Дипломдық жұмыс. Кенесары – қолбасшы, дипломат м а з
жүктеу/скачать 130.03 Kb.
|
| ҚОРЫТЫНДЫ
Кенесары талантты қолбасшы ретінде соғыс кезінде әр түрлі соғыс тактикасын пайдаланған. Қазақстанның кең даласы оған жылжып орын ауыстыра соғыс жүргізу әдісін кеңінен колдануға мүмкіндік берді. Кенесары жігіттері шебер шабандоз болғандықтан, жер жағдайын жақсы білгендіктен қуғыннан жиі құтылып кетіп отырған. Олар дұшпанды айналып өтіп, тұтқиылдан көкжелкеден соққы беретін. Мысалы, 1844 жылы билеуші сұлтан Ахмет Жантөриннің отряды Кенесарының ізіне түскен кезде, төтеннен сыртынан соққы алып, толық дерлік жойылып кетті. Кенесары хандығының ішкі саяси құрылысына талдау жасауды аяқтай келе, өзара тартыс пен барымтаның, патша өкіметінің орталық саясаты және Қоқан мен Хиуа езгісінің ауыртпалығын бастан кешкен халықтың қалың бұқарасы халық күшін біріктіріп, топтастыратын өкімет билігінің қажеттігін ертеден-ақ түсінгенін айта кету керек. Кенесары ханның дипломатиялық саясатшыл қабілеті азаттық көтерілістің басында-ақ пайда болған. Кенесары хан қазақ халқының біртұтастығын Ресей империясының қарамағында егеменді ел дәрежесінде сақталуын көкседі. Ол ақ патшаны, Ресейді бейбіт өмір сүруге шақырды. Тарих тәуелсіздік жолы – қиын жол екендігін дәлелдеді. Тек санасы жоғары, бірлігі бар, өнерлі де, өнегелі болған елде ғана тәуелсіздік баянды болады. Хан Кенекеңнің өмірі, оның өсиеті осының көрінісі. Хан Кенекең халқымыздың қаһарман перзенті болу жолы ерекше. Ол – елім деп еңіреген, халқым деп қайысқан, қан жұтқан ұл. Батыр – бір оқтық. Осылай бола тұрса да хан Кене көзін, өлімге байлаған. Қорықпайтын адам жоқ. Бірақ ол сол пендешілік сезімді ақыл-ойға, парасатқа женгізіп, батырлықты даналыққа мәңгілікке жалғастырып кеткен жөн. Осындай жаналықтармен қатар Кенесары армиясында ортағасырлық ескі күрес әдістері де пайдаланылды. Қырғыз манаптарымен қақтығыс кезінде шайқас батырлардың жекпе-жегімен басталып отырған. Сонымен қатар қарсы жақтың өлген адамдарының бас терісін сыдырып алатын болған т. б. Сөйтіп, тәртіпті армия құрған Кенесары оны сол уақыт талабына сай әскери өнерге үйретуге күш салды. Сондықтан әскери күштерді ұйымдастыруда кейбір жаналықтар енгізуді ойластыруы осындай себептерден туған болатын. Азиялық халықтардың әскери өнерінде ғасырлар бойы сақталынған күштің саны мен қолбасшының тапқырлығына, тәртіпке негізделген соғысу тактикасы қару-жарақтың сапасының артуымен бірқатар өзгерді. Зеңбіректердің гүрсілдеген дауысы, найзағай отындай шашыраған оты бұрын суық қарумен соғысқа машықтанған атты қазақтарға қиын соқты. Негізінде хан Кенесарының дарынды қолбасшылық қасиеті, орыс әскерлерінің ашық ұрыстағы соғысу әдісімен таныстығы, қазақ жасақтарының күшін ептілікпен пайдалануы азаттық күрестің тегеурінді болуына әсерін тигізгені анық. «Қырғыздар, сөз жоқ, ержүрек халық. Қалмақтармен және де басқа жауларымен ашық күресте сан жеңістерге жеткен. Әрине, біздің әскерімізге қарсы тұра алмайды. Олардың тегеуріні қайратты айғай-шумен дүрсе қоя бергенде, үрейленесің. Алайда мылтықтарымен төрт бұрыштанып бірыңғай тізіле қалған байырғы әскерді көргенде, олар кейін шегініп, жөңкіледі» Завалишиннің осы сипаттамасы әртүрлі сөздермен берілсе де, жалпы мазмүны көптеген авторлардың еңбектерінде қайталанған. Кенесары хандығының ішкі саяси құрылысына талдау жасауды аяқтай келе, өзара тартыс пен барымтаның, патша өкіметінің орталық саясаты және Қоқан мен Хиуа езгісінің ауыртпалығын бастан кешкен халықтың қалың бұқарасы халық күшін біріктіріп, топтастыратын өкімет билігінің қажеттігін ертеден-ақ түсінгенін айта кету керек. Кенесарының орталықтандырылған біртұқтас мемлекет құруға талаптануы халық мүддесіне сай келген. Ханның қолбасшылық қасиеті, соңынан ерген халықтың басын біріктіріп, күреске баулудағы нәтижелері орыс әскерлерімен ұзақ жылдарғы күресте мейлінше айқын көрінді. Кенесарының айлакер де, терең ойлы саясатшы және дипломатиялық қасиеттерін патша губернаторларымен алмасқан хаттарынан көруге болады. Кенесары Қасымұлының азаттық қозғалыстың мақсатына жету жолында дипломатиялық айла-амалдарды шебер пайдаланғандығын мейлінше айқындайтын оның хаттары. Архив қорларында, жарияланған деректемелік жинақтарда қазақ ханының мақсатымен ниетінің мазмұнын ашатын көптеген құжаттар сақталынған. жүктеу/скачать 130.03 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|