Маңғыстау облысының агроөнеркәсіптік саланы дамыту мәселелері

3. АГРОӨНЕРКӘСІП КЕШЕНІН МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУДІҢ БАСЫМДЫ БАҒЫТТАРЫ

1. 
   Агроөнеркәсіп кешенінде мемлекеттік басқаруға байланысты нормативтік, құқықтық ұсыныстар
   

• 
  Ауыл шаруашылығына қажетті өндіріс өнімдерін шығару мен оларға тән қызмет көрсету сапасын жақсарту саласы;
  
• 
  ауыл шаруашылығы;
  
• 
  агросала мен агроөндірістің тұтастануы, бұл сала шикізат дайындау, сақтау, өңдеу ісімен шұғылданады, ауыл шаруашылығы шикізат өнімдерімен агроөнеркәсіп кешеннің ең соңғы өнімдерін тарату ісімен шұғылданады [100].
  

• 
  Ірі, орташа және ұсақ шаруашылықтарды жүйелі түрде біріктіріп, олардың меншіктік формасының әр түрлігіне байланысты жағдайларды ескере отырып, сонымен қатар шаруашылықты басқару формаларының әрқилығына байланысты оларды тиімді бөлуді, яғни өндіріс салаларының тиімді бөлуіне көмек көрсету;
  
• 
  Агроөнеркәсіп кешендегі ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп саласының арасындағы бағалар паритетін қолдау және қамтамасыз ету.
  
• 
  Аграрлық секторды қолдап, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін пайдаланып инвестиция деңгейін жоғарылату;
  
• 
  Нарық принциптерінің әдемі үйлесімділігін мемлкет тарапынан әсер ететін олардың өтілімділігін қамтамасыз ету және агроөнеркәсіп кешенін коммерциялық құрылымдар жағынан серіктестердің монополизмге қозғалысының бағыттарын жеңіп шығуға талпындыру;
  
• 
  Отандық тауар өндірушілерді қорғау жүйесі.
  

• 
  агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың және экономикалық деңгейі жағынан мүмкіндіктері бар ауыл территориясындағы агрокешендерді дамытудың кең ауқымдылығы;
  
• 
  агроөнеркәсіптік кешенінің халықаралық келіссөздерге сай болуы, яғни ауыл шаруашылығы өнім-деңгейінің санитарлық және фитосанитарлық нормалардың талаптарына сай болуы;
  
• 
  мемлекет тарапынан өткізілген шаралардың анық болуы;
  
• 
  мемлекеттік қолдау көрсетудің елді мекендерге жеткізілуі; отандық агроөнеркәсіп кешенінің бәсекеге қабілеттілігін дамытудың түрлері;
  
• 
  ішкі нарықтың бәсекелестігін жауапкерсіздіктен қорғау;
  
• 
  мемлекеттік басқару деңгейлерінің арасындағы айырмашылықтар үстемдігі;
  
• 
  агроөнеркәсіптік кешен және ауылдық елді пункттерді мекендеген халықтардың экологиялық қауіпсіздіктерін қорғау;
  
• 
  қоғамдық біріккен кәсіпкерлік ассациациялармен ұйымдаса жұмыс жүргізу;
  
• 
  мемлекеттік реттеудің шараларының тиімділігі;
  
• 
  ауылдық аймақтар және агроөнеркәсіп кешендерін дамытуға жыл сайынғы мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдаудың қажетті көлемін қамтамасыз ету;
  
• 
  агроөнеркәсіп кешенінің субъектілерінің әрекеттесу формасының оңтайлы түрін дамыту.
  

• 
  Агроөнеркәсіп комплексі мен ауыл шаруашылығын қаржыландыруды дамыту;
  
• 
  Агроөнеркәсіптік кешенді үздіксіз қаржыландырып отыру;
  
• 
  Сатып алу және баға интервенциясын өткізіп отыру;
  
• 
  Арнайы ұйымдарды құру;
  
• 
  Агроөнеркәсіп кешен тауарларының экспорт пен импорттын қадағалау, тепе-теңдігін реттеу;
  
• 
  Агроөнеркәсіп кешенінің техникалық жабдықталуын қамтамасыз ету;
  
• 
  Агроөнеркәсіп кешенін маркетингтік қамтамасыз ету;
  
• 
  агроөнеркәсіп кешенді ғылымдық және нормативтік әдістемелік жағынан қамтамасыз ету;
  
• 
  Әлеуметтік-инженерлік инфрақұрылымды дамыту үшін инвестиция тарту;
  
• 
  Ауыл тұрғындарынын көші-қон саясатын реттеу;
  
• 
  Салықтық, бюджеттік, кедендік-тарифтік техникалық шараларды мемлекеттік реттеу. Осы шаралардың барлығы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерімен анықталады.
  

