DjetiWord лайпанланы билал

Кетиб баргъан суугъа тынгылай,

Кетиб баргъан къалгъаннга,

Къалгъан да кетиб баргъаннга

Къайгъырадыла.

Ташха, Суугъа да къарай,

Сын болгъанды джагъада Терек.

Бу ючюсюню бирлигиди джюрек.

Суу, таудан айырылмагъанлай, барады тенгизге,

Кёкден тюшген таш да Джуртха болгъанды Къадау.

Алагъа ушагъан адамгъа салама махтау.

Джаны Кёк бла болса,

 «Диним, Тилим, Джуртум» деб турса,-

Аллай адамгъа, халкъгъа джокъду ёлюм.

Алай а,

Джуртундан, тилинден айырылса халкъ,

Ала ючюн кюрешмесе, сермешмесе халкъ,-

Башхалагъа бола къул-къарауаш,

Адамлыгъын, халкълыгъын да этеди тас,

Алай бла дуниядан болады тас.

Тенгиз джагъадан къарайма таугъа,

Таудан келген суу айтады хапар:

«Джангыз Терекни да кесгенле Джуртда.

Къобанны да кесгенле джолун,

Ол Къара тенгизге элтмезча сууун.

Азау тенгизге саркъама энди.

Сёзюнг Джуртха джетсе да, аны

Ангыларыкъла аздыла энди...».

Тилек эте Малкъаргъа, Къарачайгъа,

«Аллах тюз джолгъа тюзет халкъымы.

Сакъла Ташын, Терегин, Сууун да аны...».

Къара таныгъан халкъ джангылыр къалай?

Динин, тилин, джуртун да сакълар.

Тас болуб кетмез Къарачай-Малкъар.

 

КЪАРА СУУ

Тау тюбюнде дуниягъа келди да къара суу,

Алай а, бираз баргъандан сора,

Джер джарылгъаннга кетди да, тас болду.

Туугъан джеринден узакъ кеталмады,

Ёзге , аз джашаса да, джарады кёблеге –

Адамлагъа, джаныуарлагъа, кийиклеге...

Барыны да кесди суусабларын.

Дарманча джарады джаны́ саугъа.

Бу Акъ сёзюмю атайма ол къара суугъа.

Разылла анга кырдык да, терек да.

Ол къара суудан кесим да ичгенме.

Ёзю аны Сёзюме да кёчгенди.

Аныча, бара барыб,

Ёмюрлюк тюлдюле, билеме,

Ташым, Терегим да.

Не сакълагъанын сеземе алда.

Ол къара сууну ичерге кюсерикме...

Алай эте, дуниядан кетерикме.

Кюз чалкъыда ол къара суудан

Джазыууму кёргенем анда.

Эсиме тюшдю ол Шимал Джолда.

Къобан суу да, Къадау Таш да, Джангыз Терек да

Кёкюрекде къанатлана къазакъ джюрек да,

Айтды: «Дуния сынауду, бюгюлме.

Келирле: ким джылаугъа, ким сынаугъа –

Бара-бара тюзеледи къош да.

Аллахды джангыз Тёре адамгъа.

Джашадынг эсе буюргъанча Аллах,

Элге аныча джарадынг эсе –

Сеннге къатылмаз палах...».

Къара сууча кетиб бара,

Къутулуу джокъду андан,

Джол да джокъду артха.

Артха къача билмейди тау суу,

Джер тюбюне элтеди джол,

Кёк башына да чыгъарады ол.

Къара сууда кёреме кесими.

Алай а, билмегенлей къалдым:

Акъ сёзмюдю, къара суумуду джаным?

 

БИЗ КЕТСЕК ДА

Джюрек къой эсенг, темир да ашалады.

Бир кюн бир – хар не да бошалады.

Файгъамбарла огъуна кетгенле дуниядан.

Къаллыкъ тюлдю джангыз бирибиз да.

