DjetiWord лайпанланы билал

Табигъатха да татыйды ёлген:

Булут да, тау да кесимме мен,

Мен кесимме ёлген да, сау да.

Салах къозгъагъан – келеди – халкъ:

Не этгин: джашау, ёлюм да – хакъ,

Борчду тыйыншлы болуу алагъа.

Джансыз тёнгекле, тёнгексиз джанла да

Керексиз сёзле, керексиз къайгъы да

Къош салгъандыла арбазгъа.

Джаным, чыгъыб тёнгегинден,

Ёлгенлени, сауланы да

Асры джазыкъсыннгандан джылайды.

Джылаугъа тюл, сынаугъа

Бушууда эм къууанчда

Ол зат кетмесин эсибизден.

Сынау эсе да – саугъады

Хар бир ёлгеннге, саугъа да

Соруллукъду бир кюн бир:

«Берилгенни къорудунгму,

Хакъ керти бла болдунгму,

Джашадынгмы бош алай?

Тюбетирге кюрешдингми

Берилгенни юлещдингми

Къауумунга, халкъынга?».

Ата джуртум, Ана тилим,

Бу́ сорууну мен сорама

Хар бир кюнде кесиме.

Къулагъыма келеди

Бу сорууну сорадыла

Адамла да, Аллах да.

Ол соруудан джокъ къутулуу

Ол сорууну сорлукъдула

Манга кибик, санга да.

Кенг арбазны тар этген

Бармыды меннге орун

Дунияда, ахыратда?

 

ЫШЫГЪЫНДА АЙ БЛА ДЖУЛДУЗНУ

Минги Тауну башында – джулдуз бла Ай.

Ышыгъында Ай бла джулдузну

Тамбласын кёреме Халкъыбызны.

Айырылмасакъ Ай бла джулдуздан,

Халкъым, Джуртум – Малкъар-Къарачай,

Джарытады сени Кюн, къар, Ай.

Тыш джарыкъды ол. Ёзюнгю уа

Сакъларыкъса джуртунгу, тилинги да

Хакъ джолдан таймай барсанг.

Динни берген Кюч,

Сакъларгъа этгенди борч –

Къуру бирин тюл – ючюсюн да.

О́л ючюсюню бирлигиди

Билебиз, келген – кетерикди:

Джашагъан, ёлген да – хакъды.

Алай а,

Джутдуруб кесибизни,

Алай кетсек дуниядан,

Къайда, со́ра, бизни

Адамлыгъыбыз, муслиманлыгъыбыз да,

Эркишилигибиз да къайда бизни?!

Джуртума башхаланы ие этиб,

Алагъа къул-къарауаш болгъандан эсе,

Сермеше ёлюрге хазырма мен.

Кюмюш сынджыргъа, алтын тегенеге терилиб,

Ит болуб юргенден, чабхандан эсе,

Эркин джанлылай ёлюрге разыма мен.

Джуртуму, бёрюлюгюмю да сакълай,

Бизни кеслерине ит, къул, шапа

Этерге излегенле – тюшерле отха.

Биз – къазакъ бёрюлебиз.

Аз эмда къарыусуз.

Ёзге, биз джыйын болгъан кюн,

Хорларын кёрюрбюз ким.

Амантиш итлени кесерикбиз эм алгъа,

Къылыч бла келген – къылычдан ёллюкдю,

Берлик тюлбюз бир кишиге тауланы.

Турлукъду Минги Тау акъдан акъ бола.

Шайтан кирмез арабызгъа базыб.

Уллу Аллах да болур бизге разы.

Бар этген Олду бизни джокъдан.

Болгъанбыз биз Адам да, Халкъ да.

Керек тюлдю бизге Гъарб да, Шаркъ да.

Джетишеди кесибизге небиз да.

Аланы сакълай джашарыкъбыз, ёллюкбюз.

Шейитле тирилген кюн, биз да тирилликбиз.