Сурет 6 – Қазақста Республикасында агроөнеркәсіп кешенін мемлекеттік реттеудің негізгі құралдары

Ескерту – автормен [102] әдебиет материалдары негізінде жасалған

Кесте 15 – 2017 - 2020 жылдары АӨК дамытуға жұмсалған бюджет қорының құрылымы

Ауылдық жерлерді мемлекеттік реттеу үшін қаржыландыру саясатын қолдау және шаралар жүргізіп отыру, және қаржысына бағыттау Қазақстан Республикасында заң актілерімен, мемлекеттік, салалық және аймақтық бағдарламалармен, ал жыл сайынғы қаржыландыру көлемі заңда республикалық бюджет туралы заң бойынша және маслихат шешімімен жергілікті бюджет сол жылғы қаржы бюджетіне сай болуы керек. Агроөнеркәсіп кешенін мемлекеттік реттеу және ауыл тұрғындарын жақсы жағдайлармен қамтамасыз ету мемлекеттің келесі негізгі мақсаттарынан туындайды:

• 
  Ауылдық аймақтарды әлеуметтік-инженерлік инфрақұрылымды дамыту және ауыл тұрғындарын жақсы жағдайлармен қамтамасыз ету;
  
• 
  Азық-түлік қауіпсіздігін мемлекет тарапынан қамтамасыз ету;
  
• 
  Бәсекелеске қабілетті ауыл шаруашылық өнімдерін және оларды өңдеуден өткізу үшін экономикалық ахуал құру.
  

• 
  Агроөнеркәсіптік кешен және ауылдық аумақтарды қаржыландыруды дамыту;
  
• 
  Агроөнеркәсіптік кешенді субсидиялау;
  
• 
  Сатып алу және баға интервенциясын жүргізу;
  
• 
  Арнайы мамандандырылған ұйымдар құру және олардың қызметін реттеу;
  
• 
  Агроөнеркәсіптік кешенін экспорттау және импорттау үшін шығарылған товарларын реттеу;
  
• 
  Агроөнеркәсіптік кешенінің техникалық жабдықталуы;
  
• 
  Агроөнеркәсіптік кешенінің информациялық-маркетингтік жабдықталуын қадағалау;
  
• 
  Агроөнеркәсіптік кешенін ғылыми және нормативтік әдістемелік жағынан қамсыздандыру;
  
• 
  Әлеуметтік және инженерлік инфраструктура саласын дамытуға инвестиция тарту.
  
• 
  Көші-қонның, ауылдарды ауылдармен алмастырудың тиімді жолдарын тауып ұйымдастыру;
  
• 
  Қазақстан Республикасында заң актілеріне сәйкестендіріле жүргізілетін шаралар: салықтық, бюджеттік, кедендік-тарифтік, техникалық және басқа да шараларды реттеу [104].
  

• 
  Ауылдық аймақтарда инженерлік инфрақұрылымын дамыту және ауыл тұрғындарын жайлы өмір сүруіне жағдай жасау;
  
• 
  Мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
  
• 
  Агроөнеркәсіп кешенімен ауылдық аймақтарда тұрақты экономикалық және әлеуметтік дамуын қамтамасыз ету;
  
• 
  Ауыл шаруашылық өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін және олардың өнімдерінің өңдеуден өтуіне экономикалық жағдай құру.
  