Къалюбаладан бери алайды джорукъ.

Биз тюшгенден сора атдан,

Биз кирсек джерге,

Тукъум тамгъаны, миллет байракъны

Бармыды тутарыкъ ёрге?

Ма анга этейик сагъыш –

Джуртда бир зыгыт орнатырыкъ эсенг да – орнат:

Джангыз Терекми болуб къалыр,

Огъесе, орман чегетми.

Тилинге бир сёз къошарыкъ эсенг да – къош.

Бир Сёзден башланыргъа да болур.

Бир сёзге бай этсенг да тилинги –

Борчунгу бир кесегинден къутулурса.

Бир адам къошала эсенг да халкъынга – къош.

Миллетчи, умметчи болса да,

Джангыз, Тюзлюкчю болса –

Халкъгъа, Джуртха хайыры тиер.

Биз кетсек да, къаллыкъдыла:

Терек. Сёз. Адам.

Джурт. Тил. Халкъ.

Ёлюмсюзлюгюбюз – аладыла.

Ийнанама анга.

 

ДЖАНГЫ ЁМЮРЮ БАШЛАНАДЫ АДАМНЫ

1

Къарайды, сакълайды – келмейди ол.

Кетедиле джылла, ёмюрле.

Ауушунадыла къурчла, темирле.

Тюрленеди дуния, тюрленеди джорукъ.

Иймезге кюрешеди аны,

Тёгерекни, джюрекни да кючлеб къарангы.

Джарыкъ сёзле энелле Кёкден,

«Окъу» деб, буюрады ауаз.

Къара танымагъан окъургъа унамаз.

«Окъу» деб, буюрады Кёк.

Кёз тюл, окъуйду джюрек.

Къара таныгъандан къачады къарангы.

Джангы ёмюрю башланады адамны.

 

ДЖЮРЕКСИНЕМЕ БЫЛЛАЙ БИР НЕГЕ?

Джюрексинеме быллай бир неге,

Алай а,

Хакъы ючюн кюрешмесе, адам Адам болурму?

Хакъы ючюн кюрешмесе, халкъ да Халкъ болурму?

Джюрексинеме быллай бир неге,

Джандетден къысталгъанланы туудукъларыбыз.

Джандетде тюл, - сюргюндебиз. Джердебиз.

«Джаханимни кёрмеген – джандетге кёл салмаз».

Арасындабыз аланы.

Сынау дунияды биз джашагъан Джер.

Андан а, ким – джаханимге, ким – джандетге кетер.

Сора, джокъду деб, тюзлюк, тынчлыкъ джерде,

Хакъ кертини айтама несин –

Хар ким джазыуун джазады кеси.

Джуртда палахла тюшюндюрмегенле,

Хакъ сёзге бойсунмагъанла,

Акъ сёзгеми бурлукъдула эс?

Сюргюнден Ата джуртха къайытыб,

Къыркъ джылдан а хаджиликге барыб,

Зем-зем суудан ичдим. Кябаны да

Къара ташын ба этиб, сыладым.

Намаз да къылдым Хира дорбуннга чыгъыб.

Хакъ кертини бираз ангыладым.

«Джюрексинеме быллай бир неге:

Деген кёзюулериме сокъурандым.

Адам эсенг – адамлыкъ борчунгу толтур.

Адам не айтыр, халкъ не айтыр деб къарама.

Аллах не айтыр деб, сагъыш эт джангыз.

Тыйыншлы бол къаламгъа, келямгъа.

Ахыргъа дери алай джаша.

Джангыз эсенг да – сабыр болсун джюрегинг:

Ким керекди – Аллах болса нёгеринг?

Хорларыкъса – Аллах эсе нёгеринг.

 

УЧАКЪДА

Байрым кюн танг атар-атмаз,

Аллахха джанымы этиб аманат,

Барама алгъа.

Кёк бла Джерни арасында

Тамаша, сейир дуниягъа

Джайгъанма къучакъ.