Минги Тауну башында – джулдуз бла Ай.

Ышыгъында Ай бла джулдузну

Тамбласы джарыкъды Халкъыбызны.

 

АНА ТИЛНИ ЮСЮНДЕН

Тёнгегим Шималда турса да,

Бу дуниямы да джарытады

Ол бир дунияда джулдузум джаныб.

Сюргюнде-тутмакъда туусам да,

Къазауатларына къошулгъанма

Нартла бла эмегенлени.

Нарт таурухла бла халкъ джырла,

Белляу орнуна – «Дуния былай турмаз»,

«Тюзде къалмаз тюзлюгю тюзню».

Джуртсуз къалгъаныкъда да, къалмадыкъ умутсуз:

Джуртсуз, хакъсыз, акъсыз къалгъаныкъда да,

Хакъ сёз, Акъ сёз къутхарды бизни.

Ата джуртха къайыта да билмезек,

Тилсиз къалсакъ, айта да билмезек:

«Тойгъан джуртдан, туугъан джурт – иги».

Не этмеди, не айтмады иймансыз джорукъ –

Къара джыланлача ол къара джыллада,

Ана тили сакълады халкъны.

Энди уа туугъан джерибизде

Динин, джуртун да сакълаяллыкъ тюлдю,

Ана тилин сакълаялмагъан халкъ.

Къан бла кирген – джан бла чыгъады...

Башха тин кирсе къан бла –

Ёлген тилге, халкъгъа саналлыкъды

Къарачай-Малкъар тамбла.

Тил сакъланса – хар не да боллукъду:

Хакъ сёз, Акъ сёз – ышыкъды, джарыкъды:

Тилден башланады кърал, къраллыкъ.

Бирди тарихни да дерси:

Тилин ёлтюрген халкъ –

Тилин тюл, ёлтюреди кесин.

Ёмюрлени узагъына

Сакъламасакъ – бармыды бизни

Эсибиз, ангыбыз, ийманыбыз да,

Адамлыгъыбыз, Халкълыгъыбыз да?

Къалгъан халкъла сау-эсен джашаб,

Хомух, сыйсыз да болурча аладан –

Не къыйынлыгъыбыз барды бизни?

Умметчи, миллетчи да биригиб,

Динсиз, тилсиз, джуртсуз да къалыб,

Къулу боллукъбуз къайда итни, пасыкъны.

Дин, Тил, Джурт – бу ючюсюдюле

Бу ючюсюдюле бизни Адам, Халкъ этген,

Бир этиб джан бла тёнгекни.

Тёнгегим къайда болса да,

Балта эшикде къалса да,

Ишлерге джарагъан эсе Юйню,

Башха не керекди анга, меннге да?

Бизни да Миллет Юйюбюз болса –

Тирилликбиз – саула къой, ёлгенле да.

Шайыр Къыбыла, Шимал джолну барса да,

Алай а, ёлсе да, Шайыргъа ёлюм джокъду:

Тил джулдузну ышыгъындады ол.

Ата джурт ючюн ёлген джигитле да,

Ана тил ючюн ёлген поэтле да –

Бир джандетге тюшерикдиле.

Динни, тилни, джуртну да бергенди Аллах.

Ол бергенни сакъламасакъ биз,

Эки дуниядан да къаллыкъбыз юлюшсюз.

Тёнгегим къайда турса да,

Ата джуртну да бютеу джарытады

Тил джулдуз кече-кюн да джаныб.

 

КЪАЧАН КЕЛЛИКДИ АХЫРЗАМАН?

Къазакъ бёрюледиле Джырчыла-Поэтле.

Эркинликни кёредиле неден да баш,

Боллукъ тюлдюле ала – ёмюрде да! – къул-къарауаш.

Амантиш итледиле эм уллу джаулары аланы.

