ОРАЗАЛЫКЪДА ДЖАЗЫЛГЪАН НАЗМУ

Юсюне таш тюшген кырдык да,

Анга джетген палахны къатында,

Сеннге джетген къыйынлыкъ неди?

Башынга эркинсе, тёрт санынг да – сау.

Хакъ ючюн, Халкъ ючюн сермешиудю джашау,

Эсге тюшюр Джаттайны, Татаркъанны.

«Ташын джалаб, сууун ичиб турсакъ да,

Къайытхандыла сюргюнден ата-бабала...

Не дей болурла бюгюн бизге ала?

Азмы тёгюлгенди бу Джурт ючюн къаныбыз?

Энди бу Джуртну сыйыртсакъ джаулагъа,

Къул-къарауаш болсакъ кесибиз да алагъа,

Не да, джайылыб, чачылыб кетсек тюзге –

Не айтырла кетген, келлик тёлюле бизге?

Къыямат кюн Аллах да сорур:

Не джууаб берирбиз ол кюн Аллахха?

Сукъланырбыз шейит болуб ёлгенлеге.

Сакъламасакъ Аллах берген Динни, Тилни, Джуртну,

Къалмазбызмы эки дуниядан да юлюшсюз?

Оразалыкъда бу затха да бир сагъыш этейик биз.

 

БЫЛЛАЙ БИР АРЫГЪАНМА НЕДЕН?

Не эсе да арыгъанма бир бек.

Юлгю алмай Ташдан, Терекден

Хомухлукъму этеди джюрек?

Быллай бир арыгъанма неден?

Къыйынды заман, къыйынды джашау.

Халкъ кеси да кёрюнмейди сау.

Халкъ кеси да къалай болур сау –

Чачыла эселе таулада элле...

Хаким да, хеким да, хяким да керекле халкъгъа.

Не эсе да арыгъанма бир бек.

Адамладан сууугъанды джюрек,

Болушлукъ сакълайма Кёкден.

«Этсенг мадар, этерме къадар»,-

Мен а, Джуртда

Джангыз Терек бла Къадау Ташны кёрмей,

Ала бла сорушмай-кенгешмей,

Бир да эталлыкъ тюлме мадар.

Таш бурхуну Терек къабукъгъа чырмаб,

Кёкюрегимде джюрютеме Джуртуму –

Ол мени, мен да аны къорууулаб, сакълаб.

Кёзюу келир, Ана тилде чыммакъ акъ Сёзюмю,

Ма ол заманда Джуртда Джангыз Терек да,

Ёмюрлени анга тынгылаб тургъан Къадау Ташха

Джашил нюрюн бюрке, джангыдан чагъар.

 

КЪАЛАЙЫММЫ, КЕТЕЙИММИ?

Става́нгерни джели, джангуру,

Туугъан джердеча, кёлюм, джангырыб,

Келедиле макъамла, сёзле да.

Ёзге, Ставангер манга туугъан джер

Мында, тыш джуртда, тууса да джыр,

Джораланнганы уа – Элгеди.

Аргъы джанында тенгизни

Джюрекни кючлеген сезимни

Айталмайма, болгъанча тилкъау.

Кёлюм тенгизге, таугъа да ушай,

Къайры келтирир Шимал Джол мени?

Кёрюрмеми, Туугъан Джер, сени?

Къарайма тенгизге, таугъа да.

«Джуртха къайытыб да не этейим,

Мында къалыб да не этейим?».

Тенгиз бетли бола къанатлары,

«Тау, тау» деген къычырыкълары

Ётелле къралла къургъан чекледен.

Джуртха учхан сёзлерими

Ала бурхуларыллла джюрегими,

Джуртха джыйылсала, боллукъла Китаб.

«Боллукъла Китаб...». Иги джора да – иги.

Ана тилинден айырылса – ёледи халкъ:

Эм уллу къоркъууум олду мени.

Ана тилибизде джазылгъанланы

Тилин къутхармаса, сакъламаса

Кимге керекди поэтни сёзю, джаны да?

Кёлюм тенгизге, таугъа да ушай,

Къайры келтирир Шимал Джол мени?

Къалай къутхарайым, Ана тил, сени?

Къарайма тенгизге, таугъа да.

«Не этейим къайытыб Джуртха да,

Мында къалыб да не этейим?».

 

БОРЧХА КИРМЕ

Къайдан болса да тюшер деб ачха,

Тынгынг-тынчлыгъынг кетер,

Къараб къарагъынчы болджал да джетер.

Борчдан аман джокъду бир зат:

Борчунг бар эсе уа – бер да къутул:

Алайсыз, бий эсенг да, боллукъса къул.