Узакъда, тёбенде къалса да джер,

Джокъмуду экен мадар,

Къалыб кетерге Кёкде?

Не сакълагъанын билеме джерде –

Аллыма къараб, туралла сакълаб:

Къалай къутулгъун, айт, аладан?

Мен тюшер тюшмез Кёкден,

Чекден ётгенден сора да,

Ахыры боллукъ тюлдю аны.

Аны юсюнден этеме сагъыш,

Ёрге чыкъгъандан къыйынды

Тигелеген энгишге...

 

ЭКИ ДУНИЯНЫ АРАСЫНДА

1

Эки дунияны арасында,

Джазыууму ахырын джазмай,

Биягъынлай чайкъалама.

- Къайсы дунияны адамыса?- деб,

- Къайсы дунияны адамыса?- деб,

Кесиме сорама кесим да.

Бирине бегиб тохтаялмай,

Артха къайыталмай, алгъа да баралмай,

Ётерге базмай чекден,

Оноу сакълагъанча Кёкден,

Сагъышха батыб сирелеме.

- Къайсы дунияны адамыса?

Къалюбаладан ахырзаманнга дери тынгылаб,

Шималгъа, Къыбылагъа да къараб,

Чыгъышны, Батыны да сынаб,

Этеме джууаб:

- Эки дунияны да адамыма.

Тынчмыды бёлюннген экиге?

Къарайма Джерге, къарайма Кёкге:

Чыгъыш, Баты да багъалылла меннге,

Шимал, Къыбыла да сыйлылла меннге.

Эки дунияны да адамыма мен.

Эки дунияны да къысыб къучагъыма,

Излейме джашаб турургъа сау-эсен.

2

Европа бла Азияны чегинде

Минги Тауубуз сюеледи.

Минги Тауну этегинде –

Кёк бла Джерни чегинде,

Европа бла Азияны чегинде

Сюелеме мен да – Минги Таулу.

Кёкге джетиб, тохтаб тургъан Минги Таугъа да ушай,

Барама джашай.

Эки дунияны арасында,

Джазыууму ахырын да джазалмай,

Чайкъалама биягъынлай.

 

2011 джыл, майны 29

 

ДЖУРТХА КЪАЙЫТА АЙТЫЛГЪАН НАЗМУ

Минги Таудан ургъан джарыкъ джетиб джолда,

Къайытханча таубагъа, къайытдым мен таулагъа...

Не айтайым энди мен ёлгенлеге, саулагъа?

Джарылгъанды джюрегим минг къайгъыдан, джарсыудан.

Тартханды мени Джуртха бир да ажымсыз топрагъым.

Джолда къоймады мени – ай сау болсун! – Борагъым,

Джаяу да этмеди мени къанатлы сёз – Борагъым.

Кетген эдим къралдан дауур болуб, сёз болуб.

Шайыр халкъны джазыуу хар къуру да алайды:

Ол – Кёкде тюл, Джерде тюл, Ол – Акъ Сёзде джашайды.

Сууаб-гюнах дефтерлени джаза болурла кимле?

(Мёлекле бла бирге!).

Ол дефтерлени мёлекле хазырлайла Аллахха,

Къыйнайдыла поэтни ачханы ючюн ташаны,

Джанындан бек сюйсе да ол Аллахны, адамны.

Тау джуртума къайытдым, къайытханча таубагъа.

Табармамы разылыкъ Акъ Сёзюме аладан?

Мен джазгъан дефтерлеге не дерле Аллах, адам?

 

ДЖЮРЕКНИ ТЕНГЛИГИНДЕН ЁЛЧЕЛЕНЕДИ...

Къанатлы сёз, Акъ сёз

Къарайды учуб айланнган къанатлылагъа.

Ол кеси да ушайды алагъа.

Алай а, ала кёралмайла аны –

Учхан, къоннган джери да башхады аны.

Тенгизни тенглигинден тюл,

Къанатлы сёз учхан мийиклик.

Къанатлы сёзню, Акъ сёзню туудурады Сюймеклик.

Акъ сёзню къурутургъа уа джокъду мадар.

Анга ёмюрлюк джашлыкъны да бергенди къадар.

Сёз – Акъ эсе, къанатлы эсе,

Къартлыкъ, ёлюм да джокъду анга.

Адамны тазалай джюрегин,

Джашайды Акъ сёз.

 

ЭКИ ДУНИЯГЪА ДА ТЫЙЫНШЛЫ ЭТ

Кёзлеулеге, кёллеге къарасам,

Дейме: «Джуртуму да барды кёзю-къашы».

Эки тёппели Минги Таугъа къарасам,

Андан келген къобанлагъа тынгыласам,

Дейме: «Джуртуму да барды сёзю-башы».

Сёзю-башы, кёзю-къашы болгъан Минги Джуртум мени!

Къарайма, тынгылайма, ангылайма:

Сёз да, макъам да Джуртдады, Джуртданды –

Кёлюбюз, джюрегибиз, джилигибиз да анданды.

Тил бла Джурт, Къалам бла Китаб –

Кёкге джетген Минги Таугъа къараб,

Джуртну сууундан ичиб, ташын да джалаб,

Тилек бла бошайма сёзню ахырын:

Ата джуртдан, Ана тилден айырма, Аллах, бизни.

Эки дуниянга да тыйыншлы эт, экисинден да юлюшлю эт,

Болурча бизге дуния да джандет, ахырат да джандет.

 

Июнну 27, 2011 джыл. Къарачай.

 

КЁК ДА , ДЖЮРЕК ДА ДЖАШНАЙЛА

Джауарны аллындача, басыныбды Кёк.

Быллай кёзюуде къатылады ауруу да,

Къанны буралмай, къыйналады джюрек.

Алай болса да, кюн былай турмаз –

Джангур да джауар, назму да тууар,

Аязыр Кёк да, кёл да аязыр.

Джазгъы джабалакъ бла бирге,

Джашнайды Кёк, джашнайды джюрек:

Байламлыдыла Кёк бла джюрек.

«Джазгъы кюн – джети тюрлю» дейле,

Ич, тыш дунияланы да тюрлендире,

Кёк да, джюрек да джашнайла.

 

Июнну 29, 2011-чи джыл. Москва - Осло

 

ИЙМАНСЫЗ КЕСИНЕ КЪАЗАДЫ КЪАБЫР

Болмагъан джерде Къалам бла Келям –

Ёзге, ол тюбер да Сёзге,

Адамгъа бурулур деб барды умут.

Алай а,

Болургъа унамай эсе адам Адам,

Сора, иймансыз, кесине къазады къабыр –

Ол дуниясыз, ахыратсыз да къалыр.

 

АДАМ

Къадау Ташды дунияда адам.

Кетиб баргъан къобан сууду дунияда адам.

Джашлыгъында Къадау Ташча кёрюне кесине,

Ахыры – къум тюз неда тенгиз джутхан суу болгъанын эслей,

Кетеди адам, джашнай, джукълана.

Джети къат Кёкден тюшген Къадау Таш,

Къаядан чынгаб, кетиб баргъан тау суу –

Ма адам дегенинг.

 

УШАЙЛА

Къадау Ташха ушайды Хакъ Сёз.

Хакъ Сёз бла Акъ Сёз. Таш бла Терек.

Сизге таяна джашайды джюрек.

 

ЭКИСИНЕ ДА МАХТАУ

Назмуну эки аты барды: Гемуда бла Боракъ.

Махтау салайыкъ экисине да биз.

Не этер эдик болмасала ала?

 

ДЖЫРЧЫ

Джангыз Терекнича кесселе да кесин,

Джуртуна, Халкъына да болуб дууа,

Къадау Ташча къалды Акъ Сёзю аны.

 

САБИЙЛЕНИ НАЗМУ ДЖАЗАРГЪА ЮРЕТИУ

Кесин урады хар кимге,

Анга тарды эл, орам.

Аны аты – джел, ..... .

Европаны тёппесиди,

Барды джыры да аны...

Айтыгъыз атын аны.

........................................

Ушаш сёзле-суула кёб –

Ол сууланы атларын

Толусу бла айталсакъ –

Джигит боллукъбуз, Тейри.

Ма атлары аланы:

...............................................

 

АЙЫРАЛМАЛЛА АЛЛАХЫНДАН, ДЖЫРЫНДАН

Халкъ Джырчыгъа «халкъны джаууду» деб,

КГБ да таша эм туру

Къарауул болгъанлай айланды ызындан.

Алай а, айыралмалла аны

Не Аллахындан, не Джырындан.

 

САУУТ-САБАДАН БАШДЫ СЁЗ

Къара булутла энтда

Кюймез кибик тиш, эт да,

Джарармы халкъгъа сёзюм?

Къылычха тенг боллукъ сёзмю

Огъай, къылычдан баш боллукъ Сёз

Керекди бюгюн бизге.

Къылычха тенг болуб тилибиз,

Сёз, къылычдан баш бола джашар,

Адам эсек биз.

Уруш сауут Хакъ сёзден,

Баш болгъан кюн – ёлюр адам:

Келир Джерге ахырзаман.

Дунияны къатышдырады сёз.

Билгенле бар эселе аны,

Алкъын джашарыкъбыз биз.

«Иги сёзню бычакъ кесмез»,-

Сёзден табабыз себеб,

Кёб болса да джара, таб.

Хакъ сёз бла Акъ сёздюле

Кязим хаджи бла Джырчы Сымайыл

Тарталла бизни Кёкге.

Мал байлыкъдан Сёз байлыкъ ашхы.

Сёз къутхарлыкъды джаныбызны,

Дуниябызны да къутхарлыкъды Сёз.

 

ДЖАНЫБЫЗ АЛЛАХХА АМАНАТ

Ата джуртуму къары, джангуру

Кёлюм да, джеримча, къалыр джангырыб,

Джазгъы джабалакъча кёрюнюр назмум да.

Сюргюнден, сойкъырымдан ётген халкъны уланы,

Кёрюб, джукъ айталмай сын болуб турама,

Ташларын, бузларын да джаларча болама.

 Тарих душманларыбызны туудукълары да бюгюн,

Кюрешелле тау джуртубузну сыйырыргъа бизден,

Кюрешелле тау джуртубуздан айырыргъа бизни.

Эмегенлени туудукълары бла

Кишини кесине бий этмез

Эркинлик къаласы – Минги Таулу Кавказ.

Ата джуртуму къары, джангуру

Туугъан джер ючюн кюреше, сермеше,

Не болса да, аны бла къалырма.

Аллах берген дин-тил-джурт ючюн

Дин-Тил-Джурт ючюн кюрешмесек,

Биз адам да, муслиман да тюлбюз.

Дин-Тил-Джурт – ючюсюню бирлигиди

Аланы сакълау болмаса иннет да –

Биз эки дуниясыз да къаллыкъбыз, ёллюкбюз.

Джазыуубузну джазмасакъ кесибиз,

Хорланныкъбыз ётдюрмесек биз

Тёрге сыйлы Къаламны, Китабны.

Ата джуртуму къары-джангуру

Кёлюм да, джеримча, къалыр джангырыб,

Ата джурт ючюн сермешир назмум да.

Топракъдан тюл, Къадау Ташдан джаратылгъанбыз биз,

Эркинликге, Тюзлюкге чакъыра, чайкъалсын

Таулучукъну къолунда байракъ.

Ёмюрлени тохтамай барады

Хорламгъа дери тынчлыкъ боллукъ тюлдю,

Джаныбыз Аллахха аманат.

 

ШИМАЛ ДЖОЛНУ ФЬОРДЛАРЫНДА

Ариудула Шимал Джолну фьордлары,

Атланыча, джерлеб къайыкъланы,

Барабыз кириб, богъазгъа тюл, кёрфезге.

Эки джаныбызда къаяла – мийик.

Къушла да сызгъырыб уча башыбызда,

Барабыз, къууана джолубуздан.

Атланы орнуна – къайыкъла,

Ёзенни орнуна – кёрфез.

Ёзен сууну орнуна – тенгиз.

Викинглени замананларындача,

Бизге эришгенча, джюзелле,

Джетиб да озалла чабакъла.

Суу секиртмеле чынгайла къаядан,

Табигъатны тамашалыгъы

Азат этеди кёлню къайгъыдан.

Джагъалада кёрюне юйчюкле,

Насыблыдыла былайлада джашагъан

Адамла, кийикле, терекле...

Былайыны табигъаты тюшюреди эсге

Минги Тауну этегин,

Тебердини, Архызны, Доммайны...

Агъачлы кюнбетле, къаяла, таула...

Барына да рахат къарагъан тенгиз...

Шимал Джолда тюл, джандет джолда барабыз биз.

Шимал Джол болса да Элни аты,

Ташдан, Суудан, Терекден

Ёмюрде да къаналмазма мен.

Ариудула Шимал Джолну фьордлары –

Атланыча, джерлеб къайыкъланы,

Барабыз джюзюб, кёрфезге тюл, джандетге.

 

Ставангер – Прейкестолен (кафедра Проповедника).

 

ПРЕЙКОСТОЛЕНДЕН КЪЫЧЫРАМА АЗАН

Прейкестоленни башындан къычырама азан –

Алай а, бош айтама ауаз:

Былайы тюл шойду Кавказ.

Биздеча сый берселе да Терекге, Ташха,

Ёзге мийик, таза джерни кёрсем,

«Аллаху акбар» демей, чыдаялмайма мен.

Чууакъды кёк. Рахатды тенгиз.

Къаядан къарайбыз биз –

Адам, терек эмда кийик.

Быллай джерде тууады Акъ сёз.

Таш башында турабыз биз:

Башыбызда – Кёк, тёбенде – тенгиз.

Ёрлеб келген терекге узатама къол.

Хакъ сёз да бар, Акъ сёз да бар.

Аллаху акбар, Аллаху акбар!

 

НЕ ХАЛДАДЫЛА ТАШ БЛА ТЕРЕК

Джуртда Джангыз Терекде

Къанатлы сёзле да джашай эдиле.

Къайда болурла энди ала?

Джангыз Терекни кесгенлеринде

Джангыз Терек джокъду энди Джуртда.

Джокъдула энди.

Бош къарайма тереклеге, бош.

Ол сейир къанатлыла,

Ол къанатлы керамат сёзле да

Джокъдула энди.

Джашау, ёлюм да – хакъ.

Джангыз Терегин сакълаялмагъан халкъ,

Кесин да сакълаялырмы?

Джуртда Джангыз Терек

Аягъы тайыб Халкъны.

Къадау Ташдан тутуб,

Къадау Ташха таяныб,

Алай тохтагъанды джыгъылмай.

Къадау Ташын да сакълаялмаса,

Келе тургъан ёлюмге – джол.

Халкъ деген, таулу халкъ деген – неди?

Таш бла Терекди ол.

Ата джуртну сыфатыды Таш,

Ёлюмге болмаз ючюн аш,

Аларын сакъларгъа керекди миллет.

Ташын, Терегин сакълаялмагъан халкъ,

Халкъ ол затха этмесе сагъыш,

Басарыкъла юсюн къач бла къыш.

Кюеди мыйы, джарылады джюрек: