Djeti бу китаб 2010 джыл, сентябрны 9-да, орта кюн, Ораза ачылгъан кюн, джазылыб башланнганды

Къолдан келгенни этди хар ким.

Къолдан келмегенни да этди Хаким:

къалкъан этди Джуртуна санын,

кюбе этди Халкъына джанын.

Кимди сау, кимди ёлген —

къыйын тюлдю билген:

Халкъ-Джурт ючюн ёлгенледиле сау,

къыйын кюн бугъуннганла уа — шау.

Бюгюн халкъыбыз тебрегенде къала

тилсиз, джерсиз, элсиз —

Хакимча, ёрге турмасакъ биз,

айырыллыкъбыз Минги Таудан,

ёллюкбюз джаныбыз саудан.

Къаллыкъбыз да Джуртсуз, Элсиз —

тёрт дуниягъа чачыллыкъбыз.

Узаймайын болуб тилсиз,

ёлген халкълагъа къошуллукъбуз.

Болмаз ючюн а алай,

сен не этесе, бир айт?

1

Эшик бла кириб, эшик бла чыкъгъанла;

эшик бла кириб, терезе бла чыкъгъанла;

терезе бла кириб, эшик бла чыкъгъанла...

барын да таныйма аланы.

2

Акъ чебгенинг, бетинг да къаралыб къурумдан,

тюшгенсе сен оджагъымдан.

Мёлек да алай къарала болур

Кёкден джерге тюшсе.

Халкъны уа не айтырын билеме:

«оджагъынгдан кеси тюшген эсе —

къахмеди ол».

Мен а ол сёзле къайгъылы тюлме...

бусагъатда.

Бетинги къурумдан тазаларгъа керекди —

олду къайгъым.

Чебгенинги, бютеу кийимлеринги да —

атама отха: аланы от тазаласын.

Сени уа — къымыжа мёлек,

тазаларгъа керекме кесим.

«Къалаймы?». «Ма былай...»

Сордум танга ала:

«Тюшген оджагъынг бла ёрге —

ызынга — чыгъарыкъса къалай?

Анга уа этгенмисе сагъыш?».

«Огъай. Былайда къалыб кетерге,

болмазмы мадар?».

Къарайма ёрге:

«Болуруму къадар?».

«Сен мадар этсенг,

къадар этер Ол да.

Эркиши эсенг —

былай хомух болма».

Тас болду мёлек —

къыйнадым да джанын.

Андан бери джюрек —

къурум бла джалын.

Шимал тенгиз да суууталмайды,

Кюйген сагъатда джюрегим.

Кетгенди учуб къанатым,

кетгенди мени сюйгеним.

Арыгъан, эрикген да болуред

Учхандан мени бла бирге.

Мени да кёлтюрюб учхандан эсе,

кеси учаргъа изледи — эркин.

Къанатсыз джюрек, джюджекча чынгаб,

къарайды аны ызындан.

Джюрексиз къанат барады къайры —

джел сюрген джарымы? Огъай.

Джазыу сюрген джанына барады,

джазыу а къайры сюреди, къайдам.

Акъ къанатым узакъда агъарады —

кёзден ташайса да, кёлден а кетмез.

Къанатлы джюрек эдик алгъын.

Энди уа?

Джюрексиз къанат бла къанатсыз джюрек...

насыбсыз болурму бизден?

ДЖЮРЕК — ДЖЫРЕК

1

Тюз адамда — ДЖЮРек.

Сёздю,

Юзерге излегенле поэтни джилигин —

Сёзюн юзелле аны.

2

Сенде ДЖЮРек — ДЖУРек.

Не сакъ болса да джурегинг,

аны кесине бурду джырегим.

Кетди заман:

Джурек биягъынлай болду джюрек,

Джырек биягъынлай болду джюрек.

Тиймегенликге окъ,

джур да джокъ, джыр да джокъ.

Дуния мутхуз болду.

Джашау мутхуз болду.

3

ДЖЮРек джангыдан болур ючюн ДЖЫРек,

джазгъы кюнча тюрленирге болурбузму керек?

Алай а,

Мен айтханнга сыйынныкъ тюлдю ол:

табигъатды оноу этген анга.

Сакъды джюрекни кёзю-къулагъы.