Тюрлю-тюрлю боладыла борчла да.

Бизге джашауну бергенни аллында,

Борчубуз чексизди бизни.

Джашауну, динни, тилни, джуртну

Къорумасакъ, сакъламасакъ, къутхармасакъ,

Борчубузну алай бла тёлемесек –

Не дербиз соруу кюн Тёреге?

 

РАХАТДЫ КЁЛЮМ

Не кючлю от эсе да Кюн,

Къаллыкъ тюлдюле не тюз, не тенгиз, не тау.

Тауусуллукъду джашау.

Ауалы болгъанча, ахыры да боллукъду дунияны.

Биледиле аны шыйыхла, шайырла, алимле да...

Келликди ёлюм неге да, кимге да.

Алай а, ёлюм бла бошаллыкъ тюлдю джашау.

Къачан, къайда, къалай? Айтханчамы Китаб?

Бу соруулагъа къыйынды табхан джууаб.

Ёзге,

Баргъаны Кёкде боллукъду аны.

Башха дунияла сакълайла бизни.

Къысхасы бек узун сёзню:

Джашау тереги болады деб къуу,

Джангыдан чыгъарыкъды, чагъарыкъды  ол.

Джангы джашаугъа, джангы дуниягъа

Келтирликди джол.

Хазыр бол ёлюрге, тирилирге:

Юлешинирге джер бла Кёкге.

Адамны акъ иннетине, сёзюне, ишине

Ёлюм да – башха дуниялагъа эшикди,

Ма аны ючюн рахатды кёлюм.

 

КЪЫШХЫ ТЫЛПЫУ

Къар тебремесе да, алкъын, джауа,

Джелден, борандан айта хапар,

Бетлери агъарыб, сюелелле таула.

Шимал тенгизни да тынгысы къуругъанды.

Къанатланалла, учуб кетелмейле ансы...

Учалгъанлары, ча́йкала болуб,

Къычырыкъ эте эселе да, ким биледи.

Терекле да, башларын булгъаб,

Ургъан джелге, ураган джелге

Тыйыншлы тюберге хазырланалла.

Назму да, магъанасын-джанын

Башын, аягъын бегитиб,

Кюн аман бла сермеширча болгъанды.

Къышхы тылпыу этеди хауа –

Кёб турмай джауарыкъды къар,

Джабарыкъды джерни, шийирни да.

Табигъат да, Сёз да эки къат акъ

Джазгъа дери ёлмей, чыдаб,

Къар тюбюнден чыгъалыр къайсы?

 

ТИЛ ЁЛСЕ...

Ана тилибизде джазгъан

Джашмыдыла, къартмыдыла кеслери да?

Ма бу соруулагъа джууаб кёргюзюрюкдю

Тилни, халкъны да саулукъларын.

Халкъ ёлсе, ёледи тили да.

Тил,

Сакъларгъа халкъны.

Халкъ а –

Тилин сакъламай, къорумай,

Ёлтюреди аны.

Кесин да ёлтюреди алай бла.

Къыямат кюн Ана тилни дауундан

Тиллерин сакълаялгъанла Ахырзаманнга дери.

 

КИМДИ КЪУТХАРЛЫКЪ БИЗНИ?

«Халкъны джанын сен къалдырлыкъ тюлсе,

Ким къалдырлыкъды да халкъны джанын,

Биз – аны балалары – къабышыб турсакъ?

«Джуртну сен къоруулаяллыкъ тюлсе,

Ким сакъларыкъды да Ата джуртну,

Биз – аны уланлары – тынгылаб турсакъ?

«Ёле тургъан Ана тилинги

Биз сакъламасакъ Ана тилни,

Душманла, амантишлеми сакъларыкъла аны?

«Халкъны джанын сен къалдырлыкъ тюлсе,

Былай сагъыш этгенле тюлмюдюле

Къурутуб баргъан халкъыбызны?

Былай сагъыш этселе

Башхалагъа къул болур эди,

Эртде огъуна тюб болур эди

Бюгюн биз билген Къарачай.

«Менме къалдырлыкъ халкъны джанын,

Былай айтыб сермешмесе хар бирибиз,

Сакълайды бизни сыйсызлыкъ, ёлюм да.

Джуртда Джангыз Терек болуб, кесилирге да,

Хакъ ючюн, халкъ ючюн джашаргъа, ёлюрге да

Кюрешмесек, сора, биз кимбиз? –

Адам да, халкъ да, муслиман да тюлбюз.

