DjetiWord лайпанланы билал

Айланнганды кюнюм къысхагъа.

Къалмайды къарарым къызлагъа:

Азгъан кёлге ариулукъ – дагъанды.

Назму сёз да къутхарады мени

Акъ сёз келеди эниб

Олжасдан, Чингизден, Къайсындан.

Хаджи бла Джырчыны

Кязим бла Сымайылны

Зикирлери да – дарманла джаннга.

Кязим хаджи бла Джырчы Сымайыл –

Турлукъдула тартханлай къуру да

Бизни джети къат Кёкге.

Айланса да кюнюм къысхагъа,

Келликге да къарайма таукел,

Кёлюм да болады таукёл.

Ийнаныу – джюрекде-къанда:

Алагъа тыйыншлы джашаргъа, джазаргъа

Кюч, фахму да тилей къадардан,

Батыб баргъан кюнюме къарайма,

Кёб турмай башха заманнга кёчерикме,

Башха дунияда атарыкъды тангым.

«Кёб турмай» деген заман кесек,

Ёмюрге тенг боллукъ бир кюнмю?

Шыйых болурек аны билсек.

Алай болса да, батыб баргъан кюнде,

Ол бир дунияда мубареклеге

Алкъын бу дуниядан салам береме. 

 

НЕ ИЗЛЕЙДИ ДЖЮРЕК?

1

Биягъы джюрек кёлтюрюлгенди ёрге,

Ётсе уа, айырылса уа чекден –

Къайыталлыкъ да тюлдю Кёкден.

Не джетмейди джюрекге Джерде?

2

Излемейди тёнгек бла джашаргъа джерде.

Излемейди тутмакъ болуб джашаргъа джерде.

Излемейди... джашаргъа... джерде.

Къанатлыды джюрек.

Анга керекди Кёк.

Алай а, ётсе чекден,

Къайыталлыкъ да тюлдю Кёкден.

Тюзлюк, Эркинлик,Сюймеклик

Кёкде уа... табарыкъмыды аланы?

Огъесе, башхамыды излегени аны?

Не излей болур джюрек?

 

ТЫШ ДЖУРТДА

Джылны джарымы джаз, джарымы къач.

Мында джокъду не къыш, не джай.

Адамла да джашайдыла къалай?

Джыл узуну тохтамайды джели, джангуру.

Болгъанма тансыкъ Кюннге, къаргъа да.

Этеме сагъыш Къарачайгъа, Малкъаргъа да.

Адам адамды адамы бла, халкъы бла.

Аладан айырылгъанлыкъгъа тёнгек,

Джан андады, андады джюрек.

Тюз дерге керекди тюзге:

Алай а, къаратмайла ала Кёкге,

Тартмайла, таулача, ёрге.

Мында чегет болгъандан эсе,

Мында тенгиз болгъандан эсе,

Бир къара суу болгъан хайырды анда.

Неди да тыйгъан мени былайда?

Къарамым бурулады джюрекге.

Джюрек а – джокъ: о́л болгъан джер – кёлекке...

Халкъдан, Джуртдан айырылмагъанды джюрек.

Алай эсе, джокъду къайытыу артха.

Аман тёнгек джана берсин отда.

 

Stavanger, 19.08.2011

 

ДЖЮРЕК БЛА КЪАНАТ

Тансыкълыкъ отда джанады джюрегим.

Ол да – суууталмайды мени...

Манга джарарыкъ къайда болгъанын билеме.

Билгенликге – ары джабыкъды джол.

Къанатсыз тюлсе – барды къанатынг:

Палах – сени бла тюлдю ол.

Бирге тюлдюле къанат бла джюрек.

Бир болургъа излеселе джюрек бла къанат,

Аланы тыялмаз не дуния, не ахырат.

Джюрек – къанатха тюл, къанат – джюрекге

Алай а, джюре́к, сакълай туруб, кюйсе,

Кеч келген къанат тирилталмаз аны.

Тансыкълыкъ отда джанады джюрегим.

Узакъда джелпекли къайыкъны кёреме –

Къанатлы джюрекге не бек ушайды ол.

«Къанатсыз джюрек, къанатсыз джюрек» деб къычыра,

Къанатсыз джюрекни эт кесекге санаб,

Бурулалла тёгерегимде ала.

Джюрекни кесинден чыкъмазмы къанат,

Акъ сёз акъ къанатха бурулмазмы?

Мени кёк башына чыгъармазмы санат?

Тансыкълыкъ отда кюеди джюрегим.

Къара булутламы тыйдыла аны аллын?

Джел, боран, шыбыламы болдула чырмау?

Тохта, мени къанатм тюлмюдю ол учуб келген?

Мен а чыммакъ акъ къанатны сакълай эдим...

Муну уа – бети кюйюб, къайгъыдан, джыйрыкъдан толуб.

Быллай къанатнымы сакълай эди джюрек?

Тюрлю джазыу джаздыла да джер бла Кёк –

Болушмазла энди джашау, санат да.

Кюйген джюрек бла, кюйген къанат къараб бир-бирине

Бир болгъанлай, тюрленниклерин, тирилликлерин да билмей,

Турадыла, джелпек бла къайыкъча, къараб бир-бирине.

Чайкъалады кёл, чайкъалады тенгиз.

Бир-бирине къошулургъа базмай,

Титирейле джюрек бла къанат.

 

АНГЕЛ МОЙ

Идет по улице принцесса,

Надо же такой родиться –

И небесной, и земной.

Так и хочется догнать,

Так и хочется обнять,

Так и хочется сказать:

Ангел мой.

Небо стало мне ближе,

И крылатым стало слово,

Все ново, все ново –

Будто я родился снова.

Пусть дорога будет долгой,

Пусть в храмах служат мессу

В честь твою моя Инесса.

Надо же такой родиться –

Так и хочется догнать,

Так и хочется обнять,

Так и хочется сказать:

Ангел мой.

 

ХАЛКЪ ДЖЫРЧЫНЫ ЗАКИЙ СЁЗЮНЕ ТЫНГЫЛАЙ

Тарпан атына чыдамай айыл,

Учкуландан Нарсанагъа дери Сымайыл,

Джырлагъанлай баргъанды «Акътамакъны».

Атланы аякъ тауушлары

Зынгырдата тау ауушланы,

Джыр баргъанды алларында.

Минги Тауну да кёлю къалыб,

Не этгин, Джырчы барындан да

Акътамакъны сюйгенди.

Ат ойната, харс ура,

Энди кесингча ким айтсын,

Сы́майыл, «Акътамакъ» джырынгы?

Кесине базгъан ат белинде бюгюн

Тюз баргъан бла да къалмайын,

Бешмингтизгинлик джырны да бир джырласын.

Уллу совет къралны халкъ джырчыларыны

Джырчы Сымайылны сёзю, макъамы –

Бютеу хаты энчи эди.

Къаллай Джырчыны-Назмучуну

Халкъгъа, Джуртха да башха тюрлю къарайбыз,

«Акътамакъны», «Минги Тауну» джырлай.

Тамблабызгъа да башха тюрлю къарайбыз,

Халкъ джырчыны закий Сёзюне тынгылай.

 

ХХХ

 Февраль 2004 года.

 

ОСЕННЕЕ ДЫХАНИЕ КРУГОМ

Заснуть, проснуться боязно уже,

Ни в чем нет вкуса, запаха уже,

От яви, сновидений и от сна.                                                                                                                                  

Прошли, ушли весна и лето,      

Покоя-мира нету никому,                

-Тебе – ли слышать, мне ли говорить!

 Добру и злу, греху и не греху -

Различья нет. Ответ  где находить?              

И  близь, и даль – кругом собачий холод.

На Небе, на Земле, ни  в сердце той -

Нет света и тепла, лишь этот холод…

Хоть жалуйся, хоть волком  себе вой.

Вместо ответа, выстрелит ружье,

В ответ -  собачий только  лай везде.

Отчаявшись на доброе житье,

Смиримся ли покорно мы судьбе?

Кому, чему прикажете нам верить?

Надеяться на что и на кого?

Опору в жизни нам кому  доверить?

Осеннее дыхание кругом…

 

(перевод Н-М.О. Лайпанова)

 

ТАШХА, ТЕРЕКГЕ САГЪЫШ ЭТЕ

Ахыр юзюгюн кёре Нарт тёлюню,

Ол юзюк кетгенлей а, къадалыб,

Тейри Терекни томургъанбыз, кесгенбиз.

Джангыз Терекни – Тейри Терекни – тюл,

Тамырларыбызны кесдиртген бизге

Шайтанмы эди, джинми эди – ким эди?

Джыйырманчы ёмюрню башында

Джангы Юйге кириб, тебрегенлей джашаргъа,

Кёк чартлаб, уруб, Юйню этгенди кюл.

Эс бурмадыкъ, тюшюнмедик ол кюн да –

Келлик палахланы кёрюб анда,

Кёкню тилине, ауазына тынгыламадыкъ,

Энди не? Джылауун эте кесибизни,

Тейри дерик да джокъ –

Дуния мал кючлеб ангыбызны, эсибизни.

Джуртда Джангыз Терек джокъду энди.

Къадау Ташны да кюрешебиз ууатыб...

Къалкъармы экен бизде ангы, эс ёрге?

Джуртда Джангыз Терек не эди?-

Къадау Таш а, билемисиз, неди?-

Тарихни, Ата джуртну белгисиди ол.

Джангыз Терекден бошагъанбыз биз.

Джауланы, амантишлени да тюл,

Бир-бирибизни къырыб кюрешебиз энди.

Ала́й болады халкъны миллет ангысы, тарих эси кетсе –

Кесилген терекден, ууалгъан ташдан къарайды бизге,

«Джуртда Джангыз Терекден», «Джаралы Ташдан» къарайды бизге

Биз тас эте баргъан Малкъар-Къарачай.

Аллахны Сёзю тюшюндюрмегенни,

Джуртда Джангыз Терек тирилиб,

Бурунча, къанатлы джанланы барын,

Кесине тартармы, юйюрсюндюрюрмю?

Джаралы Къадау Таш да миллетин сакълаб,

Ичибизден, Къарчача, бир башчы чыгъыб,

Къатышхан къауум да эсин бир джыярмы?!

 

МЁЛЕК КЪОННГАН ТАУ

Таула таба къарагъанымда

Кюн тийгенча ышаргъанында,

Кёкге джетгенча болду кёлюм.

Хар къуру да таула таба къарасам,

Къара булут басыб турса да аланы,

Ала акъ болгъанларын билеме.

Не алаша, не къара эталмайды булут аланы.

Тау а – тургъаныча турур,

Бизни ёрге къаратханлай, тартханлай.

Бюгюн а тауну тёппесинде

Акъ чебгенли бир къызны кёрдюм –

Мёлек эсе да, алдамайым, билмейме.

Кесине тыйыншлы таза джерге,

Учубму тюшген болур Кёкден –

Не эсе да, кёрдюм сейирликни.

Билмейме, илгенди немден –

Къайдан эсе да бир булут джетди да,

Къызны, тауну да кёргюзтмей къойду.

Бираздан булут тас болду.

Мёлегим а джокъ болуб тура...

Джюрегим бютюн мыдах болду.

Тау тёппелеге къараучу тюл,

Умутум барды ол мёлек къызгъа

Кёк-Джер чегинде тюберикме деб.

Заман а барады. Мёлекден умут этиб,

Джазыу болур – Мёлек Къоннган Тау бла

Бир болгъанды ёмюрге джаным.

 

АКЪ СЁЗНЮ КЮНЮДЮ БЮГЮН

 

Ежегодно Всемирный День поэзии отмечается 21 марта в соответствии с резолюцией 30-й сессии ЮНЕСКО, состоявшейся в Париже в 1999 году.

В соответствии с решением ЮНЕСКО основной целью празднования Всемирного дня поэзии является поощрение языкового разнообразия и поддержка исчезающих языков посредством поэзии. Кроме того, этот День призван содействовать развитию поэзии, возвращению к устной традиции поэтических чтений, преподаванию поэзии, восстановлению диалога между поэзией и другими видами искусства, такими, как театр, танцы, музыка, живопись, а также поощрению издательского дела и созданию в средствах массовой информации позитивного образа поэзии как подлинно современного искусства, открытого людям.

ЮНЕСКО предлагает государствам-членам принимать активное участие в праздновании этого Дня как на местном, так и на национальном уровне при активном участии Национальных комиссий по делам ЮНЕСКО, государственных и частных учреждений (школ, муниципалитетов, поэтических сообществ, музеев, культурных ассоциаций, издательств, местных властей и т.д).

Акъ сёзню кюнюдю бюгюн,

Джазгъы джабалакъны кюнюдю бюгюн,

Назму джабалакъны.

Акъ Сёзню ышыгъында,

Ышыгъында-джарыгъында*

Джашайды Сюймеклик.

Къанатлы Сёзню кюнюдю бюгюн.

Чагъыб, кёгериб, шууулдаб башлайды –

Къаяда, тюзде – къайда болса да.

Ол къонннган терек –

Ол къоннган таш –

Къадау Ташха

Ушаб башлайла.

Шайырла Акъ сёзню айтыб,

Ол акъ-къара суу бла

Не аурууну да багъаргъа боллукъду.

Акъ – тёнгекгеча,

Керекди алай,

Таб, андан да бек.

Дуния акъсыз джашаргъа да болур,

Дунияны джарыкъ этген

*Ышыкъны магъанасы джарыкъды (тюрк тилде).

1

Толуучанды джюрек да.

Борчду, кёзюу-кёзюую бла,

Тазалай турургъа аны да.

Эм игиси: джалын да, къурум да

Керекди тутаргъа таза.

Ансы, тюшериксе отха,

Сакъ бол джюрекге, оджакъгъа –

Кесинге, юйюнге да тюшмез ючюн от.

2

Намаз а – джюрекни.

Санны, джанны тутаргъа тазалай,

Ораза да джарайды алай.

Тёнгекни, джюрекни да таза

Не къадар кючлю болса иман,

О къадар нюрлю болады адам.

3

Тёнгекни, джюрекни да ашы.

Нени да – иннетни, сёзню, ишни да –

Тазалыкъды башы.

Джашауубуз-ашауубуз

Джюрекни, тёнгекни да,

Тёгерекни да

Тутаргъа керекбиз таза.

4

Тазалыкъ болмагъан джерде

Тазалыкъ болмагъан джерде

Башланады не тюрлю ауруу да.

Ангыларгъа унамаса аны,

Тюшмез ючюн отха,

Сакъ бол джюрекге, оджакъгъа.

 

КЁК СЁЗ, ТАУ СЁЗ, АКЪ СЁЗ

Дин ахлусу Хакъ Сёзге таяннганча,

Къара кюн Акъ Сёз къутхарады аны,

Кюйген джюрегине бола себеб.

Таукеллик, сабырлыкъ да бере,

Аласы́з, дуния мал бла къайгъы

Бошар эдиле джюрекден.

Бек къыйналсам неда къууансам,

Акъ мёлекча, Акъ сёз къалады джетиб:

Сора, базманны джашау джаны тебрейди дженгиб.

Болгъанды ненча кере алай.

Къутулуб къара къайгъыдан, ёлюмден да,

Бара эсем джашай,

Аны ючюн разылыгъым –

Акъ Сёзгеди.

Кими менден, кими джашаудан

Акъ Сёз а мени бла къалды,

Кюйген джюрегиме бола дарман.

Ёлсем – джылаууму

Мен ёлгенден сора, джашаууму

Созарыкъ да Акъ Сёздю.

Поэт сал болуб,

Акъ сёзю сау болуб,

Анга джокъду ёлюм.

Джазыуу

Акъ сёздю

Акъ башлыгъы поэтни.

Гемуда, Боракъ эсе да аты,

Ёлюмча къарады джамчысы аны,

Башлыгъы уа – джашауча – акъ.

Башлыкъ къарайды къара джамчыгъа ёргеден,

Джашау къарагъанча ёлюмге.

Поэтни джамчысы – къара, башлыгъы уа – акъ .

Не этгин: джашау, ёлюм да – хакъ.

Къара джамчы да, Акъ башлыкъ да,

Джюндендиле экиси да.

Ёлюм бла джашау да байламлылла алай,

Бир юзюкдендиле ала да.

Алай а, Акъ Сёзге джокъду ёлюм,

Джаханюмге, джандетге да

Тюшерик тюлдю шайыр.

Акъ Сёзде къаллыкъды ол.

Къара джамчыгъа ушаш джолну

Акъ башлыкъгъа ушаш Акъ Сёз

Джарытады.

Кече бла Танг. Джамчы бла Башлыкъ.

Къара къая эмда анда да ёсалгъан Кёк терек.

Къара къыш эмда Акъ къуш.

Къара суу эмда Акъ сёз.

Акъ сёз, Акъ сёз, Акъ сёз.

Кёлню къандыргъан, джюрекни тазалагъан,

Джети къат Кёкню башында джаратылыб,

Минги Тауну ташында туугъан,

Бизни бла джашагъан, бизден сора да къаллыкъ,

Кетгенлени да – дин, тил, джурт ючюн ёлгенлени – тирилтирик,

Келликлеге да бола джарыкъ, ышыкъ,

Ахырзаманнга дери, ахырзамандан сора да джашаб турлукъ керамат –

Кёк сёз, Тау сёз, Акъ сёз.

 

ШИМАЛ ДЖОЛДА САГЪЫШЛА

Кийик бабушла, къазла, къанкъазла

Тал терекле да къабланыб суугъа,

Джашырыргъа хазырла аланы.

Кюн – чууакъ, джылы, джайгъы.

Акъ тюшле кёре джукълайла таула.

Сютча уюбду тенгиз да.

Джагъада табджаннга олтуруб,

Дунияны тёрт джанындан

Къачхынчыла къуюлгъанла бери.

Бу барыудан барса,

Тюрленникди къылыкъ-хали,

Седирерикди тёре-джорукъ –

Шимал Джол, ай медет, оюллукъду.

Хар бешинчи адам Шимал Джолгъа

Бу барыудан барса, бу ёмюрде огъуна,

Шимал Джолчула ёз джуртларында

Аз боллукъла къошулгъанладан.

Бютеу дунияны къатышдыргъан кюч,

Бу иги халкъдан, бу джандет джуртдан

Не къаллыкъды бир ёмюрден?

 

АКЪ СЁЗГЕ РАЗЫЛЫКЪ

Къанатлы Сёзюм, чыммакъ Акъ Сёзюм,

Ётюб,

Акъ Сёзюмю къара кючле тыялмай,

Къанатларын кесалмай,

Сюркелирча эталмай,

Кеслерине къул эталмай,

Кеслерича къарабет эталмай,

Сауут-сабадан атыб да ёлтюралмай,

Иелерине-бийлерине –

Къара джиннге тарыгъадыла.

Билмейдиле ала,

Онглу болгъанын шайтандан-ибилисден.

Биле эселе да, кюрешедиле

Тёгерекни толтуруб кирден, ийисден –

Алай бла илгиздик этерге излеб,

Джер юсюнден ариулукъну-тазалыкъны.

Аланы джаханим тылпыулары

Къанатлы Сёзюм Джурт таба атланнганды.

Джуртда Джангыз Терекге, Тейри Терекге

Къара, акъ булутланы да

Башлары бла кетиб барады.

Джуртда Джангыз Терекни

Ийнанмай, кетиб барады джарлы джан.

Джуртда Джангыз Терекни

Табалмай, къыйналлыкъды ол.

Арлакъда Къадау Ташны эслеб,

Анга къонарыкъды да,

Сора алай джыярыкъды эс.

Акъ Сёзге бек керек –

Джангыз о́л Терек эди –

Энди Ол – джокъ.

Джуртда Джангыз Терекни сын-сураты болуб

Алай бла, (къанаты сынса да, мураты толуб),

Джашарыкъды ёмюрлени.

Джашарыкъмыды?

Джуртда Джангыз Терекгеча,

Илинмек аджал джетерми анга да,

Ажымлы кетерми ол да дуниядан?

Эки кере ёлтюрюрлеми Джангыз Терекни:

Бир кере кесин, бир кере да – ауазын-сыфатын –

Китабха бурулгъан тинин-рухун?

Китабны джазыуу да Терекникича

Огъай, къара кючле Акъ Сёзню да хорлаялмазла,

Къадау Ташны да тебдиралмазла.

Иги джора да – иги.

Дуаны юч мюйюшю эдиле,

«Ючден дагъан таймаз» дегенлери эди

Джангыз Терек, Къадау Таш эмда Акъ Сёз.

Энди Акъ Сёзде джашайды Джангыз Терек.

«Джуртда Джангыз Терек» китабды энди.

Ёлгенле да тирилелле анда.

Къара кючле уа,

Калак ит джыйынча, джер-джерде кёрюне,

Айланалла мысылдаб, хырылдаб.

Энди Къадау Таш бла кюрешелле ала.

Къадау Ташны да къуруталсала –

Халкъны-Джуртну къурутханнга санарыкъла.

Алай а, къара кючлени

Дуниягъа ачады Акъ Сёз.

Халкъны ангысын, эсин, джюрегин

Уятады Акъ Сёз.

Дуниядан кетген Джангыз Терекни,

Керамат кючлери барды акъ Сёзде.

Акъ Сёз –

Бети, ауазы, сыйы-намысы, сыфаты болгъанлай,

Къалкъаны, кюбеси болгъанлай,

Турлукъду.

Хакъ-Халкъ ючюн, Тил-Джурт ючюн, Сый-Намыс ючюн

Саулагъа да алай джашаргъа, ёлюрге кюч бере,

Турлукъду Акъ Сёз.

Алайды джашауу, джазыуу – къадары Акъ Сёзню.

Дуния малдан, алаша-учуз затладан

Баш болгъанлай турлукъду Ол.

Аны ючюндю

Аны джазгъан къаламгъа да,

Анга джол берген Тейриге, Тейри адамына да –

Барына да махтау.