Таша толкъунланы сезеди биягъы.

Кёк кюкюрерни не джер тебренирни

аллында болуучанды былай...

Джарыллыкъды, кюерикди джюрек,

не боллукъду да биягъынлай ДЖЫРек,

сезимлени бурлукъду Макъамгъа, Сёзге,

Джыр болуб келликди сизге.

ДЖЮРек — ДЖЫРек.

ТАБИГЪАТ БИЗГЕ АДАМЛЫКЪ ЭТЕР

Кёзден, сёзден да бошагъанбыз арыб:

джан-джаныуар болмагъан бир джер

табайыкъ да — кетейик ары...

тёрелик Баш Тёре этер.

Сюйсенг — тенгизде айрымкан,

сюйсенг — орман чегетни ичи,

Акъ тауну этеги — сюйсенг:

сайла къалайын болса да.

Бир ай, бир джыл, бир ёмюр —

турурбуз, къаллай бир десенг да.

Кёлге рахатлыкъ келир,

уучу итле да табмазла бизни.

Турурбуз, «адамлагъа тансыкъ

болгъанма» дегинчи кесинг.

Ары дери уа, бизге къонакъгъа

мёлекле келирле джангыз.

Таула, суула, чегетле

берирле рахатлыкъ, къууанч.

Табигъат джандетди бизге,

кетиб джаз, джай — келсе да къач...

Зар кёзден, дуния сёзден да бошагъанбыз арыб:

джан-джаныуар болмагъан бир джер

табайыкъ да — кетейик ары...

Табигъат бизге адамлыкъ этер.

НЕ ХОРЛАРГЪА, НЕ БОЛУРГЪА ШЕЙИТ

Джуртуму сыйырыб, халкъымы да ёлтюрюб

кюрешеди ибилис джорукъ.

Бизге, алгъынча, келмейди эниб

джети къат Кёкден Тейри джарыкъ.

Ибилис джорукъ а ёлтюреди бизни

ётюрюгю, зулмусу бла да.

Тюзюн, кертисин айтайыкъ Сёзню —

тынгылаб турмайыкъ — фахмусу болгъан.

«Фахмуну — адамгъа, халкъгъа джарат»,-

деб, бергенди Аллаху Таала.

Алайсыз — дуния болур ахырат.

Балчыкъгъа бурулур джашил тала.

«Аллахдан башха джокъду илях»,-

кёлюбюз бла айтмасакъ аны,

сыйсызлагъа болурбуз къул,

тюбюнде къалырбыз дуния малны.

Сынамадыкъмы зорлукъну, сюргюнню —

джуртубуз, мюлкюбюз да худжу къалыб?

Терслерге кюрешебиз кимни —

тюзелмей эсек, кетгенден дерс алыб?

Джуртуму сыйырыб, халкъымы да ёлтюрюб

кюрешеди ибилис джорукъ.

Джуртуму, халкъымы да кёлтюрюб,

мадар болса, кетер эдим бир джары.

Джокъ эсе уа аллай амал, мадар —

бир джол къалады, турайыкъ билиб:

дин-тил-джурт ючюн этиб къазауат,

не хорларгъа, не болургъа шейит.

АНАЛА

Сабийлери ачдан ёлген сагъатда,

къалай къалгъан болурла анала сау?

Хар бир ёлген сабий бла ёлюб,

сау къалгъан сабийлени тирилтир ючюн,

ёлгенден сора тирилгендиле ала.

Халкъны сюргюнде къутхаргъандыла алай.

Ёле, тириле, тургъандыла алай...

сабийлери болгъан анала,

сабюийлери ючюн джанлары чыгъа,

хар къуру да джашайдыла алай.

КЪАНАТЛЫ БЛА ДЖЮДЖЮЛЕ

Къозгъалгъанды джюджю тёбе.

Бир къанатлы учуб бара,

алагъа:

Не этсинле джюджюле энди?

Къанатлы тюзюн айтханлыкъгъа,

джюджю къауумну джанына тийгенди.

Джюджюлени къаргъышлары джетиб,

къанатлыгъа окъ тийиб, ёлгенди.

Джюджю тёбёге тюшгенди келиб.