Халкъны динин, тилин, джуртун да

Ала ючюн джашагъан, ёлген да –

«Эм уллу сыйды, насыбды»,- дегенме.

Аллах берген хакъ ислам диннге,

Аллах берген Минги Таугъа, Кавказ джуртха

Тыйыншлы болургъа кюрешейик.

Эсгерейик сёзлерин Назымны:

Сен джанмасанг,

Биз джанмасакъ –

Ким чачар къарангыны?».

 

ТЫЙЫНШЛЫ ЭТ

Къарачайым-Малкъарым – бирди джырым.

Джуртну

Суулары уа?

Ачы, татлы;

Сууукъ, джылы, исси;

Тебген, къобхан, басхан;

Ургъан, саркъгъан, учхан;

Хар не  тюрлю ауруугъа джарагъан,

Саулукъ къайтаргъан;

Таш эритген;

Сют уютхан...

Ташы-агъачы уа?

Хауасы уа?

Джуртубуз – джандет.

Ташына, Терегине тыйыншлы

Бир джыр-назму джазалсам,

Боллукъ эдим бек уллу поэт.

Джуртубуз – джандет.

Джандетге тыйыншлы эт,

Аллах, бизни.

Ол тилек бла

Тохтатама сёзню.

 

ДЖАЗЫУ

Ауушдургъанлыкъгъа джер-суу,

Кючлюдю менден джазыу.

Не этейим?

Джазыуу́м!

Огъесе,

Джа́зыу!

Кёк да джазады сени.

Ауалы бла Ахыры

Къалгъаны уа, къалгъаны

«Тырнала» болур Джерде.

Джазыуу былай къыйын

Кеси эсе, насыбсыз,

Кёбюсюн джазгъан аны?

Тюрлендиралмай аны,

Къыдырама дунияны,

Джер-джерине джетеме.

Ауушдургъанлыкъгъа джер-суу,

Джазыу – кючлюдю – менден.

Бойсунайыммы анга,

Къалайыммы болуб тынч,

Тюрлендириб хатымы?

Джазыуун хорлаялгъан

Ёзге анга бой салыб,

Къул болуб къалмазма мен.

Джа́зыу!

Ал Сёз келгенди Кёкден.

Энди анга тыйыншлы

Къалгъанын джазалмай мен,

Къыйналама. Ёмюрюм

Кетиб къалсам, назмуну

Ёзюн-сёзюн джангыртмай,

Кетиб къалсам джазыуну

Къанын-джанын джангыртмай,

Къалай болур ахырым?

Болмай къалырмы меннге

Джашаудан сора джашау?

Кёкден келсе да ауаз:

Не къыйын эди джазгъан

«Джазыу» деген назмуну.

 

ПОЭТНИ ЮЙЮ

1

Поэтни Юйю – Акъ Сёздю.

Джер бла Кёкден,

Таш бла Терекден.

Ана тил бла

Джангыз Терек бла

Къадау Ташданды ол.

Ариулукъну-тазалыкъны сюйген,

Джандетлени бириди Сёз,

Джанынг саулай ары кирирге

Барды мадар.

Джангыз, къара иннетлиге

Къаны-джаны таза уа –

Кел, джууукъ бол.

2

Ол джангыз кеси сюейди аны.

Анга болушургъа джокъду мадар –

Алайды къадар.

Поэт къанатлы джанлагъа ишлейди юй.

Юй ишлеген балта эшикде къалгъанча,

Тышында къалыб да кетиученди поэт.

Поэтни кесин харам этиб,

Къанатсызла болалла ие

Аны къанатлы Сёзюне – хазнасына.

Кераматлы къауумданды поэт –

Ёлгенден сора Акъ Сёзюне –

Акъ Къаласына къайытады.

3

Джерди ол Юйню тюбю.

Кёкдю ол Юйню башы.

Таза джанла джашайла анда.

Поэтни Юйюнден эркин, ариу юй

Юйюн ишлей,

Къууанч да, зауукъ да, насыб да сынайды поэт.

Къанатлы джанланы чакъыра ичгери,

Акъ Сёздю джандетлени бири,

Аны къураялгъанды Поэт.

 

КЪОЛДАН КЕЛГЕННИ ЭТСИН ХАР КИМ

Ёмюрлени узагъына,

Келген эсек джашай эркин,

Ёхтем тута башын хар ким,

Аны ючюн сый берейик,

Эмда бизге къала болгъан

Минги Таулу джуртубузгъа.

Акъ тауланы ышыгъында

Эминаладан, ёлетледен

Къутула келгенди халкъыбыз.

Кёблюклерине базыб джаула

Аланы юслерине таула,

Кюртлерин юзюб, тюбедиле.