Хакъ сёзню, Акъ сёзню, Нарт сёзню да

Кёзбау бла, ётюрюк бла джабаргъа кюрешген,

Къаралтыргъа, терс ангылатыргъа кюрешген

Амантиш итледиле эм уллу джаулары аланы.

Итле уа, итле –

Джаяу бармаз ючюн, ач къалмаз ючюн,

Кимни болса да, миниб арбасына,

Аны джырын джырлаучуладыла;

Оноучуну-къуллукъчуну, байыракъны къысылыб арбазына,

Аны чурукъларын джалаучуладыла;

Аллах берген эркинликлерин

Алтын тегенеге, кюмюш сынджыргъа ауушдуруучуладыла;

Иелери берген буйрукъ бла – джашыртын, туру да –

Керти ёзденлени, эркин адамланы къабыучуладыла.

Туугъан джуртдан тойгъан джурт игиди алагъа;

Аллахха тюл, Ибилисге къуллукъ этедиле ала;

Хакъ кертини – динни, тилни, джуртну – сатадыла ала;

30 кюмюш неда бир башха дуния мал – аланы багъалары.

Тегенени, сынджырны иелерин махтау –

Джырлары, назмулары да аланы.

Кёбден кёб бола барадыла итле.

Аздыла, бармакъ бла санарча.

Алай а, Хакъ сёзсюз, Акъ сёзсюз

Адам болалырмы АДАМ?

Ахыр поэт ёлген кюн

Келликди дуниягъа Ахырзаман.

 

ШИМАЛ ДЖОЛДАН КЪАЙЫТА

Къарайма халкъымы джашына, къызына:

Джандетни кёрген джаханюмге къайытырмы?

«Тыш къралдан Эресей игид»,- деб, айтырмы?

Киши да кетмейди тышына терсейгенден.

Дининги, тилинги, джуртунгу да сыйырыб,

Кюрешген кърал къалай кёрюнюр сыйлы?

Халкъны хакъсыз этиб кюрешген кърал,

Ёзден рухлары болгъанланы къыра,

Бошагъанса къул этиб, манкъурт этиб, миллетни.

Къайры къарасанг да – къулла, къулла, къулла...

Биригиб, зулмугъа къаршчы турмайла ала.

Табыб, къурутургъа зулмуну тамырларын,

Джетмейди эслери, ангылары.

Кърал бир-бирине юсдюреди халкъланы,

Сора чабханча этеди орчагъа...

Биягъынлай эки башлы болгъанды къартчыгъа.

Халкъныкъы тюлдю джер, 

Халкъны кечинмексиз этгенди кърал,

Халкъ къозгъалмай, тёзеди дагъыда.

Бу къралдан къол джуууб, умут юзюб,

«Бу къралны Аллах тюзетсин» деб,

Кеталгъан кетеди тышына.

Бармыды экен тамбласы Эресейни?

Эресей эсиме да келмез эди мени,

Халкъым-Джуртум болмаса анда.

Кърал, халкъымы тилсиз, джуртсуз да этиб,

Халкъымы, Джуртуму да кёлтюрюб,

Къайсы джулдузгъа къалайым кетиб?

Алай этерге бермей эсе мадар,

Джерни адамлары, халкълары ючюн

Сермеширге кюч берсин къадар.

Тюзлюк ючюн, Эркинлик ючюн кюреше,

Ит болуб, бойнубуздан тагъылгъандан эсе,

Бёрюлей джашагъан, ёлген да игид.

Хакъыбыз ючюн, Джуртубуз-Халкъыбыз ючюн

Адамны адамлыгъы, Халкъны халкълыгъы

Биз да Адамгъа, Халкъгъа санала эсек,-

Джюрекни шайтандан азат этербиз,

Бу ёмюрден да махтау бла ётербиз.

Джандет джуртубузгъа джаханим тылпыу

Сюргюн эталмазла бизни халкъгъа энди

Не Къурч, не Темир.

Кёб башлы эмегенле не эки башлы къушла

Терегибиз ахырзаманнга дери джашар,

Болмайын къуу.