«Къалайса, къанатлы?» деб,

Кёл кенгдириб, чёблерин да къоюб,

аны къанатларын тебрегенле кемириб.

Къанатсыз джанла къанатлылагъа

не аман дертли эдиле:

къанатларын айырыб тёнгегинден,

ары бери сюйрей эдиле.

Къайсыды экен джарлы:

ол къанатлымы, огъесе,

аны кемире тургъан къанатсызламы?

Semenleni Akga ( Акка Zekeriya Bıçaksız)
ДЖЮРЮРЮКБЮЗ ДЖОЛУНГДА

Сымайыл Семен улу Еммиме
Къыйын джолда джюрюдюнг,

Тёре болур дей алда.

Кюнюнг кетди — тюнгюлдюнг,

таянсанг да къаламгъа.

Джарыкъ бердинг барына.

Булут келди аллынга —

Кючю джетмед тыяргъа.

Тауну, ташны эритдинг,

Сёзню, сууча, кёб етдинг,

Къургъакъ джерни кёк этдинг.

джырны Джыргъа ушатдынг,

Сёзюнг болду — джылатдынг,

Окъча кириб къанатдынг.

Тенгиз болдунг — джюздюле.

Сени сюймей ёсгенле —

Ала бизден тюлдюле.

Къарыуулубуз алгъындан:

джюрюрюкмюз джолунгда,

Разы бол, сен, Халкъынга.

манга джашаргъа рахат.

«Акъ сёзюнг бла айт,- деди,-

Куль ху Аллаху ахад.

джокъду — айт аны эмда къайтар.

Ля иляха илляллах —

Аллахдан башха илях

джокъду. Къуллукъ эт джангыз Анга».
Джашадыммы мен алай?
Хакъ сёзню Акъ сёз бла

айталгъан — олду Поэт.

манга джашаргъа рахат.

Тюз джашаргъа кюрешдим,

тюз джазаргъа кюрешдим...

Нек тюлдю кёлюм рахат?
Къуллукъ этдим мен кимге?

Къуллукъ этдим мен неге?

Акъ сёз бла да Хакъ сёзню

Айталдыммы мен халкъгъа?

ёзюм-сёзюм бла да мен

этдимми къуллукъ Хакъгъа?
Зулму аллында бюгюлмей,

Дуния малгъа терилмей,

къалалдыммы ёзденлей,

«Аллах — бирди» дегенлей.

сАкъла ангым, эсим да...

Джуууабны уа сакълайла

Сымайыл да, Кязим да.

къызармазча эсе бет —

Сора, болгъанма Адам,

Сора, болгъанма Поэт.

Ёлген тилдеми джазылды назмучукъ?

Къыйналама неге?
Джуртда Джангыз Терекди кесилиб тургъан.

Мени Ана тилимди ол ёле тургъан.

Алай а,

Ана тилни ёлтюрген да — кесибиз.

олду мени — артыкъ да — къыйнагъан.

Агъарыб, бузлаб сюелелле таула.

Бу джаны уа — джайды, джылыды,

гюлден, сабийден да толуду тала.

ушамайдыла бир-бирине.

Джашайды мени шайыр джаным

эки джанына да сейирсине.

джашайды арасында къыш бла джайны.

Бир-бирде чайкъалады кемсиз —

ангылагъан да къыйынды аны.

къышдан джайгъа, джайдан да къышха.

Башымда уа — сагъышларымча —

хахай эте, учалла къушла.

арасындама къыш бла джайны.

Толкъунлана, узалама Кёкге,

сейисиндире джулдуз бла Айны.

Бир джагъасы — алаша, бир джагъасы — тау.

Чайкъалады тенгиз, тынгы-тынчлыкъ билмей —

аны джукъларгъа къоймайды джашау.

алай а, кесин санамай терсге,

бурунча чайкъалады тенгиз.
КЪАРАЧАЙНЫ КЪАРАЙМА ДА КЁРМЕЙМЕ
Кёреме Къадау Ташын Къобанны,

кёреме Къара Ташын Къарчаны.

Къарачайны уа — къарайма да, кёрмейме:

не айтыргъа, не этерге билмейме.

къайытырыкъбыз Ата джуртха»,- дегенле,

«Ташын джалаб, сууун ичиб турсакъ да,

Айнырыкъбыз Ата джуртда»,- дегенле,

Сизден туугъанла нек болмалла сизнича?

Къуллукъ этдигиз бир Аллахха-Тейриге,

туудукъла уа нек тюлдюле сизнича?

деб, Кавказгъа къайыта билдигиз.

«Джуртда сакъланныкъды халкъыбыз, тилибиз да»,-

деб, айта, ангылата да билдигиз.

намаз керекнича — билдиргенегиз бизге.

Биз а — къалай дженгил унутдукъ аны —

кетиб барабыз джайылыб тюзге.

сакъланныкъды джурт да, тил да, миллет да.

Халкъ хакъ джолдан, Хакъдан кери болса уа,

башхалагъа берилликди джандет да.

эки кере да къайтаргъанды джандетге.

Ючюнчю кере тюб этсек кесибизни —

тас этсек тилибизни, джерибизни —

тирилирге онг болурму миллетге?
ТЫЙЫНШЛЫМЫСА СЕН АТЫНГА?
«Атынга нек турмайса тюз —

Нек къычырмайса азан?

Къыбыла таба кетмейин,

нек кетгенсе Шималгъа кесинг да?».

къайсыгъыз эдигиз намазгъа келген?

Шайтанлача, къачыб, бугъуб,

тура эдигиз кёзге кёрюнмей.

Миллет Элибиз-Юйюбюз

боллукъ эди бизни.

Энди къоюгъуз сёзню.

иги назмула хайырлылла халкъгъа.

Мен Къыбылагъа, Шималгъа да тюл,

Гъарбха, Шаркъгъа да тюл — Хакъгъа

къуллукъ этеме джангыз.
Сизге къошулуб ибилис джорукъгъа

къул болгъандан эсе —

эркин джашаргъа болгъанма разы:

аны ючюн айырылгъанма сизден.

къайда болсам да — биргемелле мени.

Кязим хаджича, Джырчы Сымайылча,

тюз турургъа кюрешеме алагъа.

миллет ёкюлю болалмасам да,

Къарча кибик, Алийланы Умар кибик,

халкъыбызны бирикдиралмасам да,

аны Эл-Юй эталмасам да,
Тауубузча — болалмасам да Минги,

Джуртда Джангыз Терек болсам да,

Кёк салгъан борчум барды мени:

Сёз адамы болуу — ёлсем, къалсам да.

Борчлума болургъа шийир адамы:

дин-тил-джурт ючюн къазауат этерге —

джетиб къалгъынчы ёлюр заманым.

Иннетим, сёзюм да болгъаны ючюн акъ —

къуллукъ этгеним ючюн Хакъгъа,

хайырым тийгенлей турлукъду халкъгъа.

Адам эдим — къазакъ бёрю болсам да.

Улугъаным джерден джете кёклеге,

джашай келдим, къоркъуу сала итлеге.

Акъ Сёзюм а — тюл эсе да намаз керек —

къарагъа — къара дей, акъ дей — акъгъа,

турлукъду чакъыргъанлай халкъны Хакъгъа.

Исса да къутулмагъанды джоргъа керилмей,

Джангыз Терек да тирилликди бир кюн бир,

окъ тийген джанлыгъа да джан кирликди бир кюн бир.

Аманлыкъ, игилик да къаллыкъ тюлле билинмей.
Саула, ёлгенле да джашайла Сёзде.

Сёз сау болуб — къаллыкъ тюлдю киши да тюзде.

Сёздеди адамны, халкъны да ангысы, эси:

Сёзюн ёлтюрген — ёлтюреди кесин.

ёлсе да тирилликди — боллукъ тюлдю талкъ:

Сёзге таяна, къайытырыкъды Элине,

боллукъду Ие тилине, джерине.

къутхара келгенле Къалам бла Китаб.

Джазыуун кеси джазалмагъан

дунияда къалай турур джашаб?!

Акъ Сёзюм а — тюл эсе да намаз керек —

къарагъа — къара дей, акъ дей — акъгъа,

турлукъду чакъыргъанлай халкъны Хакъгъа.

сагъыш этдиргенлей дуниягъа, ахыратха.

Саула, ёлгенле да джашайла Сёзде.

Сёз сау болуб — къаллыкъ тюлдю киши да тюзде.