Суу ахырзаманны кёзюуюнде да

Таулагъа борчлубуз биз:

Бюгюнлеге джетдирген бизни

Аладыла – Кавказ таула, мийик таула.

Юй, къала да болгъан бизге,

Суулары да – джан дарман бизге...

Ой Кавказ таула, кёл къанмаз таула.

Ёмюрлени узагъына

Сизни бизден сыйырыргъа

Излейдиле биягъы джаула.

Кёкге джууукъ мийик таула!

Харам болмазмы бизге,

Душманла келиб тюзден,

Ие болсала сизге.

Ёмюрлени узагъына

Биз да бюгюн сизни алай

Душмандан керекбиз сакъларгъа.

Ата-бабаларыбыз кибик,

Къартланы, эллени къоюб,

Чачылыб кетсек тюзге...

Огъай, огъай, минг кере огъай!

Бошму къылгъандыла таулула

Минги Таугъа айланыб намаз.

Билебиз: «джашау, ёлюм да – хакъ».

Ташын джалаб, сууун ичиб турса да,-

Туугъан джеринде айнырыкъды халкъ.

Ёзге, Джуртну Ташындан, Сууундан да

Джангылалла: джазылады Китабда да

«Тюзде къалмаз тюзлюгю тюзню».

Аллах берген тауладан

Къутхарырбыз джауладан

Джерибизни, тилибизни.

Минги Тауну этегинде,

Джашар ючюннге энтда эркин,

Къолдан келгенни этсин хар ким.

 

ТАУЛУ ПОЭТЛЕ

Биз бу дунияны адамлары тюлбюз,

Башха тюрлюдю Сёзюбюз, ёзюбюз,

Къаныбыз, джаныбыз да башха тюрлюдю.

Биз – эмегенле бла сермешген нарт тёлюденбиз:

Ата джуртданды бизни саныбыз,

Джаныбыз а бизни – Ана тилденди.

Ана тилге, Ата джуртха атылса окъ,

Тилсиз, джуртсуз – бизге джашау джокъ,

Ала ючюн хазырбыз ёлюрге.

Къадау Ташха, Джангыз Терекге да

Бизни джууукъ этеди Сёзюне, Кесине да

Джюз аты болгъан Кюч.

Чыммакъ Акъ Сёз, къанатлы Сёз

Къол аяздача, ачыкъ кёрюнеди

Адам улуну джазыуу бизге.

Сора биз артха къайытабыз,

Кёргенибизни халкъгъа айтабыз,

Уятыр ючюн аны джукъудан.

Уянныкъ уянады, уяллыкъ уялады,

Къалгъанла боладыла джау.

Алай а,

Къара булутла басыннганлыкъгъа,

Акъ сёзюбюз къара халкъгъа

Джел ургъан джанына барады

Акъ, къара болса да булут.

Хакъ сёзденди Акъ сёз да.

Сёзню кючю бла ачылады бизге

Болгъан эмда боллукъ.

Туру, таша дунияла –

Заман джетсе, кесибиз да

Сёзден къарарыкъбыз сизге.

Хакъ Сёз къутхарады дунияны,

Тюз сёзню, иги сёзню айтады поэт.

Чыммакъ Акъ Сёздю поэтге джандет.

Хакъ Сёз тамалы болса да дунияны,

Хакъ Сёз эсе ташы, тутуругъу да къаланы,

Башы, терезеси-кёзю уа Акъ Сёздю аны.

Экисини бирлигиди къанатлары назмуну.

Хакъ сёз бла Акъ сёзден айырылмагъан халкъ,

Ахырзаманнга дери джашарыкъды болмай талкъ.

Хакъ сёз бла, Акъ сёз бла

Аны ючюнбюз джууукъ

Кёкге, джерге да, Аллахха, адамгъа да.

Эки сёз – Хакъ бла Акъ.

Къайтарабыз Сёзню Акъ-лаб, Хакъ-лаб, Къат-лаб:

Ёлюмсюзлюгюбюз – Къалам бла Китаб.

 

АХЫРЗАМАНДАН КЪАЛЛЫКЪДЫЛА САУ...

Таула, къаяла, тенгиз

Даула́, къайгъыла – чексиз...

Алай а – насыблыбыз биз.

Къара́й берсинле зар кёзле джагъадан –

Джетмез бизге зарлыкъны ууу.

Не тазады тенгизни сууу.

Кенг болсунла бизден – харам, керахат.

Бизге сейирсиниб къарайды кийик:

Къоркъмайды – къаясы бек эмда мийик.

