармен ведомствоаралық өзара іс-қимыл арқылы білім беру ұйымдарында буллингтің және заманауи интернет-технологиялар кеңістігінде кәмелетке толмағандардың психологиялық зорлық-зомбылығының алдын алу. Міндеттері: 1. қазіргі заманғы білім беру ұйымдарында буллингке және интернеттехнологиялар ортасында зорлық-зомбылыққа қарсы тұру мәселелерінде кәмелетке толмағандардың психологиялық құзыреттілігін арттыру; 2. басқа ведомстволардың, оның ішінде құқықтық және IT бағыттағы мамандарын тарту арқылы кәмелетке толмағандардың компьютерлік және құқықтық құзыреттілігін арттыру; 3. ата - аналарды интернет-ресурстарды қауіпсіз пайдалану, кәмелетке толмағандардың дербес деректерін, оның ішінде оларға зиян келтіретін ақпараттан қорғау мүмкіндіктері туралы хабардар ету; 3. сындарлы бала-ата-ана өзара іс-қимылы мәселелерінде ата-ана құзыреттілігін арттыру; 4. қазіргі заманғы интернет-технологиялар кеңістігінде кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылықтың туындауының алдын алу мәселелерін кешенді шешу үшін профилактика субъектілерінің мамандарымен ведомствоаралық өзара іс-қимыл. жүктеу/скачать 189.96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|