Быланы

ол сызчыкъды джангыз.

айыргъан аланы —

тынч, къыйын болса да,

ётген андан.

сый кёпюрмюдю ол —

эртде-кеч болса да,

алайгъа

Бир-биринден

узакъ тюлдюле ала.

Бир-бирине байланыб,

бир-бирине таяныб,

турадыла ала.

тергеледи

эки дунияны арасында

узакълыкъ-джууукълукъ.

бир къобанны эки джагъасыча,

къошулуб да къалалмай,

айырылыб да болалмай,

туралла алай.
Ол бир джагъагъа ётгенле — андан,

ётерикле да — мындан,

бир-бирине къараб,

туралла алай.

кёлеккеми кёреме джангыз.

Бир джан кёрмейме башха.

Къайдадыла да кетгенле?

Къалгъанла уа къайдадыла?
Джокъду киши кесимден сора.

Джангызды адам. Джангызды адам.

Джангызды.
Ол бир джагъагъа

кеси джангыз ётеди хар ким.

Адамны къадары алайды.
Дуния-Ахырат.

Быланы

ол сызчыкъды джангыз.

къайытыб, айтхан джокъду —

хар ким кеси сынарыкъды аны.
ДуниЯ- Ахырат.

Ахыр харифден — Я-дан — сора

башланады джангы хариф — А:

Алифден — А-дан — башланады

джангы дуния — Ахырат.
Я-дан сора башланады А — Алиф.

Башха хариф джокъду араларында.

Я-дан сора башланады А — Адам.
Гылдыуайча, бюгюлген харифден

башланады Дуния.

Тюзелген, сюелген харифден — Алифден

башланады Ахырат.

хариф джокъду:

барды адам.
Адам да, Ахырат да

башланадыла тюзелген, сюелген харифден —

Алифден.
Сынау дуния бюгелмеген Адамдан

башланады Ахырат.

Дуния-Ахырат.

Быланы

ол сызчыкъды джангыз.

Бу дуниядан ол дуниягъа къарагъан

адамны кёлеккесине да ушайды.

Эки дунияны арасында тургъан —

адамды джангыз.

ЭСДЕ КЪАЛГЪАН
Мен туугъанма Азияда, сюргюнде.

Азанча айтылгъан хар кюнде,

Къуран аятча къайтарылгъан хар кюнде:

КАВКАЗ -КЪАРАЧАЙ.

Хурзугум, Учкуланым,

Акъ Къалам, Къызыл Къалам —

барынга исси салам!

Тарпан атым, ол къалайбашлагъа оздурма, хайда алгъа.

Сени къатынгда ала нелле — сени барды джанынг.

Ала тюл — сенсе! — мени къанатым.

Ёлюм анга къарарыкъ болса.

Шыбыланы юйю къуруйму эди,

Фахмуну джауларын урса.

Къара кючле джаудула анга.

Ёмюрю элиядан бугъуб,

Джибимеген джауумлада,

Аны ангылаяллыкъ да болмаз.

Элия элге джетерин,

Сюймей эсенг а?

Халкъ къайгьысы джюрегинги ашай,

Кесинг ючюн а билмей эсенг а джашай,

Билмей эсенг а?

Кёлюнг Адамгьа, Аламгьа да ачыкъ.

"Ёмюрню дауун" айтала эсе уа?

...Да кетди. Гюнахы къурусун.

Саулай халкъына джаш болалгьан

Мусса, Батчаланы Хаджи-Кишини джашы.

Поэтлик хадж къылыныр анга,

...Елюмсюз эталмаса да бу дунияны,

Мусса биргесине алыб кеталды

Бир кесегин хатерсиз элияны.

И он глядел

Те же самые собаки,

Так хочется

Огреть их добрым дрыном,

Иль попросту

Ногою наподдать,

Да жалко:

Ну откуда этим псинам

Хорошего поэта угадать!?

Грозятся

Идут года,

Меняется погода,

А им на той цепи и невдомек,

Что значит

Слово сладкое "свобода",

Свобода и для мыслей

И для ног...

Улягутся,

Там, вдалеке, —

Им ближе тесный кров

Перед сильным

И лают на того,
Кто послабей!

А если вдруг

Шагаю той же самою дорогой.