Аланы да ала суратха,

Булутла да къарайдыла кёкден,

Кёлеккелери бла суу иче тенгизден.

Толкъунлагъа тие, учадыла къушла,

Джаныбыз саулай тюшгенчабыз джандетге:

Сукъланыгъыз Музасы бла Поэтге.

Бурун джандетлеринде Хауа бла Адам

«Сеннге айтырым бар эди...неме...

Айтырма, тохтай эсе кеме»...

Къызаралла,  бетинг къой, сёзлеринг...

Унух файгъамбарны кемесичады кемебиз.

Ахырзамандан Сюймекликни къутхарабыз биз.

Ахырзаман адамчыкъланы къайгъыларындан

Тохтарыкъды  къайыгъыбыз-кемебиз...

Бусагъатда уа тенгизде барабыз биз.

Булутла кёкде – агъы, къарасы да къатыш.

Бизни кемеге миналмазла ала.

Узакъда агъарадыла таула.

Джууукъда – къаяла, джашил наратлары бла.

Сууаб-гюнах дефтерлени джазадыла ала.

Сюймекликни сууабхамы, гюнаххамы санарла ала?

Джаза берсинле – ала тюлдюле тёре.

Минги Тауда кёрсе да къарны, бузну,

Туракъламай, ары джол тутханды кеме.

Унух файгъамбарны кемесини къатында

Ахырзамандан къутулгъан Сюймекликни белгиси да

Болгъанлай къаллыкъды ол.

Алкъын а, таулагъа узакъды джол.

Джол боллукъду – ишек джокъ анга.

Тенгизде кеме, кемеде – Сен бла Мен.

Бизден насыблы бюгюн болур ким?

Тауусулмасын кеме баргъан джол.

Къанатым бол.

Къалгъан бошду.

Сюймеклик неден да башды.

Сюймеклик кеме барады тенгизде.

Мёлекле да сукъланыгъыз бизге –

Биз барабыз ёргеден ёрге.

Бизге, маякча, къол булгъайды Тау,

Ахырзамандан къаллыкъдыла сау

Сюймеклик бла джашагъанла джангыз.

 

АНАЛА САУЛУКЪДА БИЗГЕ ДЖОКЪДУ ЁЛЮМ

Баласын унутмагъан – Анады джангыз.

Тауусулса да джашау, бошалса да ёмюр –

Анала саулукъда бизге джокъду ёлюм.

Анала саулукъда, ёлсек да – саубуз.

Аналагъа тилейик джашау,

Алагъа салайыкъ махтау.

Ана деген – Ана тилди ол.

Джуртда джашасакъ да, къалсакъ тилсиз –

Адамгъа, халкъгъа саналмазбыз биз.

Халкъ тирилликди сакъласа тилин.

Адет, тарих да – барысы тилде.

Келген джолубуз джашыныбды тилде.

Барлыкъ джолубуз да айтылады Сёзде.

Ата джуртду тёнгеги халкъны,

Ана тилди джаны уа аны.

Аталагъа, Ата джуртха салама махтау.

Джурт бла Тил – Баш бла Джюрек.

Джурт бла Тил – Таш бла Терек.

Тилибиз болса сау-эсен,

Джаша Ана тил, Ата джурт джаша –

Иннетим, тилегим да джокъду башха.

 

НАРАТ ТЕРЕКЛЕ

Нарат терекле тик къабыргъагъа

Чегет дунияны тёрюнде турлукъ

Эрле – алалла.

Боюнларын салмай

Ёрлеген ала́лла

Къаягъа, таугъа да.

Чыдайла мийикде

Бола юлгю

Бютеу дуниягъа да.

Бола джууукъ

Къанатлылагъа да,

Тохтар джер, солур джер

Бола алагъа да,

Джашайла мийикде

Чыкъсын ары

Ала керекли.

Къая башында да

Аны бла ушакъ

Этеди Тейри.

Нарат терекле

Бола къанат

Кёлге-джюрекге.

Ёхтем джашил наратла –

Джуртда Джангыз Терекни

Руху – алада.

«Джуртда Джангыз Терекни»

Къарайла ала

Къаядан, китабдан.

Кёгереди нарат

Кёрюнеди нарат

Назмуча-аятча.

Къаяны кёкрегинде

Нарат да тюл –

Дуа, керамат.

Джангыз Терек

Аны тюл, мени,

Мычхы бла кесе,

Тургъанча болама.

Нарат Терекни – Джангыз Терекни –

Мингджыллыкъ Терекни

Кесгенлеге – налат!

Нарат терекле мийик Кёкге

Чегет дунияны тёрюнде турлукъ

Джангыз алалла.