Алай а, алай болур ючюн,

Керекбиз болургъа Эрле.

Гъарбны, Шаркъны да атыб артха,

Энди Джуртдан айырылыргъа тюшсе –

Джангыз Кёкге боллукъду джолум.

Алайды тилегим, иннетим.

Сакълайды Джашау эмда Ёлюм.

Не игиди бюгюн кёлюм.

 

КЪАЧ

Къалмагъанды терекни юсюнде

Къардан, сууукъдан эсе да,

Тауну да агъарыбды бети.

Эшитилмейди турна таууш да –

Кёк бла джерни айыргъан аууш да,

Мени кесине чакъырады.

Арасындама джай бла къышны,

Тенглигинден Ай бла джулдузну

Адамла менича, къарасынла да,

Со́ра, кёрю́рбюз – къалырла́мы ала

Ишек джокъду – къайытмазла ала

Джети къат Кёкден нюрленмей.

Эки дунияны да кёрген адам

Кесиме, башхагъа да бермезме тынчлыкъ,

Аллах джанымы алгъынчы.

Тартханлай турлукъма хар бир адамны

Кесим да чыгъама Джолгъа,

Чыгъара Джолгъа джолсузну.

Къанатлыла къыбыла таба

Ала къайытырла джаз ала,

Аллай насыб болурму меннге?

Къышхы тылпыу этеди хауа.

Кёб магъаналы Сёздю-Чекди-Чакъды КЪАЧ.

Ёзге биринде да джокъду къууанч.

Сюеледи терек – джалан, къаралыб,

Кёк да турады басыныб, къаралыб –

Къыяма къыш къысылгъанды джууукъ...

 

САКЪ БОЛУГЪУЗ СЁЗГЕ

 

Сёз ючюн джаратханды шайырны Аллах. Сёзню, тилни джангыртыр ючюн, саугъалагъанды аны керамат бла, фахму бла да. Сора, Аллах берген кераматны, фахмуну Аллахха, адамгъа къаршчы бурса уа поэт, анга бек уллу къыйынлыкъла джетерикдиле. Аллах берген керамат бла, фахму бла Ибилисге къуллукъ этсе,- бергенин сыйырлыкъды Аллах андан: поэт кераматсыз, фахмусуз да къаллыкъды. Кёб башха палах да джетерикди анга: ол заманда да сокъуранмаса, тюшюнмесе – бютеу багъалатхан затларын барын - джашауу да аланы ичинде -  тас этерикди поэт. Адабиятдан, дуниядан да сыйсыз болуб кетерикди...

«ШАЙЫРНЫ БОРЧУ» статьядан.

 

***

Сёз менден тамадады,

Къыйынлыкъдан неда къартлыкъдан

Ёлюрге да боллукъду ол.

Сёз менден тамадады:

Кесими да болурму сыйым?

Сёз ючюн да соруллукъ – алдады.

Сёз менден тамадады.

Сёзге орнун къоюб,

Алай кетеди джашаудан поэт.

Ары дери да поэтге,

Сёзню атха миндириб,

Кеси барады джаяу.

Аллах берген джанындан

- Кимди да джан салгъан Сёзге?

- Сёзге джан салгъан – Поэтди, алай а,

Аллахданды Сёзню да джаны.

Ангылагъан халкъ аны,

Сёзде барды Адам,

Сёзде барды Хакъ.

Сёзню хакълыгъы, акълыгъы ючюн,

Сезилгенлей турлукъла Сёзде

Аллах бла адам.

Сакъ болугъуз: джашайла Сёзде

«Истинный художник верит, что он послан на землю для выполнения некой миссии, для отработки полученного им дара. Личная жизнь имеет значение для него самого и, возможно, для его близких друзей, но он не думает, что она должна становиться предметом внимания публики. Единственное, на что надеется писатель, это внимание читателей к его книгам. Он надеется, что они, по крайней мере, заметят в них опечатки».

 

КЪАЧАН БОЛСА ДА...

Шылап мийик шиндикге олтурургъа кюрешеди

Алай а, къылыкъ кетерикди къайры –

Джюрютеди кесин хайуанча.

Не мийик шиндикге олтурса да,

Оноуу бирди аны –

Кесинден мийиклени къырыу, къурутуу.

Къулну къылыгъы да алайды:

Ёзден болургъа, эркин болургъа

Эсине да келмейди аны.

Бий къауумну къырыб, къурутуб,

Ёзден халкъны да кесине къул этиб,

Бийледен, ёзденледен да дертин бир алалса,-

Андан сора джукъ да керек тюлдю къулгъа.

«Къумдан юй болмаз, къулдан бий болмаз»,- деб,

Билмейми айтханды халкъ.

Къул – патчах болгъандан, Аллах, сен сакъла:

Ёзден къауум – Башчы, Оноучу болмай,

Кёрлюк тюлбюз – ёмюрде да! – игилик.

Къул къралда джашадыкъ, ёсдюк.

Къачан болса да, бу мыжыкъ кърал, къул кърал –

Хакъгъа бойсуннган кърал болалырмы керти?

 

КЪАДАУ ТАШДА КЪЫЛ КЪОБУЗ

Суу джанында Къадау Ташда,

Кимден эсе да къалыб кетген

Зынгырдайды къыл къобуз.

Кюнде джылтыраб кеси да,

Аны сокъгъан кюн таякъды,

Кюн таякъны тутхан къол а –

Кёрюнмейди – Кёкдеди.

Кюн, булутха кирсе да,

Къачхы аязны джазгъы къолу

Сылайд аны аяулу.

Бюгюн а къыл къобузда

Огъесе,

Къыл къобузну джанымед?

Къадау ташны юсюнде

Зынгырдайды тауушсуз,

Алай а, эшитеме мен.

Нени эшитеме мен:

Минг джылны тынгылаб тургъан,

Кёб палахны сынаб, чыдаб,

Ичинден, тышындан да кюйюб,

Къаралыб, къатыб тургъан,

Къадау Ташны ауазын, сёзюн да.

Къыл къобузну согъады табигъат:

Саугъа, ёлгеннге да тынгылайма,

Туру, таша дуниягъа да тынгылайма,

Эки дуниягъа да тынгылайма,

Ангыларгъа кюрешеме Кёкню, джерни да.

Зынгырдайды къыл къобуз тохтаусуз.

От тиллеге ушайдыла бир-бирде.

Алагъа суу тамчыларын чача да, сууута,

Къыл къобузну суусабын да кесе,

Кетиб барады Къобан да тохтаусуз.

Ата джуртду джюрекни ашы:

Ичеме сууун, джалайма ташын.

Къыл къобуз зынгырдайды, уята эсими.

Кетиб баргъан Къобан сууда,

Тохтаб тургъан Къадау ташда,

Кесилген Джангыз Терекде да

Кёреме кесими.

Къыл къобуз а зынгырдайды.

Билмейме, аны иеси.

Кимди иеси – аны да билмейме.

Бир-бирде къулагъыма

«Тауларыбыз тебмесинле,

Къартларыбыз ёлмесинле,

Тургъаныча турсун Таш, Агъач».

Кёбюсю уа,

Дуния энди эшитирик

Макъамладыла, Сёзледиле.

Къыл къобузну къылларын тийиб,

Дунияны тёрт джанына чачылгъан

Ол джарыкъны

Къалай эслемейсиз сиз?

Къадер кечени джарыгъыча бир затды ол.

Къадау Ташны юсюнде зынгырдай тургъан къыл къобуз.

Къалюбаладан, Ахырзамандан да айтады хапар.

Таш бла Терекден, Джер бла Кёкдендиле

Ёмюрлюкню ёлюмсюз ауазы

Чыгъады Къадау Ташны юсюнде къыл къобуздан.

Сезигиз, эшитигиз, кёрюгюз.

Бизни ючюн согъулады къыл къобуз.

 

ДЖАШАР ЮЧЮН, АЙНЫР ЮЧЮН...

Кесибиз бурмасакъ джаханюмге,

Джаратылады музыка, джыр.

Кесибиз тюшюрмесек сыйын,

Джашауубузну этген да къыйын –

Кесибизбиз, аджашыб джолдан.

Неди джетишмеген бизге –

Джетишмеген – Ийман бла Билимди,

Аласыз – адам тюлдю Адам.

Аласыз – небиз да джалынды, кюлдю.

Ол халкъ сакълаяллыкъ тюлдю

Не Джуртун, не тилин.

Аллай халкъны ёсерик тюлдю

Башха халкъла джутарыкъла аны,

Къаллыкъ тюлдю тарихде ызы да.

Ийман-Дин, Окъуу-Билим –

Ангыларгъа излемегенле аны –

Дуниядан боллукъдула тюб.

Ийман-Дин, Окъуу-Билим –

Аласыз бизни сакълайды ёлюм,

Аласыз – тюшерикбиз отха.

Къалам бла Китаб, Китаб бла Къалам –

Джашарыкъды, айнырыкъды адам

Кесине байракъ, джорукъ этсе Кёкден тюшген Сёзню.

 

АКЪ БАЛ

Гюлден гюлге кёчгенча бал чибин,

Ёлтюрмегиз аны бал ючюн –

Балны ол джыяды сизге.

Джер бал чибинди кюндюз шайыр,

Къатылгъанны – ургъан да этеди,

Урса да, кесиди ёлген а.

Поэт сёзден сёзге кёче,

Тил дуниядан тышына чыкъса уа,

Не этерин билмей, къалады джунчуб.

Кёк бал чибин, джер бал чибин да тюл,

Аны назму къауузларында

Сакъланады ана тилни балы, дамы.

Джюрек джаралагъа джарайды ол.

Поэт джыйгъан бал –

Ауруудан, ёлюмден да къутхарады халкъны.

Поэтни ишине чырмау болгъан –

Ол Акъ сёзден – Акъ балдан – бир ашамагъан,

Бир да къуруса да – бир джаламагъан,

Болаллыкъ тюлдю Адам.

 

УШАМАГЪАН ДЖУКЪМАЙДЫ

Ушамагъан – джукъмайды. Аны ючюн,

Элден, джуртдан да кетдим,

Тенгизден-теркден да ётдюм.

Хар Адамгъа бирер Хауаны

Мен а къалдым табалмай аны,

Джангылыб да, сынадым палах.

Ушамагъан джукъмайды. Аны ючюн

Юйюр да, назму да къуралалла бирча –

Бу дунияда алайды адет.

Ушамагъан – джукъмайды: къыйналсам да кёб,

Бир-бирин тутарча эталама...

Сени уа табалмай къыйналама.

Аны ючюн манга джашауда

Къызларын къызгъанады Джер,

Мёлеклерин къызгъанады Кёк да.

«Сен Ана тилде джазаса назму.

Анга сенича къарамагъан, къууанмагъан –

Магъана, кеб да болалмаз санга».

Джазыууму, назмунуча, джазалмай,

Айланама къыдырыб дунияны:

Табаргъа, табмазгъа да болурма аны.

Тынгы-тынчлыкъ джокъду ансыз.

Магъана, кеб да джокъду ансыз.

Тёнгек болгъанчады джансыз.

Тёнгексиз джаннга ушайма бирде,

Къадау Ташха ушайма бирде,

Бирде – Джуртда Джангыз Терекге.

Ташдан, Терекден да кетгенме узакъ.

Таш да, Терек да, бёрю да – ёзюм.

Бер, Аллах, меннге сабырлыкъ, тёзюм.