Большой поэт Мусса.

Да, иногда подумаешь о многом,

Когда такие слышишь голоса!...

Къайдан чыкъгъанын унутады адам:

табигъатны къурутады адам,

къурутады кесин...

бармыды аны ангысы-эси?
Быллай бир къыйынлыкъ джетдирген

кесине, табигъатха да —

тыйыншлымыды

дуниягъа, ахыратха да?

бургъан джаханимге —

джандетге

тюшерикди къалай?

ёталырча тюлбюз андан.

Бизни къутуртхан джашау эсе,

джетерикди ёлюм — ахырзаман.

багъалата, сакълай —

титирете ёлгенни, сауну

джетерикди ахырзаман.

алай а, боллукъду кеч:

ахырыбыз боллукъду ачы..

Адам улуну джазы, джайы да озгъанды,

джууукълашханды къачы...
ТАУ ЭЛДЕН АУАЗЛА
- Ол джылагъан сабий кимди -

къызчыкъмыды, джашчыкъмыды?

- Айхай, къызчыкъ болса уа, джашчыкъды...

«эркиши джыламайды» деб да кюрешебиз —

тохтамайды бир да...
- дЖашчыкъ эсе — джылама къоюгъуз,

уллу болса — аллай мадары,

эркинлиги боллукъ тюлдю:

эркиши джыламайды.

бир кёзю да джыламукъдан толуду:

къыркъ джанына да джарарыкъ

табалмайды бир джаш.

джангызлыгъынмы кёреди анда,

Кетиб баргъан джашауун, заманынмы,

джеталмай къалгъан джулдузунму Кёкде?

мыдах эте эсе да, ким биледи, аны.

кетиб баргъан сууну хапарына тынгылаб,

джюрексине эсе да, ким биледи, ол.
Суугъа къараб, суугъа тынгылаб,

Къадау Таш сюеледи джагъада.

Суугъа къараб, суугъа тынгылаб,

Сюеледи джагъада джангыз терек да.

Ол къара таш да,

джагъада джашил терек да

нечик ушайдыла кесим бла назмума.

джамагъат болуб,

джашайбыз биз:

Таш, Терек, Къобан,

Шайыр эмда Шийир.
Бир-бирибизге къарайбыз,

Бир-бирибизге тынгылайбыз,

бир-бирибизни ангылайбыз.

Джашайбыз —

тутуругъу бизбиз дунияны.
ДЖУУАБЛЫ БИЗНИ ТЁЛЮ
Къарашауай — Къарачай:

Нарт юзюкденди халкъым.

Сермеше эмегенле бла

айтдыргъанды ол атын.

сакълаялгъанды хакъын,

джуртун, тилин — халкълыгъын...

Тейри халкъыды халкъым.

болмайын къул-къарауаш,

ол ёзюн-ёзденлигин

хар неден да этиб баш,

туугъан джерни, тилни да.

Нартла кибик болургъа

борчубузду бизни да.

джетген джурт, тил да — ариу.

Нарт сёзлери да аланы

береди бизге къарыу.

Баты Хан атагъанла —

Тёгюучюле адам къан —

къайдадыла, айт, ала?

атагъанла уа — къайдалла?

«Халкъгъа кёлтюрген къылыч,

Хакъгъа кёлтюрген къылыч —

тюб болур»,- деб, айталла.
Халкъ кючлюдю хандан, патчахдан,

кючлюдю къурчдан, темирден.

Ала тюлдюле бизге илях,

джаныбыз — Аллахдан-Тейриден.

Аллах берген джанынгы,

Керек болса ала ючюн —

аланы джакълай, сакълай —

сен хазыр бол берирге.
Дин-тил ючюн, Джурт ючюн

ата-бабала алай

сермешмеселе — бюгюннге

джетермеди Къарачай?

Тамырыбыз теренден.

Насыб тюлмюдю ёлген

Дин-тил ючюн, джурт ючюн?

джуртсуз, тилсиз да къалсакъ —

уллу атала, туудукъла да

ой не айтырла бизге?

хакъ джолда атламасакъ —

Ол берген динни, тилни,

джуртну да сакъламасакъ?

джашармы Беш Тау Эли?

Хакъны, халкъны аллында да

джууаблы — бизни тёлю...