• 
  Жер және басқа да ауыл шаруашылығы өндірісі факторларын иемдену және пайдалану бойынша қалыптасатын қатынастар;
  
• 
  Материалдық техникалық ресурстарға ауыл шаруашылығы өнімдеріне шикізат пен азық-түлікке сұраным мен ұсыныс;
  
• 
  Нарық инфрақұрылымының жай күйі;
  
• 
  Ауыл шаруашылығы және өнеркәсіп өнімдері бағаларының ара қатынасы;
  
• 
  Ауыл шаруашылығы тауарларын өнірушілер және халықтың басқа топтары табыстарының ара қатынасы;
  
• 
  Ауылды елді мекендердегі өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымдардың дамуы;
  
• 
  Азық-түліктің негізгі әлеуметтік демографиялық және халықтың аумақтық топтары үшін азық-түліктің табиғи және экономикалық қол жетімділігін қамтамасыз ету қажеттілігі.
  
• 
  Агроөнеркәсіптік кешен және ауыл шаруашылығымен шұғылданатын елді мекендер территориялары экономикалық өсімге бейімдеу, оларды дамытудың маңыздылығы жоғары.
  
• 
  Ауыл шаруашылығы өнімдерінің санитарлық және фитосанитарлық нормаларының халықаралық шарттар талаптарына сәйкестендірілуі;
  
• 
  Мемлекет саясатының жүргізілген саясатының анықтығы;
  
• 
  Мемлекеттік қолдау шараларының тұрақты мекен-жайларға жеткізілуі;
  
• 
  Отандық агроөнеркәсіптік кешендерінің бәсекеге қабілеттілік ерекшеліктері;
  
• 
  Ішкі нарықта жауапкершіліктері нашар бәсекелестерден қорғануын қамтамасыз ету;
  
• 
  Мемлекеттік басқару ұйымдарының деңгейлері арасындағы олардың басқару мүмкіндіктерін ара жігін анықтау, жіктеу, талдау;
  
• 
  Агроөнеркәсіп кешені, ауылдық жерлердің тұрғындарының экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
  
• 
  Мемлекеттік реттеу іс шараларының тиімділігі;
  
• 
  Агроөнеркәсіп кешені және ауыл территориясын тұрақты дамыту және мемлекет тарапынан көрсетілетін жыл сайынғы көмекті ұйымдастыру;
  
• 
  Агроөнеркәсіптік кешен субъектілерінің ара қатынастарының оңтайлы түрлерін дамыту [105].
  

• 
  ауыл шаруашылық техниканы қаржылық лизингтеу;
  
• 
  ауыл шаруашылық техниканы арнайы технологиялық жабдықтармен жабдықтау;
  
• 
  мал шаруашылығы субъектілерін арнайы техникалық жабдықтармен жабдықтау, ауыл шаруашылық азық-түлік өнімдерін ұқсату;
  
• 
  машина-технологиялық станциялар құру;
  
• 
  мақсатты қарыздар беру;
  
• 
  алыс шетел техникасын сатып алуға;
  
• 
  Басқарушы субъект ауыл шаруашылығы өнім өндірішілеріне, жеке өндірішілерге (мемлекеттік жарғылық капиталынсыз) машина технологиялық станцияларға, сервис- орталық.
  

• 
  Кредиттің ауқымы 1-ші топ бойынша 1:6, 2-ші топ бойынша 1:4. Ең соңғы ауыл шаруашылығын несиелеу серіктесіне берілетін несие сомасы оның жарғылық ккапиталға саяған жарнасына байланысты болады.
  
• 
  Несие беру мерзімі 1- ші топ бойынша 1-7 жыл, ал 2-ші топ бойынша 1-5 жыл;
  
• 
  Жылдық проценттік көрсеткіші 8-9%, соңғы қарыз алушы (4 процент) копорация алады, 4-5% -н ауылдық несиелік серіктестігі алады.
  

Кесте 16 - Мемлекет саясатын жүзеге асыратын негізгі бағытта агроөнеркәсіптік кешенін тиімді дамытуды қолдау

«Аграрлық несиелік корпорация» АҚ несиелеудің жаңа бағыты бойынша бірлестіктерді несиелеудің ауыл шаруашылығына инфрақұрылымында жеңілдік жағдайларын құру, ауылдық кооперативті бірлестіктер, оларды дайындау, өңдіру, тасымалдау, сақтау, өңдеу (ауыл шаруашылық өнімдерін) қамтамасыз ету қызметі. Осылардың бәрін несиелеу үшін жеңілдіктер қарастыру т.б. Ауыл шаруашылық тұтынушы кооперативтерінің қолдаушылары болып фермерлік, үй-шаруашылық, ауыл шаруашылық өнімдерін (ет, сүт, жемістер, күнбағыс майлары, дақылдары, мақта т.б.) және өнімді қайта өтеу мекемелері.

• 
  Жеңіл және тамақ өндірісі;
  
• 
  Балық өнімдерін тарату, өсіру және өңдеу;
  
• 
  Бизнеске инвестиция тарату ауылдық жерде;
  
• 
  Туризмдерді дамыту, қонақ үйлер бизнесіжәне жол беккеттеріндегі сервис;
  
• 
  Селолық сауда пунктерін және қоғамдық тамақтану пунктерін ашуды кеңейту [108].
  

1. 
   АӨК субъектілерін қаржылық сауықтыру;
   
2. 
   АӨК субъектілері үшін тауардың, жұмыс пен қызметтердің экономикалық қолжетімділігін арттыру;
   
3. 
   АӨК субъектілерін қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесін дамыту;
   
4. 
   АӨК мемлекеттік реттеу жүйесінің тиімділігін арттыру (ҚР АШМ ҚР ҮҚ 18 2013 №151)
   

Ескерту – автормен [118] әдебиеттің мәліметтері негізінде құрастырылған

Біздің еліміз үшін де бұндай ауыл шаруашылық кооперативтерінің құрылуы ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу мен өткізуді орталықтандыруға мүмкіндік береді. Осының арқасында шағын шаруалар, сауда фирмалары мен аграрлары кооперативтерге біріге отырып, өзара тиімді іс-әрекеттер жасайды, шығындарын анағұрлым қысқартады, материалдық-техникалық базаларын нығайтады, жалпа ЖІӨ-дегі үлесі артады. Бұл жаңа әдіс ауыл шаруашылық кооперациясын дамытуға және еліміздің АӨК-нің нәтижесін арттыруға көмектеседі.

Сурет 9 – Агрокооперацияны дамыту бағдарламасын жүзеге асырудың

Ескерту – автормен [118] әдебиеттің мәліметтері негізінде құрастырылған

Сурет 10 – Агрокооперацияны дамыту бағдарламасын жүзеге асыру

Ескерту – автормен [118] әдебиеттің мәліметтері негізінде құрастырылған

Жоғарыдағы суреттен көріп отырғанымыздай, бағдарламаны жүзеге асырудың бірінші кезеңі 6 жобадан тұрады. Бұдан басқа да шешімін талап ететін бірқатар мәселелер мен міндеттер бар. Атап айтсақ, жер мәселесі, салық салу, қаржыландыру және т.б.

• 
  Құрылған кооперативтердің саны;
  
• 
  Құрылған кооперативтің құрамындағы құтысушылар саны;
  
• 
  Еңбек өнімділігінің өсімі;
  
• 
  Өнімді өткізгеннен кейінгі түсім көлемі;
  
• 
  Ауыл шаруашылық кооперативтерінің негізгі капиталына салынған инвестиция көлемі.
  

• 
  егістік жұмыстарын жүргізуге арналған өсімдік шаруашылығында 176 АШТӨ-ні біріктіретін 11 Ауыл шаруашылық кооперативі жалпы сомасы 9,9 млрд теңгеге қаржыландырылды, ал мал шаруашылығында 7 390 фермерді біріктіретін 11 Ауыл шаруашылық кооперативі жалпы сомасы 20,2 млрд теңгеге қаржылындырылды;
  
• 
  176,4 мың тонна жоғары протеинді бидай, 143,2 мың тонна арпа сатып алынды; 24 мың тонна астыққа, 1,3 мың тонна күнбағысқа және 420 тонна қарақұмыққа форвардттық келісімшарттар жасалып, қаржылындырылды;
  
• 
  Саны 121 мың тоннаға астық, майлы өсімдік өнімдері және өсімдік майының экспортқа сатылуы жүзеге асырылды.
  
• 
  40,2 млрд теңге сома тұратын 2000-нан аса бірлік техника АШТӨ-ге лизингке берілді.
  

2. 
   
   
   жүктеу/скачать 419.97 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: